گرجستان به عنوان کشوری واقع شده در منطقه قفقاز جنوبی از سال ها پیش تلاش کرد تا جهت گیری های غربی را در اولویت های سیاست خارجی خود قرار دهد. این جهت گیری ها که در تلاش برای عضویت در نهاد های غربی نظیر ناتو تدام یافت سرانجام زیان هایی را نیز متوجه گرجی ها کرد، چرا که تداوم این امر منجر به واکنش مسکو و در پی آن جنگ روسیه با گرجستان در سال ۲۰۰۸ و جدایی دو منطقه آبخازیا و اوستیای جنوبی شد.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، ساناز سعیدی، پژوهشگر امور بین الملل در یادداشتی تحلیلی در پایگاه اینترنتی موسسه مطالعات ایران واوراسیا(ایراس)نوشت:گرجستان به عنوان کشوری واقع شده در منطقه قفقاز جنوبی از سال ها پیش تلاش کرد تا جهت گیری های غربی را در اولویت های سیاست خارجی خود قرار دهد. این جهت گیری ها که در تلاش برای عضویت در نهاد های غربی نظیر ناتو تدام یافت سرانجام زیان هایی را نیز متوجه گرجی ها کرد، چرا که تداوم این امر منجر به واکنش مسکو و در پی آن جنگ روسیه با گرجستان در سال ۲۰۰۸ و جدایی دو منطقه آبخازیا و اوستیای جنوبی شد. رویکردهای غربی حاکمان تفلیس پس از این امر نیز ادامه یافت و هم اکنون نیز شاهد تداوم این امر هستیم. با این حال این به معنای سکوت و بی تفاوتی روسیه نبوده و نیست و این کشور نیز در تلاش است تا با استفاده از ابزارهای در دست خود فضا را برای گرجستان و شرکای غربی این کشور تنگ تر کند. علاوه بر این برخی منتقدان گرجی بر این باورند که دولت گرجستان تمامی تخم مرغ های خود را در سبد آمریکا قرار داده است، این در حالی است که جهت گیری های غربی دولت طی بیش از یک دهه اخیر بهره زیادی را برای کشور در پی نداشته است. در پی این تحولات و در شرایطی که به نظر می رسد عضویت گرجستان در ناتو در آینده نزدیک قابل تصور نیست، آمریکا تلاس می کند دست کم با افزایش کمک های نظامی خود تفلیس را در مدار خود نگه دارد.
برنامه جدید آمریکا در گرجستان
ایالات متحده در تلاش برای تشویق گرجی ها جهت تداوم مسیر غربی خود اعلام کرده است که حمایت های نظامی از تفلیس را افزایش خواهد داد. بر این اساس قرار است تا از بهار آینده، افسران ارتش آمریکا سربازان گرجستان را در زمینه تاکتیک های دفاعی آموزش دهند. ابتکار جدید که برنامه آمادگی دفاعی گرجستان نامیده می شود، متفاوت از برنامه های کمک های نظامی پیشین آمریکا است، زیرا هدف آن آماده سازی نیروهای گرجستان برای شرکت در مأموریت های خارجی، به ویژه عملیات ائتلاف در افغانستان نیست، بلکه برای دفاع از قلمرو خود در برابر تهاجم بالقوه خارجی است. دست کم در یک ده و نیم گذشته گرجستان اوج همکاری را با شرکای نظامی غربی خود انجام داده است. این کشور همکاری های قابل توجهی در ماموریت های ایالات متحده و ناتو در عراق و افغانستان صورت داده است. پیشتر جیمز متیس، وزیر دفاع ایالات متحده، در دیدار با همتای گرجی خود در پنتاگون گرجستان را «نمونه ای برای همه کشورها» دانسته بود. لوان ایزوریا، وزیر دفاع گرجستان اخیرا و در آستانه سفر خود به واشنگتن با بیان این که روابط دفاعی ایالات متحده و گرجستان به یک سطح جدید پیشرفت می کند،گفته بود: «طرف آمریکایی بیش از ۱۰۰ میلیون دلار برای اصلاحات دفاعی در گرجستان اختصاص داده است که این کمک ها توانایی های دفاعی کشور را تقویت و همکاری استراتژیک موجود بین تفلیس و واشنگتن را تقویت خواهد کرد. تحت برنامه آمادگی دفاعی گرجستان، افسران ارتش آمریکا در یک مرکز آموزشی در شرق گرجستان به آموزش نیروهای گرجی خواهند پرداخت.بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته این آموزش طی سه سال به ۹ گردان داده خواهد شد. گرجستان سالهاست خواستار دریافت سلاح های ضد هوایی و ضد تانک مدرن است و برنامه جدید آمریکا امیدهایی را در گرجستان به وجود آورده است.
تلاش آمریکا بعد از آن صورت می گیرد که انتقادهای داخلی در جامعه داخلی گرجستان در زمینه گرایش های غربی دولت این کشور مطرح شده است. این منتقدان بر این باور هستند که جهت گیری های غربی این کشور قفقاز جنوبی تاکنون نفع بسیار کمی برای این کشور داشته است و تفلیس بهتر است که خواسته های هژمونیک روسیه را در نظر بگیرد.
محافظه کاران گرجی امتیازی برای روسیه
چنان چه گفته شد برخی منتقدین گرجی معتقدند جهت گیری های غرب گرایانه دولت های این کشور نتوانسته است منافع آنچنانی برای کشور فراهم کند. روسیه نیز با درک این شرایط و همچنین آگاهی از برخی مخالفت ها در جامعه داخلی گرجستان تلاش می کند تا گرجی ها را برای رها کردن جهت گیری های ژئوپلیتیک غربی خود تحت فشار قرار دهد. پیام اصلی تبلیغ روسیه در گرجستان این است که اتحادیه اروپا و ناتو اهداف غیر قابل دستیابی برای تفلیس هستند. امتیاز روسیه در این است که همزمان با تقویت پیوندهای گرجستان و اتحادیه اروپا (توافقنامه تجارت آزاد و لغو روادید) عناصر محافظه کار گرجی، از جمله گروه های سیاسی پوپولیستی واکنش های شدیدی را از خود نشان داده اند. آنها استدلال می کنند که روابط با اروپا برای اقتصاد گرجستان و ارزش های سنتی فرهنگی آن مضر است. آنها همچنین غرب را به عنوان یک شریک منصف برای گرجستان معرفی نمی کنند و معتقدند که هژمونی روسی در نهایت، واقعیتی اجتناب ناپذیر است. مقامات غربی معتقدند ظهور این روایت تهدیدی ژئوپلیتیک برای واشنگتن و بروکسل است در نتیجه در صدد مقابله با آن برآمده اند.
ترویج ادغام گرجستان در یورو-آتلانتیک
تلاش های پیگیرانه روسیه باعث شده است تا آمریکا نیز برای عقب نماندن از قافله رقابت در قفقاز رو به ابتکاراتی جدید بیارود. دولت ایالات متحده تلاش دارد با استفاده از برنامه های تلویزیونی، وب سایت ها و برخی کتب به مبارزه با آنچه که روس ها در هدف قرار دادن افکار عمومی جامعه گرجی دنبال می کنند، بپردازند. این تلاش ها از دو سال پیش به طور جدی آغاز شد و اکنون نیز در حال افزایش است، به گونه ای که واشنگتن منابع بیشتری را برای مقابله با روایت های ضد غربی و ضد لیبرال در اطراف فضای بعد از شوروی اختصاص داده است. سفارت آمریکا در تفلیس تا به امروز برای این پروژه که در جهت بهبود پیام رسمی ادغام گرجستان در ساختارهای یورو-آتلانتیکی در نظر گرفته شده است، ۲۵۰ هزار دلار هزینه کرده است. البته آمریکا در پیگیری برنامه خود با محدودیت ها و موانعی نیز روبه رو است. به عنوان نمونه بررسی ها نشان می دهد رویکردهای غربی گرجستان در مناطق روستایی این کشور با استقبال مردم مواجه نمی شود. علاوه بر این، بسیاری از اقلیت های قومی، به خصوص ارمنی ها و آذری ها بیشتر متمایل به تماشای شبکه های روسی هستند. نظرسنجی ها نشان می دهد این اقلیت ها کمترین پشتیبانی را از عضویت گرجستان در ناتو دارند و این امر به دلیل تماشای تلویزیون های روسی از سوی این افراد و همچنین اتحاد راهبردی ارمنستان با روسیه است. نکته دیگر این که ایالات متحده بیش از حد بر ارزش های لیبرال به ویژه حقوق بشر متمرکز شده است و به اندازه کافی در رابطه با حقوق اجتماعی و اقتصادی گرجی ها (به خصوص افراد فقیر و روستایی) صحبتی نشده است.
نتیجه
با وجود این که ایالات متحده دارای منافع پایداری نظیرحفظ ثبات منطقه، جلوگیری از درگیری های منطقه ای نظیر تنش های بین ارمنستان و آذربایجان، مقابله با گسترش افراط گرایی اسلامی و پیشبرد تغییرات دموکراتیک و بهبود حکومتداری در قفقاز جنوبی است، اما تحولاتی نظیر تغییر بازارهای انرژی جهانی، عدم ثبات در منطقه جنوب، افزایش تنش هاغ بین باکو و ایروان و چالش های داخلی اتحادیه اروپا زمینه ها را به نحوی تغییر داده است که ایالات متحده نیز به دنبال تغییراتی در اهداف ژئوپلیتیک خود در قفقاز جنوبی باشد. در ۲۵ سال گذشته، دخالت ایالات متحده در قفقاز جنوبی به گونه ای بوده است که به کشورهای سه گانه منطقه کمک کند تا از حاکمیت خود دفاع کنند و برخی پیشرفت های دموکراتیک را به ویژه در گرجستان انجام دهند. با این حال، تلاش های بلندپروازانه آمریکا برای تحقق وعده تغییرات کیفی عمیق با ناتوانی مواجه بوده است، زیرا سیاست گذاران چالش های سیاسی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی که کشورهای قفقاز جنوبی با آن رو به رو بوده اند را دست کم گرفتند. با این حال ایالات متحده باید درک کند که نمی تواند ویژگی های برجسته ای نظیر موقعیت غالب روسیه در وضعیت ژئوپلیتیکی منطقه را تغییر دهد.
