فرصت تازه ایروان برای مهار باکو/ تحلیل

پایگاه خبری حقایق قفقاز/ کریل کریوشیف روزنامه نگار و تحلیلگر روزنامه کامرسانت روسیه، در تحلیلی برای اندیشکده کارنگی با عنوان «آیا ماموریت جدید اتحادیه اروپا می تواند روسیه را در حل و فصل ارمنستان و جمهوری آذربایجان در حاشیه قرار دهد؟» نوشت:

حضور بین المللی در منطقه درگیری ارمنستان و جمهوری آذربایجان بار دیگر در حال گسترش است و اتحادیه اروپا با یک ماموریت نظارتی قرار است به نیروهای حافظ صلح روسیه در آنجا بپیوندد. از آنجایی که اروپایی‌ها توسط ارمنستان دعوت شده‌ اند، آنها فقط می‌توانند در سمت ارمنی مرز کار کنند: آنها اجازه ورود به آذربایجان، از جمله بخش تحت کنترل ارمنستان در منطقه مورد مناقشه قراباغ کوهستانی را نخواهند داشت.

اما پس از درگیری های سال ۲۰۲۰، مرز بین المللی به رسمیت شناخته شده ارمنستان و جمهوری آذربایجان نیز شایسته توجه دقیق است. چندین درگیری جدی که منجر به تلفات متعدد شده است، در آنجا رخ داده است، زیرا باکو به دنبال نشان دادن پیامدهایی است که می تواند در انتظار ایروان باشد؛ اگر ارمنستان توافق نامه صلح را بر اساس شرایط آذربایجان امضا نکند.

مأموریت اتحادیه اروپا که قرار است در ماه آینده اجرایی شود، از نظر اندازه و قدرت متوسط است و فقط از ۱۰۰ ناظر غیرمسلح تشکیل شده است. گفته می شود، آنها قرار است دو سال بمانند که احتمالا برای آینده منطقه تعیین کننده خواهد بود. ماموریت اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۵ به پایان می رسد و تقریباً همزمان با تعیین سرنوشت ماموریت ۲۰۰۰ نیروی حافظ صلح روسیه در قراباغ کوهستانی تصمیم گیری می شود.

ایروان مشارکت اتحادیه اروپا را یک پیروزی بزرگ دیپلماتیک می‌داند، زیرا اگر وضعیت در مرز دوباره تشدید شود و آذربایجان به ارمنستان به رسمیت شناخته‌شده بین‌المللی حمله کند، به یک طرف مستقل برای تأیید آن نیاز دارد.

ایروان به ناظران خارجی نیاز دارد، زیرا روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه (CSTO) با وجود تعهدات خود در قبال ارمنستان، بارها از ایفای این نقش خودداری کرده‌اند، یعنی اتخاذ موضعی بی طرفانه در مورد مناقشه مرزی و امتناع از تایید یا رد اشغال ارمنستان.

در عین حال، تحلیلگران طرفدار دولت در جمهوری آذربایجان در مورد دلایل واقعی این تشدیدها چیزی نمی دانند: باکو به آنها نیاز دارد تا ایروان را وادار به امضای توافقنامه صلح با شرایط آذربایجان کنند. مقامات و مردم آذربایجان هیچ اشتباهی در چنین تاکتیک‌هایی نمی‌بینند: به هر حال، ارمنستان قبلاً بسیار بیشتر از آذربایجان، خاک دشمن خود را اشغال کرده بود.

در این زمینه، همکاری با اتحادیه اروپا فرصتی نادر برای ایروان برای تقویت مواضع خود است. اولین ماموریت تقریبا نمادین اروپایی پس از نشست ارمنستان و آذربایجان در پراگ در اکتبر گذشته وارد منطقه درگیری شد. این امتیاز که بیشتر برای طرف ارمنی یک جایزه تسلی بخش بود، فقط شامل چهل ناظر بود و به مدت دو ماه ادامه داشت.

در آن زمان، ایروان و باکو در مورد امکان تنظیم توافقنامه صلح تا پایان سال ۲۰۲۲ بحث می کردند و حضور ناظران اروپایی به منظور اعتماد بیشتر به ارامنه بود. اما بدون توافق سریع و خروج ناظران اروپایی در دسامبر همان سال، ایروان شروع به نگرانی کرد که ممکن است درگیری های مرزی که طی آن در سپتامبر گذشته ۱۹۷ سرباز کشته شدند، تکرار شود.

علیرغم مخالفت آذربایجان، ارمنستان موفق شد اتحادیه اروپا را متقاعد کند که یک ماموریت نظارتی دیگر در منطقه اجرایی کند که این بار متشکل از ۱۰۰ ناظر به مدت دو سال بود. محاصره کریدور لاچین از ارمنستان به قراباغ که از اواخر سال گذشته برقرار شده است، احتمالاً عامل دیگری در تصمیم بروکسل بوده است.

تبدیل دو ماه فضای تنفسی به مدت دو سال، موفقیت قابل توجهی برای ارامنه است. به هر حال، این باکو است که خواستار امضای توافقنامه صلح است، در حالی که ایروان همیشه سعی کرده است تا هر تصمیمی را به امید دستیابی به شرایط بهتر در آینده به تعویق بیندازد.

در حالی که مسکو اعتماد ارمنستان را به دلیل عدم تمایل خود به فشار بر آذربایجان از دست می دهد، منطقی است که اتحادیه اروپا حضور خود را در منطقه افزایش دهد. ماموریت جدید ۱۰۰ ناظر جسورانه ترین حرکتی نیست که بروکسل می تواند انجام دهد، اما برای دامن زدن به احساسات طرفدار غرب در ارمنستان کافی است. جوزپ بورل، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا آشکارا این ماموریت را “مرحله جدیدی از تعامل اتحادیه اروپا در قفقاز جنوبی” خوانده است.

واکنش مسکو قابل پیش بینی بود. وزارت خارجه روسیه اتحادیه اروپا را به اجرای سیاست ایالات متحده متهم کرد که «تنها می تواند تقابل ژئوپلیتیکی ایجاد کند و اختلافات موجود در منطقه را تشدید کند». بیانیه مسکو همچنین حاوی یک تهدید پنهان است مبنی بر اینکه نیروهای مرزی روسیه که از سال ۱۹۹۲ در مرز ارمنستان مستقر شده اند “به رفتار ناظران اتحادیه اروپا با توجه به تحولات میدانی واکنش نشان خواهند داد.”

در واقع، نیروهای مرزی روسیه فرصت‌های زیادی برای واکنش به وضعیت میدانی در سپتامبر گذشته داشتند، اما آنها این کار را نکردند. وزارت دفاع ارمنستان مدعی است که یک پاسگاه مرزی روسیه در حادثه تیراندازی تیراندازی آسیب دیده است و رسانه ها عکس هایی را منتشر کردند که ظاهراً این ادعاها را ثابت می کند، اما مقامات روسی این ادعاها را رد می کنند.

مانند مسکو، اتحادیه اروپا نمی تواند در معاملات خود در قفقاز جنوبی کاملاً بی طرفانه عمل کند. اروپایی ها به دنبال کاهش محموله ها از روسیه، نوسانات بازارهای گاز و نفت خود را در نظر خواهند داشت. اگر نیاز باشد، آذربایجان می‌تواند حجم مورد نیاز را تامین کند (در واقع، حتی می‌تواند گاز روسیه باشد که باکو دوباره می‌فروشد، یا محصولات نفتی روسیه پالایش شده در آذربایجان: طرحی که اخیراً از تحریم‌ها معاف شده است).

با این وجود، اتحادیه اروپا می‌تواند به حامی قابل اعتمادتری برای ارمنستان تبدیل شود، نه فقط به دلیل ملاحظات حقوقی و انسانی. ماموریت اتحادیه اروپا فرصت دیگری برای به حاشیه راندن مسکو در قفقاز جنوبی است. در پایان سال گذشته، روسیه و غرب هر یک پیشنهاد توافقنامه صلح خود را به طرف های درگیر ارائه کردند. ارمنستان پیش نویس روسیه را ترجیح داد، زیرا حل مسئله قرا باغ کوهستانی را به تعویق انداخت، در حالی که آذربایجان به سمت پیشنهاد غرب گرایش داشت. اگر اتحادیه اروپا به تامین صلح نسبی برای ارمنستان پایان دهد و تجاوزات مرزی آذربایجان را تایید کند، انکارناپذیر خواهد بود که روسیه تنها نیرویی نیست که ایروان می تواند به آن اتکا کند.

اکنون کار روی توافقنامه صلح کند شده است. ارمنی‌ها بر این باورند – نه بدون دلیل – که اتخاذ چنین تصمیم مهمی در حالی که جهان درگیر اوکراین است بی‌احتیاطی است. غرب و روسیه ممکن است با آزاد کردن منابع خود به قفقاز جنوبی چیز جدیدی ارائه دهند.

ارمنستان امیدوار است که جهان تا دو سال دیگر قابل پیش بینی تر باشد: ممکن است درگیری اوکراین کاهش یافته باشد و ترکیه ممکن است وارد دوره ثبات بیشتر شده باشد، صرف نظر از اینکه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در انتخابات آینده پیروز شود یا خیر.

البته به سختی می توان این امیدها را به عنوان یک استراتژی سنجیده توصیف کرد، اما ارمنستان مدت هاست یاد گرفته است که برنامه ریزی های گسترده ای انجام ندهد. در نوامبر و دسامبر، حضور تنها چهل ناظر اروپایی به کاهش تیراندازی و اجتناب از نیاز به امتیازات جدید کمک کرد. این احتمال وجود دارد که دوباره کار کند.

*منبع: اندیشکده کارنگی / ترجمه: ابوالفضل خدائی