با وجود اینکه در سال‌های اخیر گردشگری سلامت به یکباره در اردبیل رونق گرفت، با بروز و ظهور مشکلات و ضعف‌های مدیریتی اردبیل به عنوان مقصد اصلی گردشگران سلامت باقی نماند.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز به نقل از مهر، حدود پنج سال قبل با استقرار کارشناسان و پرسشگران مرکز افکار سنجی دانشجویان جهاد دانشگاهی اردبیل به مدت ۲۰ روز در گمرک بیله سوار پژوهشی انجام گرفت و طی آن با دو هزار و ۳۹۲ نفر از مسافران و گردشگران آذربایجانی مصاحبه‌های متعددی به عمل آمد.
بخشی از نتیجه این تحقیق نشان داد که رفع مشکلات درمانی با ۴۹.۴درصد مهم‌ترین دلیل سفر اتباع آذربایجانی به ایران بوده و بعد از آن گردشگری با ۳۴.۵ درصد علت دوم و تجارت و بازرگانی و دید و بازدید اقوام در مراتب بعدی دلایل سفر قرار گرفته‌اند.
افزایش سفر اتباع آذری به اردبیل با هدف درمان بدون هیچ برنامه‌ریزی قبلی اتفاق افتاد و مسئولان استانی به یکباره متوجه این افزایش شدند. در واقع نه آغاز گردشگری سلامت و نه تداوم آن بر روی یک برنامه منسجم سوار نشده بود. در نتیجه بعد از گذشته بیش از پنج سال گردشگری سلامت در اردبیل به جایی نرسیده و دستگاه‌های متولی نیز در عمل تمایلی به رونق آن ندارند.
امکانات پزشکی ارزان دلیل سفر به اردبیل
نظرسنجی از اتباع آذری که عمده گردشگران خارجی را شامل می‌شود و در واقع گردشگری سلامت اردبیل را منحصر به خود ساخته است، نشان می‌دهد خدمات پزشکی ارزان دلیل سفر به اردبیل بوده است.
زمانی در خیابان‌های منتهی به میدان سرچشمه که محل استقرار مطب‌های پزشکان است، می‌شد به کررات اتباع آذری را مشاهده کرد.
با تسهیلاتی که در ورود اتباع آذری فراهم شده بود، ارزش پولی بالای مانات و خدمات ارزان، آذری‌ها به اردبیل می‌آمدند تا خدمات درمانی را گاهی تا یک‌پنجم قیمت کشورشان دریافت کنند.
نزدیکی اردبیل و باکو موجب شده بود آذری‌ها به سادگی و با صرف مدت اندک به اردبیل سفر کنند. در کنار دریافت خدمات درمانی مراکز اقامتی و هتل‌ها، رستوران‌ها و فروشگاه‌ها نیز از قبل حضور آذری‌ها رونق گرفته بود.
موضوعی که به یکباره و ناخواسته توجه مدیران را به خود معطوف ساخت و موضوع گردشگری سلامت به عنوان یکی از محورهای توسعه ورد زبان‌ها گشت. برخی مدیران پشت تریبون‌ها از افتخارات خود برای رونق دادن به گردشگری سلامت گفتند و برخی به برنامه‌های بلندمدت توسعه آن اشاره کردند.
در حالی که خلأهایی می‌رفت تا گردشگری سلامت اردبیل را دچار مشکل سازد.
ویزیت‌ها و کرایه تاکسی‌های چند برابری
گردشگری سلامت به تعبیر کارشناسان دروازه ورود اردبیل به مقوله گردشگری خارجی بود. در مقایسه با بسیاری از استان‌ها امکانات درمانی اردبیل هر چند در حد متوسط قرار داشت اما این مجاورت مرزی و انتخاب خود آذری‌ها به دلیل ارتباط زبانی و فرهنگی با اردبیل موجب شده بود، گردشگری سلامت به مانند ظرفیت ممتازی به اردبیل اهدا شود.
اما در مقابل این ظرفیت مدیران و حتی شهروندان اردبیل چه کردند؟ در نخستین گام‌های شکل‌گیری گردشگری سلامت نبود هیچ طرح منسجمی برای ساماندهی گردشگران موجب شد از بدو ورود گردشگران مشکلاتی ایجاد شود.
بعد از ورود گردشگران سلامت از مرز بیله سوار نبود ناوگان حمل‌ونقل منسجم موجب می‌شد که رانندگان از شهرهای دیگر و حتی استان‌های دیگر گردشگران سلامت را برای حضور در استان خود ترغیب کنند.
ریزش گردشگران سلامت و سفر آن ها به شهرهای تبریز و رشت همچنان مشاهده می‌شود. موضوعی که پنج سال زمان سپری کرد تا مسئولان به خود آمده و برای ساماندهی مسافران از پایانه مرزی اقدامی در دستور کار قرار دهند.
زمانی که جهاد دانشگاهی اردبیل نظرسنجی خود را ارائه کرد به این مشکلات اشاره شده بود اما بی‌توجهی‌ها تداوم یافت و با وجود اینکه آذری‌ها مهمان اردبیل بودند اما در اردبیل نمانده و این استان به جای میزبانی به استان عبوری تبدیل شد.
معاون گردشگری میراث فرهنگی استان اردبیل پیش از این تأکید کرده است که ساماندهی گردشگران از موانع توسعه توریسم سلامت است. موضوعی که مدیران دیگر نیز به آن صحه گذاشته و تأکید کرده‌اند در ابتدا باید مسافر راهنمایی درستی داشته باشد تا اردبیل را ترک نکند.
از سویی بعد از ورود مسافران مواردی از دریافت هزینه‌های چند برابری در مراکز اقامتی، مراکز درمانی و حتی کرایه تاکسی‌ها شنیده می‌شد. بعدها این هزینه‌ها که زمانی از سوی آذری‌ها با جان و دل پرداخت می‌شد به یکی از انتقادهای آن ها تبدیل شده و از سوی رسانه‌ها انعکاس یافت.
افزایش یا کاهش مسافران سلامت
با افزایش سفر آذری‌ها، حوزه بهداشت و درمان استان اردبیل حتی از اجرای برنامه‌هایی برای توسعه گردشگری سلامت خبر داد. با این وجود گردشگری سلامت اردبیل در این زنجیره محدود شد که مسافران را در گمرک بپذیرد و راهی استان‌های دیگر سازد.
عوامل مختلفی در سال‌های اخیر ضربات نهایی به کاهش حجم سفرهای سلامت را وارد ساخت تا جایی که ریزش مسافران تداوم داشته و این روزها گردشگری سلامت چندان رنگ و بویی در اردبیل ندارد.
رئیس سابق دانشگاه علوم پزشکی اردبیل در ابتدای سال جاری کاهش سفر اتباع آذری به اردبیل را دلیل کاهش رونق گردشگری سلامت عنوان کرد.
فرهاد پورفرضی در گفتگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: کاهش ارزش پول کشور جمهوری آذربایجان یکی از دلایلی است که از سوی آذری‌ها علاقه و رغبتی برای سفرهای درمانی مشاهده نمی‌شود.
رئیس سابق دانشگاه علوم پزشکی استان توسعه مراکز درمانی در خود جمهوری آذربایجان بویژه در باکو و تأمین نیازهای درمانی آنها را از دیگر دلایل کاهش سفر اتباع آذری به کشور دانست.
به گفته پورفرضی نیروهای این مراکز درمانی از کشورهای همسایه تأمین شده و در پی آغاز به کار مراکز و کاهش ارزش پول مانات، رغبت برای سفرهای درمانی به اردبیل با کاهش همراه است.
این در حالی است که بر اساس آخرین آمار ارائه شده تردد مسافر از پایانه مرزی بیله سوار با ۱۴ درصد رشد همراه است.
مدیرکل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای استان اردبیل از افزایش ۱۴ درصدی تردد مسافر از پایانه مرزی بیله سوار در ۱۰ ماهه سال جاری به نسبت مدت مشابه سال گذشته خبر داد.
علی رحمتی در گفتگو با خبرنگار مهر تعداد تردد مسافر در ۱۰ ماهه سال جاری را ۷۰۳ هزار و ۱۱۸ نفر عنوان و تأکید کرد: روزانه بیش از دو هزار مسافر که اغلب اتباع آذری هستند از این پایانه تردد دارند.
وی افزود: برای ساماندهی ناوگان حمل‌ونقل پایانه برای ۳۰ راننده تسهیلات اعطا شده و ۳۰ نفر دیگر نیز می‌توانند برای تغییر پلاک خود تسهیلات دریافت کنند تا به صورت مجوز دار فعالیت داشته باشند.
با احتساب مطالعات جهاد دانشگاهی از دو هزار مسافر ورودی در ۱۰ ماهه نخست سال جاری در صورتی که تنها ۴۰ درصد به قصد درمان آمده باشند، بیمارستان‌های اردبیل می‌بایست ۸۰۰ مسافر خارجی را پذیرا بوده باشند که به نظر می‌رسد این رقم محقق نشده است.
کناره‌گیری دستگاه‌های اجرایی از توسعه گردشگری سلامت
تکانه‌های کاهش ارزش پول کشور جمهوری آذربایجان و موضوعاتی از قبیل توسعه مراکز درمانی در این کشور به سادگی توانست عوامل کاهش رونق گردشگری سلامت در اردبیل شود.
با این وجود این فرافکنی در وضعیتی که مشاهده می‌شود گردشگران سلامت از اردبیل به استان‌های دیگر سفر می‌کنند توجیه‌پذیر نخواهد بود. نباید از ضعف تبلیغات و اطلاع‌رسانی چشم پوشید. در کل شهر اردبیل حتی یک بنر و یک تابلوی راهنمای اتباع آذری مشاهده نمی‌شود. در واقع رانندگان و واسطه گران مطب‌های درمانی می‌توانند به سادگی مسافران را ترغیب کنند تا به استان‌های دیگر سفر کنند.
در کل شهر اردبیل حتی یک بنر و یک تابلوی راهنمای اتباع آذری مشاهده نمی‌شود و در واقع رانندگان و واسطه گران مطب‌های درمانی می‌توانند به سادگی مسافران را ترغیب کنند تا به استان‌های دیگر سفر کننددر بررسی‌های اخیر خبرگزاری مهر مشاهده شده دستگاه‌های اجرایی چندان رغبتی برای حضور مستقیم در توسعه گردشگری سلامت ندارند.
معاون گردشگری میراث فرهنگی استان اردبیل با تأکید به اینکه نمایشگاه‌های متعدد بین‌المللی گردشگری برگزار می‌شود و ما از دانشگاه علوم پزشکی نیز دعوت می‌کنیم تا حضور یابد، اضافه کرد: متأسفانه دانشگاه صرفاً به ارائه بروشور اکتفا می‌کند.
قادر تقی زاده تأکید کرد: در استان‌های دیگر به مراتب حضور دانشگاه‌های علوم پزشکی پررونق‌تر است اما در خود اردبیل با وجود تأکیدات چندان رغبتی مشاهده نمی‌شود.
در پاسخ به برنامه‌های یک‌ساله دانشگاه علوم پزشکی استان در حوزه گردشگری سلامت نیز، معاون امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی در گفتگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: سیاست دانشگاه ترویج و توسعه بخش خصوصی در این حوزه است.
صادق حضرتی تصریح کرد: در صورتی که بخش خصوصی در این حوزه سرمایه‌گذاری کند دانشگاه حامی او خواهد بود و در طرح تحول نظام سلامت به توسعه خدمات درمانی مناطق مرزی توجه می‌شود.
هدایت گردشگران سلامت در یک زنجیره گسسته
از سویی مدیرکل میراث فرهنگی استان اردبیل نیز در خصوص اقدامات این مجموعه برای رونق گردشگری سلامت به خبرنگار مهر گفت: به دلیل مجاورت با جمهوری آذربایجان و کیفیت خدمات پزشکی و پایین بودن قیمت خدمات درمانی اتباع آذری جهت درمان به اردبیل سفر می‌کنند.
کریم حاجی‌زاده تصریح کرد: متأسفانه مشکل اصلی در نبود کانال هدایت گردشگران است که در برخی مواقع در حمل‌ونقل و خدمات تخصصی ارائه شده نیز سوءاستفاده‌هایی دیده می‌شود و این وضعیت مطلوب نیست.
وی افزود: با تعدادی از شرکت‌های بخش خصوصی جهت هدایت و راهنمایی مسافران سلامت مذاکره شده است.
بخشی از مسافران به شکل صحیح هدایت نمی‌شدند و به استان‌های دیگر سفر می‌کردند که در نظر داریم با مشارکت بخش خصوصی نسبت به هدایت مسافران سلامت اقدام شودمدیرکل میراث فرهنگی استان تأکید کرد: در کمیته‌های تخصصی گردشگری این طرح عنوان و درنهایت دو شرکت جهت استقرار در آذربایجان و هدایت مسافران سلامت به استان اردبیل انتخاب شدند.
وی تأکید کرد: با این وجود بخشی از مسافران به شکل صحیح هدایت نمی‌شدند و به استان‌های دیگر سفر می‌کردند که در نظر داریم با مشارکت بخش خصوصی نسبت به هدایت مسافران سلامت اقدام شود.
مدیرکل میراث فرهنگی استان با اشاره به ساماندهی ناوگان حمل‌ونقل پایانه بیله سوار نیز اضافه کرد: در واقع پیش از این رانندگان فاقد صلاحیت مسافران را به شهرهای دیگر هدایت می‌کردند که این مشکل نیز با هدایت صحیح مسافران رفع شده است.
به گفته حاجی‌زاده شرکت‌ها نسبت به معرفی پزشکان با همکاری علوم پزشکی و همچنین مراکز درمانی اقدام می‌کنند و می‌توانند متناسب با نیاز گردشگر مناسب‌ترین گزینه درمانی را معرفی کنند.
با این وجود باید پرسید آیا در سوی دیگر ماجرا خدمات درمانی با برنامه‌ریزی آماده ارائه به اتباع آذری خواهد بود؟
به نظر می‌رسد ظرفیت مرزی بودن اردبیل مورد استفاده استان‌های دیگر واقع شده و گردشگری سلامت در اردبیل نتوانسته به درآمدزایی مطلوب برسد.
این در حالی است که زمانی با رونق سفر اتباع آذری آرمان تبدیل اردبیل به قطب گردشگری سلامت کشور مطرح بود. آرمانی که با وضعیت فعلی برنامه‌ریزی تحقق آن دور از ذهن است.
