به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، احمد مرجانی نژاد طی مقاله ای نوشت:
گذشته رابطه ترکیه با نهادهای غربی و ناتو
غرب صلیبی ، علی رغم ادعا های واهی دموکراسی طلبی ، با هدف انشعاب قدرت اسلام و ایجاد تشتت بین مسلمین، موجبات فروپاشی عثمانی را فراهم ساخت و مولود جمهوری ترکیه معرفی می گردد . جمهوری ترکیه در نقش گذر گاه فرهنگی و پل ارتباطی قاره آسیا با جهان غرب ، تنها کشور مسلمان عضو ناتو ، به منزله سپری بین اروپا و خاورمیانه در حال انفجار، در آرزوی عضویت در اتحادیه اروپا ، متحد راهبردی آمریکا در منطقه است . البته رهبران دینی و سیاسی غرب ، بارها نگرانی شان را از خطر ارتقاء گرایش های اسلامی در جمهوری لائیک ترکیه ابراز کرده اند و تا کنون علی رغم درخواست های مکرر حکومت های مختلف ترکیه ، مجوز ورود ترکیه مسلمان به باشگاه مسیحیان اروپایی « اتحادیه اروپا» را صادر نکرده اند .
از سال تاسیس ناتو در سال 1949.م تا کنون کشورهای فرانسه- یونان – پرتغال – ایتالیا نیز همانند ترکیه شاهد کودتاهای موفق و ناموفق بوده اند. اما در جمهوری ترکیه سه کودتای موفق ، یک کودتای پسا مدرن و اخیرا نیز یک کودتای نافرجام رخ داده است . جمهوری ترکیه به دلیل موقعیت ممتاز جغرافیایی در ناتو جایگاهی راهبردی دارد، ترکیه با جمعیتی بالغ بر 80 میلیون تن ، سومین کشور پرجمعیت ناتو است. نیروهای مسلح ترکیه به لحاظ تعداد نیرو هفتمین ارتش جهان و دومین ارتش ناتو محسوب می گردند. در دوران جنگ سرد ، جمهوری ترکیه عهده دار مقابله با نفوذ شوروی سابق به بهانه جلو گیری از کمونیزم گردید. به همکاری با آمریکا و حضور نظامیانش در جنگ کره ، مجبور گردید. والاترین تجلی همکاری قابل ملاحظه ترکیه با غرب و ناتو ، پایگاه هوایی اینجیرلیک در جنوب شرق ترکیه است. اهمیت اینجیرلیک برای ناتو نه فقط از حیث پایگاه هوایی بودن ، بلکه حضور جمعی از نیروهای آمریکایی در این مکان است . ضمن ان که مقدار قابل توجهی از سلاح های هسته ای ناتو که از تمام پایگاههای دیگر ناتو بیشتر است در پایگاه مذکور مورد محافظت قرار می گیرد .. نزدیکی این پایگاه به کشور های حاد منطقه ، بویژه سوریه با فاصله حدود 113 کیلومتری ، بر اهمیت پایگاه مذکور می افزاید .
وضعیت کنونی ترکیه و نگاه به رابطه با نهادهای غربی و ناتو
به دلیل سلطه تاریخی سیاستمداران غرب گرا ، لائیک و نظامیان کمالیزم ( پیروان فرامین اروپا محور آتاتورک ) در جمهوری ترکیه ، طی دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه و در راستای نبرد هویتی جامعه « اسلام – لائیزم » تلاش مستمری بعمل آمد که قدرت و امکانات مخالفین حاکمیت اسلامگرایان در ترکیه در ارکان دولت تقلیل یابد . وقایع کودتای نافرجام اخیر ترکیه ، جوامع غربی را که بسیاری از آنها دولت اردوعان را منتخب مردم و نسبتا با ثبات قلمداد می کردند، سردرگم کرد. کاخ سفید که ازمنتقدان گرایش دولت اردوعان به سمت سیاست های استبدادی و غیر موثر است ، با انتشار بیانیه ای اعلام کرد که همه احزاب و گروه ها در ترکیه باید از دولت منتخب ترکیه حمایت کنند و با حفظ خویشتنداری از خشونت و خونریزی خودداری کنند. در واقع طی بیانیه کاخ سفید ، ظاهرا پیشنهاد حمایتی قوی از ترکیه، آنچنان که از یک کشور هم پیمان انتظار می رود، ارائه نشده است. مسئولین اتحادیه اروپا نیز اعلام داشتند که نگران نقض حقوق بشر در ترکیه هستند. هیچ یک از متحدین ترکیه و کشورهای عضو ناتو، برای برخورد فوری با کودتا ی نافرجام اخیر ، انگیزه‌ای قوی نداشتند ، اما در مجموع موضع گیری غرب در قبال کودتا ی مذکور را می توان به منزله رضایت نسبی از کودتا ، نشان دادن اخطار کارت زرد به اردوعان ارزیابی کرد. اما رجب طیب اردوعان ، رئیس جمهور و سلطان بلا منازع جمهوری ترکیه ،پس از کودتای نافرجام 15 ژوئیه 2016.م ، ضمن اقدام به یک پاکسازی گسترده ، تصفیه حساب وسیع در سطوح مختلف نهاد های اجتماعی را اغاز کرده است . برکناری این افراد، نه فقط صلاحیت ترکیه را برای باقی ماندن در عضویت ناتو زیر سوال برده است، بلکه تمام قابلیت های آن را در این ائتلاف نیز مورد تردید قرار داده است. ادعا گردیده است که تعدادی از کودتاگران در پایگاه هوایی اینجرلیک مستقر شده بودند. این موضوع نه تنها امنیت تسلیحات هسته ای موجود را در این پایگاه به خطر می افکند، بلکه سئوالی آزار دهنده و بدون پاسخ را مطرح می سازد که آیا فرماندهان نظامی ناتو مستقر در اینجرلیک، از نقشه کودتا ی مذکور باخبر بوده اند ؟
از سویی در حالی که نیروهای نظامی ترکیه به عنوان بخش مهم ائتلاف نظامی به رهبری غرب، علیه داعش ، موظف گردیده اند . آغاز درگیری های نظامی ارتش ترکیه با پ.ک.ک ، رابطه ترکیه را با بسیاری از اعضای ناتو که متحد کردها در سوریه و عراق هستند، بغرنج کرده است. روابط اردوعان با دولت آمریکا تحت فشار و با بی اعتمادی فزاینده ای همراه گردیده است. تعداد معدودی سیاستمدار آمریکایی به دولت آنکارا حسن نیت دارند. وضعیت کنونی با توجه به نقش آنکارا در منطقه به عنوان هم پیمان آمریکا ، برای واشنگتن، بغرنج خواهد بود. ضمن آن که کارآمدی ترکیه به عنوان سرپناهی امن برای پناهجویان، اکنون در هاله ای از ابهام قرار گرفته و این امر توافق تردید آمیز با اتحادیه اروپا را بی ثبات کرده است.
آینده رابطه ترکیه با نهادهای غربی و ناتو
کودتای نافرجام اخیر گروهی از نظامیان ترکیه ، در واقع جمهوری لائیک ترکیه را از اروپا گرفت و آن را مستقیما در خاورمیانه قرار داد. البته کودتا ثبات این کشور را از بین خواهد برد و قطبی شدن را با آنچه که ممکن است به طور مستقیم به بروز جنگی داخلی منجر شود، جایگزین خواهد کرد. تداوم ناراامی ها در ترکیه می تواند همکاری نظامی ناتو با آنکارا را دشوار کند. اگر چه غرب و بویژه آمریکا تا حدی و بطور مقطعی خواهان تداوم تنش در ترکیه هستند ، زیرا معتقدند : با افزایش فشار و مشکلات ، حکومت به هم سویی با غرب مجبور خواهد شد . البته جوامع غربی و ناتو باید این موضوع را بررسی کنند که آیا می توانند با حکومتی غیر دموکراتیک به فعالیت هایشان در ترکیه ادامه دهند . ؟ مسلما یک کودتای نافرجام، فقط بر انبوه نگرانیها راجع به نقش ترکیه در ناتو می افزاید. از دست دادن جمهوری لائیک ترکیه و نیز پایگاه هوایی اینجیرلیک ، ضربه ای مهلک به منافع غرب و در تلاش هایش علیه گروه های تروریستی ، بویژه پس از حملات اخیر در بلژیک- فرانسه- آمریکا- آلمان – ترکیه- افغانستان و…خواهد بود. وضعیت پسا کودتا در ترکیه می تواند مقرراتی را ایجاد کند که کشور های غربی مدعی دموکراسی ، ناتو و ارتش آمریکا را از ارتباط با کشورهایی که دولت های منتخب آنها سرنگون شده اند، منع کند.
عوامل موثر داخلی و خارجی دخیل در آینده رابطه
الف – داخلی
میزان موفقیت در آشتی ملی ، کاهش تضاد های هویتی جامعه ( لائیک اسلامگرا- ترک – کرد )
میزان رشد اقتصادی و توسعه عدالت اجتماعی
میزان قدرتمندی سیاسی حزب عدالت و توسعه و طرفداران اسلامگرایی در نظام جمهوری ترکیه
ب- خارجی
موضع گیری غرب، بویژه آمریکا در خصوص مسائل کردی و پ.ک.ک
موضع گیری اتحادیه اروپا نسبت به حکومت حزب عدالت و توسعه
موضع گیری های اقتصادی و سیاسی مسکو – تل آویو – پکن در قبال حکومت حزب عدالت و توسعه
سناریوهایی آینده رابطه با نهادهای غربی و ناتو
در جمهوری ترکیه ، برنامه دوری جستن از غرب ، به شکلی که به امریکا پشت نگردد ، همکاری با روسیه و تهران ، قبل از حاکمیت حزب عدالت و توسعه نیز مطرح گردید بود . ارتشبد تونجر کلینچ دبیرکل وقت شورای امنیت ملی در سال 2002.م ، چشم انداز دوری از غرب و نزدیکی به مسکو – تهران را در چهارچوب سوق و طرفداری ترکیه به آوراسیا را مطرح کرده بود .
در قضایای پاکسازی گروهی از نظامیان ترکیه در پرونده های « ارگنکون» و« بالیوز » ، علاوه بر سایر ابعاد، تصفیه تیم طرفداری از اورآسیا ، مد نظر قرار گرفت . اینک نیز اکثر کسانی که در کودتای نافرجام اخیر شرکت داشتند ، یا در ناتو انجام وظیفه کرده اند و یا این که افسران مرتبط با ناتو بودند. این نیز نشان می دهد که این بار پاک سازی در جهت مخالف صورت خواهد گرفت.
در خصوص پایه و اساس روانی و تاریخی نزدیکی ترکیه – روسیه می توان گفت : ” به رغم اختلافات و نقاط متقابل که به وضوح آشکار است، یک مخرج مشترک وجود دارد که ترکیه و روسیه را به هم گره می زند، آن نیز ارتباط هر دو کشور به عنوان دو قدرت بزرگ با اروپا است . اگر چه به لحاظ تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی موردتایید اروپا نمی باشند. اما این مخرج مشترک باعث می شود ترکیه مجدداً به روسیه نزدیک شود و حتی آن را به جهش استراتژیک سوق نماید. ”
البته در صورت برقراری چنین وضعیتی ، شاید منافع ترکیه در سوریه، شرق مدیترانه و قفقاز به سختی تامین خواهد شد. مسلما بهبود روابط با روسیه، به نفع ترکیه است. ولی این اصل صحیح، نمی تواند یک ترجیح کاملا عاقلانه باشد .
