به طور قطع پاک کردن صورت مسئله راهکار مناسبي براي حل اين مشکل نيست و بايد چاره اي منطقي انديشيد. تاکنون به دفعات موضوع آسيب ها و پيامدهاي تلخ تماشاي سريال هاي ماهواره اي و به خصوص سريال هاي ترکي که در کشور ما نيز علاقه مندان زيادي دارد در رسانه هاي مختلف مطرح شده است، اما همچنان اين سريال ها مخاطبان خود را پاي تلويزيون مي نشانند.ولي اين بار خبرگزاري دويچه وله خبري را منتشر کرده است که نشان مي دهد عوارض سوء سريال هاي ترکي کانون خانواده هاي ترکيه اي را نيز تهديد مي کند به طوري که برخي از کارشناسان يکي از عوامل اصلي افزايش ۴۰درصدي طلاق در ترکيه را بدآموزي سريال هاي اين کشور مي دانند.
وقتي سريال هايي که برگرفته از فرهنگ خود آن کشور است اين چنين خانواده ها را متلاشي مي کند شما قضاوت کنيد که چه تاثيري بر خانواده ايراني دارد. خانواده اي که فرهنگش کوچک ترين رفتاري شبيه آنچه در اين سريال ها به راحتي روي مي دهد را برنمي تابد.
افزايش ۴۰ درصدي طلاق در ترکيه
از سال ۲۰۰۵ تا کنون، ۴۰ درصد بر شمار طلاق ها در ترکيه افزوده شده و شمار ازدواج ها نيز در همين محدوده زماني کاهش يافته است. دويچه وله با اعلام اين خبر مي نويسد: محافل سياسي و اجتماعي محافظه کار در ترکيه دليل بالا رفتن نرخ طلاق در اين کشور را افزايش شمار زنان شاغل مي دانند. مخالفان آنان اما اين دليل را نمي پذيرند .
يک زن ترکيه اي درباره دليلش براي جدايي از شوهرش مي گويد: «مادرهاي ما حاضر بودند با هر مشکلي بسازند، اما دخترهاي امروزي ديگر اين گونه نيستند. آن ها چيزهاي زيادي در تلويزيون ديده اند و مي خواهند همان چيزها را به دست بياورند.»
به خصوص شهروندان شهرهاي کوچک و روستاهاي ترکيه انبوه سريال هاي تلويزيوني را يکي از عوامل بدآموزي مي دانند؛ سريال هايي که عصرها مردم را پاي تلويزيون ها ميخ کوب مي کنند.
بيشتر سريال هاي تلويزيوني ترکيه مانند سريال هاي ديگر نقاط جهان به مقوله عشق مي پردازند و البته ارتباط هاي غيرمجاز عاشقانه و مشکلات خانوادگي.
دويچه وله در ادامه گزارش خود نظر عبدالکريم بهادير، پروفسور رشته الهيات را مطرح مي کند، او بر اين نظر است که همين سريال هاي بي پرواست که سبب از هم پاشيدگي زندگي خانوادگي بسياري مي شود. او مي گويد: «وقتي هنرپيشه اي در يک سريال تلويزيوني به صورت آزاد به موضوعي غيراخلاقي مي پردازد، اين امر الگويي مي شود براي بينندگان سريال ها.»
عبدالکريم بهادير نتيجه مي گيرد که اين سريال ها براي شهروندان ترکيه بد است و سبب ويران شدن ساختار خانواده در جامعه ترکيه مي شود، زيرا بينندگان اين سريال ها با خود مي گويند: «وقتي قهرمان سريال حق انجام اين کار غيراخلاقي را دارد، من هم بايد همين حق را داشته باشم.»
فرکانس هاي آلوده
زهرا حسين زاده ملکي، دانشجوي دکتراي روان شناسي باليني نيز در گفت وگو با خراسان، سريال هاي ماهواره اي به خصوص سريال هاي ترکي را از جمله معضلاتي مي داند که بر سرد شدن روابط عاطفي و زناشويي زوجين تاثير عمده اي دارد.
وي در ادامه به پيامدهاي منفي تماشاي اين سريال ها اشاره مي کند:
* زماني که هدف از پخش يک برنامه تلويزيوني صرفا کسب درآمد باشد سازندگان آن بايد تمامي تلاش خود را براي رسيدن به اين هدف به کار برند.
به همين دليل زنان و مردان بازيگر در اين سريال ها بايد به صورتي نمايش داده شوند که براي مخاطبان جذاب باشند و براي به حداکثر رساندن اين جذابيت ها در هر صحنه اي که نمايش داده مي شود نورپرداز، فيلم بردار، چهره پرداز و… در تلاش هستند تا اين امر محقق شود اما آيا در زندگي واقعي، همسران مي توانند با اين جلوه هاي به کار گرفته شده، رقابت کنند و آيا زماني که سطح توقع افراد با ديدن اين تصاوير افزايش مي يابد شخص مي تواند از زندگي زناشويي خود احساس رضايت داشته باشد؟
* داستان هاي مطرح شده در فيلم ها و سريال هاي ماهواره اي به خصوص سريال هاي ترکي، روابط فرازناشويي را امري عادي جلوه داده و آن را يک رفتار همگاني نشان مي دهد بنابراين زماني که افراد تصور مي کنند که مي توانند از روابط خارج از خانواده به صورت گسترده لذت ببرند و تعهدي در قبال آن نداشته باشند ديگر براي حفظ زندگي با يک نفر تلاش نخواهند کرد.
* در اين فيلم ها به عواقب روان شناختي اين سبک زندگي، از جمله احساس تنهايي، خستگي رواني و آرامش نداشتن افراد پرداخته نمي شود، همچنين به بيماري هاي جسماني حاصل از اين نوع روابط به هيچ عنوان اشاره نمي شود.
* در بسياري از سريال هاي شبکه هاي ماهواره اي، زنان فاقد وابستگي اخلاقي، فرهنگي و اجتماعي هستند، اين برنامه ها زنان را هدف قرار مي دهند، روابط فرا زناشويي را دليل پيشرفت و امروزي بودن جلوه مي دهند و زني که وقتش را با همسر و فرزندانش سپري مي کند به نوعي تحقير مي شود. بنابراين نمايش دائمي خيانت، لذت بخش جلوه دادن سبک زندگي مجردي، تمسخر پايبندي به زندگي خانوادگي و تعهد زناشويي همگي باعث مي شود تا اين احساس در بيننده ايجاد شود که نگاه او به زندگي بسيار کوته بينانه و محدود کننده است و شخص هرگز نخواهد توانست در سبک زندگي متعهدانه به رضايت دست يابد.
اثرپذيري از سريال هاي ماهواره؛ چگونه؟!
دکتر فريد براتي سده، روان شناس نيز درباره ساز و کارهاي تاثير سريال هاي ماهواره اي بر خانواده ايراني در ماهنامه «سپيده دانايي» مي نويسد: اخيراً در بعضي از کانال هاي ماهواره اي سريال هايي به نمايش درمي آيد که محتواي آنها با روح و طبيعت خانواده ايراني در تعارض آشکار است، اما اين سريال ها چگونه بر خانواده ها و اعضاي آن تاثير مي گذارد:
۱ – هم ذات پنداري
يکي از اصول عمده در ساخت سريال، همانندسازي بيننده با کاراکترهاي مورد علاقه اش در آنهاست. منظور از همانندسازي پذيرش و دروني سازي رفتار و اعمال کاراکتر و سپس، رفتارکردن مثل آن کاراکتر در دنياي واقعي است. اين موضوع البته با توجه به ديدگاه هاي تازه تر که آدمي را موجودي فعال در کسب و پردازش اطلاعات و داده ها مي داند، محل ترديد است، به خصوص در موارد مرتبط با مسائل اخلاقي. بنابراين، شايد صرف هم ذات پنداري نتواند توجيه مناسبي براي اثرپذيري از محتواي اخلاقي يا غيراخلاقي سريال هاي ماهواره اي باشد.
۲ – الگوگيري
الگوگيري از نظريه يادگيري اجتماعي يا يادگيري مشاهده اي سرچشمه مي گيرد. طبق الگوگيري، در رسانه ها رفتار يا عملي را مشاهده مي کنيم و سپس، با توجه به پيامدهايش همان رفتار يا حتي رفتاري شديدتر را در همان زمينه انجام مي دهيم. براي اين کار شرايط و لوازمي بايد فراهم شود، يعني الگوگيري طي مراحلي انجام مي گيرد. ابتدا بايد به رفتار کسي که مي خواهيم از او الگو بگيريم توجه کنيم.
در مرحله دوم، بايد آن رفتار را در ذهن رمزگذاري و در حافظه ذخيره کنيم و سپس، در مراحل بعد، آن را انجام بدهيم. البته اين رفتار به عوامل زيادي بستگي دارد که از بين آنها مي توان به عوامل انگيزشي و محيطي اشاره کرد. بنابراين، در نظريه مذکور، براي آن که از رفتاري که در سريالي مشاهده شده تقليد شود بايد محيط مساعدي وجود داشته باشد، يعني عوامل محيطي در اين باره نقش آشکارساز مهمي دارند. نبايد و نمي توان به صرف نمايش سريالي در ماهواره نتيجه گرفت که از آن تقليد مي شود، بلکه بايد ديد چه عوامل محيطي وجود دارد که اجازه مي دهد رفتار مشاهده شده عملي شود.
۳ – مهار زدايي
مهارزدايي يعني کاهش مهارهاي طبيعي که بيشتر افراد به کار مي بندند تا از بروز رفتارهاي مشاهده شده در سريال ها جلوگيري کنند. مهارهاي طبيعي حاصل تربيت هاي خانوادگي، زمينه هاي ارزشي و اخلاقي و فرهنگي و تعاليم رسمي و غيررسمي است. مهارزدايي از دو طريق افراد را تحت تاثير سريال هاي ماهواره اي و محتواي غيراخلاقي آنها قرار مي دهد:
الف) آماده کردن بيننده از راه تضعيف ديدگاه هاي عادي او: اگر نگرش هاي بيننده ضعيف شود راه براي بروز رفتاري که در سريال يا فيلم مورد توجه قرار گرفته است، هموار مي شود.
ب) پذيرش رفتارهاي مشاهده شده: اگرچه بيشتر مردم اين باور کلي را دارند که رفتارهاي موجود در سريال هاي ماهواره اي غيراخلاقي است، اما تکرار آنها در رسانه، سرانجام نگرش به آنها را تغيير مي دهد و افراد به تدريج، به اين رفتارها نگرش مثبت تري پيدا مي کنند و کم کم زمينه براي ارتکاب آنها فراهم مي شود. اين مورد هم مثل خشونت در بازي هاي رايانه اي است. محققان مي گويند در بازي هاي خشن رايانه اي بچه ها اول شليک مي کنند و بعد سوال مي پرسند. اينجا هم پس از آن که نگرش مثبتي به رفتارهاي موجود در سريال هاي ماهواره اي ايجاد شد بينندگان ابتدا مثل آنها عمل مي کنند و سپس، درباره رفتار خود فکر مي کنند.
مهارزدايي موجب مي شود حساسيت ها به رفتارهاي نمايش داده شده، کمتر و برانگيختگي و ناراحتي ناشي از نمايش فيلم ها نيز کمتر شود.
هرچه فرد بيشتر با تلويزيون يا رسانه هاي تصويري برخورد کند و آنها را ببيند درکش از واقعيت هاي اجتماعي با آنچه در تلويزيون نشان داده مي شود هماهنگ تر است و واقعيت ها را بيشتر شبيه چيزي در نظر مي گيرد که در فيلم ها نشان داده اند. در حقيقت، بيننده در اينجا واقعيت را هماني مي بيند که از دريچه سريال ديده است.
اکنون مي توان ترکيبي از چند نظريه مطرح شده را ارائه داد. نتيجه چنين ترکيبي فرآيند هنجارسازي رفتارهاي نمايش داده شده است. يعني در نبود جايگزين هاي مناسب در صدا و سيماي داخلي، به ماهواره ها توجه مي شود و به تدريج، حساسيت به رفتارهاي کاراکترهاي اين فيلم ها کم مي شود و مهارزدايي صورت مي گيرد. مهارزدايي سبب مي شود نگرش مثبت تري به رفتارهاي موجود در سريال ها به وجود بيايد و سپس، کسي که بخشي از وقتش را به تماشا سپري مي کند به تدريج رفتارهاي کاراکترها را طبيعي تصور مي کند و در نهايت، خود آماده انجام دادن آنها مي شود.
