Tehrana göndərilən mesaj Azərbaycan Respublikası ilə İran arasında hərbi qarşıdurmanın qarşısını almaq məqsədi daşıyırsa, Moskvaya göndərilən mesaj təkcə Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh danışıqlarının gələcək kursu ilə bağlı deyil, həm də Rusiyanın “qonşu” ölkələrinin öz təhlükəsizliyini və onu yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edə biləcəkləri resursları necə hesablamaları üçün dəhşətli nəticələr verə bilər.
Qafqaz Həqiqətləri – Dekabrın 5-də İran sərhədinin şimalında elan edilən Azərbaycan Respublikası və Türkiyənin birgə hərbi təlimi iki hökumətin birgə qüvvələrinin İrandan Bakıya gələcək istənilən böhranla mübarizə aparacağına dair Tehrana açıq siqnaldır. Eyni zamanda, təlimlər Moskvaya xatırladır ki, o, artıq Cənubi Qafqazda hərbi gücə malik olan yeganə xarici ölkə deyil və Kremlin regionda hər hansı irəliləyişi Türkiyənin müxalifəti ilə qarşılaşacağı ehtimalı var.
Tehrana göndərilən mesaj Azərbaycan Respublikası ilə İran arasında hərbi qarşıdurmanın qarşısını almaq məqsədi daşıyırsa, Moskvaya göndərilən mesaj təkcə Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh danışıqlarının gələcək kursu ilə bağlı deyil, həm də Rusiyanın “qonşu” ölkələrinin öz təhlükəsizliyini və onu yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edə biləcəkləri resursları necə hesablamaları üçün dəhşətli nəticələr verə bilər. Aydındır ki, əsas hədəf Tehranın qərarvericiləridir.
Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə arasında birgə təlim İranın sərhədin o tayındakı manevrlərinə, İran agentlərinin Azərbaycanda həbs edilməsinə, İranın Naxçıvan və Zəngəzur dəhlizi üzərindən hərəkətinə cavab olaraq Bakının keçirdiyi əvvəlki manevrlərdən formalaşıb. Yeni birgə təlimlər İran və Azərbaycan arasında böhranın əhəmiyyətli dərəcədə artdığını göstərir. Çünki oraya yüksək rütbəli türk generalının Azərbaycan müdafiə nazirinin müşaviri təyin edilməsi, qabaqcıl aviasiya vasitələrinin tətbiqi və Azərbaycan-İran sərhədini təşkil edən Araz çayında iki ordunun ponton texnologiyasından (üzən körpü) istifadə bacarığının nümayiş etdirilməsi aid idi. Həm Azərbaycan, həm də Türkiyə prezidentləri bu məsələni vurğuladılar və İrana sərt mesaj vermək istədiklərini açıq şəkildə bildirdilər. Bu, Tehranın Bakının birgə təlimlərlə bağlı arqumentlərini qəti şəkildə rədd etməsində görünür.
Azərbaycanlı ekspertlər bu məsələ ilə bağlı daha ətraflı izahat veriblər, lakin birgə təlimin başqa məqsəd daşıdığını da vurğulayıblar: Rusiyanın Azərbaycana qarşı Ermənistanı dəstəkləməyə davam etməsi və bu ölkənin Cənubi Qafqazda hərbi mövcudluğa müstəsna hüquqlarının olması fikri ilə bağlı xəbərdarlıq. Kreml, şübhəsiz ki, bu mesajı alıb. Bunu onun son hərəkətləri və bəyanatları sübut edir, indi isə necə cavab verəcəyini araşdırır.
Bu analitiklər “Kavkaz Uzel” xəbər agentliyinə bildiriblər ki, razılaşdırılmış təlimlər İranın hərəkətlərinə cavabdır və Tehrana öz hərəkətlərini dayandırmaq üçün xəbərdarlıqdır. Bu analitiklərin fikrincə, sözügedən hərəkətlər Azərbaycanla Türkiyə arasında sıx əlaqələri vurğulamaqla başqalarına da mesaj verir (Kavkaz Uzel, 11 dekabr).
Bakıda tanınmış analitik Ədalət Verdiyev vurğulayır ki, Azərbaycanda indiki birgə təlimlər əvvəlki təlimlərdən çox fərqlidir. Əvvəllər Bakı məhdud ərazilərdə və bir qayda olaraq İran sərhədindən uzaqda hərbi təlimlər keçirirdi. Bu dəfə Azərbaycan-İran sərhədində və Türkiyənin iştirakı ilə daha müasir silahlardan istifadə olunub.
Bundan əlavə, Verdiyevin sözlərinə görə, ən son hərəkətlər Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin şəxsi heyəti və İlham Əliyev tərəfindən müdafiə nazirinin müşaviri təyin edilmiş yüksək rütbəli türk generalından ibarət birgə komandanlıq həyata keçirib.
Bakıdakı Şərq-Qərb Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Ərəstun Oruclu türk generalının vəzifəsində qalacağına və Azərbaycan ordusunun Türkiyə silahlı qüvvələrinə inteqrasiyasına dəstək verəcəyinə nikbin yanaşıb.
Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin keçmiş müşaviri Azad İsazadənin sözlərinə görə, bu, təkcə İran üçün deyil, həm də Rusiya üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. İsazadə deyir: “Rusiya Cənubi Qafqazı zəiflətməkdədir, İran yaranan vəziyyəti işğal etməyə can atır, Türkiyə bu məsələyə reaksiya verir.” Əhəmiyyətli məqam odur ki, iki türk xalqının prezidentləri xalqlarının “ortaq ordu qurmağa” doğru getdiyini bəyan ediblər.
Moskvanın bəzi şərhçiləri iddia edirlər ki, Türkiyənin Azərbaycandan istifadə etməsindən daha çox Azərbaycan Türkiyədən istifadə edir. Moskva Azərbaycan və Türkiyənin inteqrasiyasına səthi yanaşmamalıdır.
Əksər rusiyalı müşahidəçilər və ən əsası Rusiya hökuməti bu hadisələri Rusiyanın Azərbaycanda imkanlarını itirməsinin əlaməti kimi qiymətləndirir və Bakı üzərində işləməyin, habelə öz mövqelərini geri götürməyin vacibliyini bildirirlər.
Moskvanın Azərbaycanla Türkiyə arasında münasibətlərin möhkəmlənməsinə indiyədək ən mühüm ictimai reaksiyası İranla iki ölkə arasında Xəzər dənizi vasitəsilə dəniz nəqliyyatı qurmaq planlarının açıqlanması olub. Çünki onların heç biri Azərbaycandan keçən quru yollarına arxalana bilməz. Kremlin Qərbin sanksiyalarından yan keçmək üçün şimal-cənub ticarət kanalı yaratmaq cəhdlərinin heç də istədiyi kimi getmədiyi heyrətləndirici əlamətdir. Buna baxmayaraq, Rusiyanın əleyhdarları açıq şəkildə bildirdilər ki, Moskva Azərbaycanda baş verən proseslərdən və Bakı ilə Ankara arasında münasibətlərin dərinləşməsindən çox narahatdır.
Rusiya təhlükəsizlik ictimaiyyətinin fikirlərini mütəmadi olaraq təqdim edən REX xəbər agentliyinin saytındakı anonim baş məqalədə iddia edilir ki, Azərbaycan “anti-Rusiya aktyoru”na və sadəcə olaraq Türkiyənin “pantürkist” məqsədləri üçün alətə çevrilib. Məqalədə bu təhlükənin fonunda Rusiya hökuməti “və digər pantürk təşkilatlarına” təsir göstərmək üçün Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv olmağa, Azərbaycan və Türkiyəyə qarşı çıxmaq üçün Ermənistan və İranla əlaqələri gücləndirməyə, Azərbaycanda rusiyapərəst qüvvələr “yaratmağa” çağırılır. Bu da Rusiyanın indiki zəifliyini göstərir.
Qarabağda Rusiyanın hərbi mövcudluğu –hansı ki, Kreml onları sülhməramlı qüvvələr adlandırır, amma azərbaycanlılar bunu getdikcə daha çox Azərbaycan ərazisinin ermənipərəst işğalçısı hesab edir – Azərbaycanın bərk nifrətinə səbəb olmuşdur. Son həftələrdə bu məsələ Azərbaycanın kəskin etirazlarına səbəb olub və bu özünü sonuncu dəfə dekabrın 12 və 13-də göstərib. Bu etiraz aksiyaları Rusiyanın Azərbaycanla Ermənistan arasında gələcək münasibətlərə dair danışıqlara təsirini çətinləşdirir və Qarabağda yerləşdirilən Rusiya qüvvələrinin gələcəyini sual altına qoya bilər.
Türkiyə qüvvələrinin Azərbaycanda olması səbəbindən ilk növbədə Cənubi Qafqazda və daha geniş şəkildə bütün postsovet məkanında potensial ciddi münaqişələr və güc münasibətlərinin yenidən qurulması üçün zəmin hazırlanıb. Lakin Moskva hələ də keçmiş Sovet İttifaqında sonsuz hörmətə malik olduğuna inanır.
