همزمان با روز عاشورای حسینی، جای جای استان اردبیل غرق در ماتم و عزا شده و عاشقان اباعبدالله الحسین (ع) از ساعات اولیه صبح با راه اندازی دسته های عزا و مراسم مقتل خوانی و شبیه گردانی عشق و اردات خود را به سرور و سالار شهیدان ابراز می کنند.
فرهنگ عزاداری اردبیل از جایگاه ممتازی برخوردار بوده و مردم دارالارشاد اردبیل از دیرباز ارادتی خالصانه به سرور و سالار شهید امام حسین (ع) و یاران باوفای او دارند.
مراسم سوگواری ایام محرم همه ساله در اردبیل با شور خاصی برگزار می‌شود بعد از مراسم طشت گذاری که از روز ۲۷ ذی الحجه به مدت سه روز برگزار می‌شود، از اول محرم شاهد برگزاری عزاداری سالار شهیدان در بازار تاریخی و گوشه و کنار شهر می‌شویم.
بیوک جامعی پژوهشگر و کارشناس تعزیه با اشاره به قدمت عزاداری حسینی اردبیلیان که به عصر صفویه بر می‌گردد از نظم و انضباط خاص آن می‌گوید و می‌افزاید: شبکه بندی شهر اردبیل به شش محله اصلی شامل محلات سرچشمه، عالی قاپو، گازران، پیرعبدالملک، اوچدکان و طوی که هر کدام دارای ده‌ها شعبه از محلات کوچکتر هستند با تعیین دقیق زمانبندی عزاداری‌های این محلات از جمله برنامه‌های طراحی شده در قرون گذشته است که تاکنون همچنان پایدار است.
این کارشناس فرهنگ عامه ادامه می‌دهد به طوری که هر کدام از این محلات پرچم قدیمی مخصوص به خود دارند، این پرچم‌ها عموماً به شکل سه ضلعی قائمند و در جنس‌های متفاوت مانند ترمه و مخمل بوده و دارای نقش و نگار خاص و منحصر به فردند. از مهم‌ترین آن‌ها بیرق محله گازران است که اهدایی نادرشاه افشار بوده و با خطوط عالی نوشته و زردوزی شده است.
جامعی خاطر نشان می‌کند: بعد از پایان عزاداری محلات ششگانه در سطح شهر در شب تاسوعا هیئت‌ها و دسته جات عزاداری در مساجد محلات همسایه تا پاسی از شب عزاداری کرده به طوری که در این شب عزاداری اهالی تا پخش اذان صبح ادامه پیدا می‌کند و از ظهر تاسوعا آئین شمع گردانی توسط عزاداران و سوگواران سیدالشهدا (ع) آغاز می‌شود و شرکت کنندگان با تهیه شمع به تعداد ۴۱ عدد در ۴۱ مسجد شهر اردبیل به نیت برپا بودن ۴۱ خیمه امام حسین (ع) در کربلا روشن می‌کنند و با این حرکت خود عشق و ارادت خود را به ساحت سیدالشهدا و باب الحوائج حضرت عباس (ع) نشان می‌دهند.
این پژوهشگر و کارشناس می‌افزاید: همزمان با عاشورای حسینی، گروه‌های کثیری از عاشقان اهل بیت (ع) در نقاط مختلف شهر اردبیل با برپایی آیین‌های شبیه خوانی، فجایع خونبار دشت کربلا را برای عزاداران ترسیم می‌کنند. آیین‌های سنتی شبیه خوانی روز عاشورا در اردبیل در میادین و یا مقابل مساجد در سه نوبت سپیده دم، ظهر و شامگاه عاشورا با شکوهی خاص اجرا می‌شود.
این کارشناس تعزیه معتقد است: مردم با شرکت در این آئین‌ها عاشورای حسینی را زنده نگه می‌دارند و گروه‌های عزادار در گذر از خیابان‌ها از سوی بانیان تکیه‌های بزرگ و خانواده‌های شهدا با چای و شربت نذری پذیرایی می‌شوند؛ پوشیدن رخت سیاه به ویژه کودکان نذری است که همچنان در میان مردم رواج دارد.
بلبلی نویسنده کتاب عزاداری در اردبیل می‌گوید: پس از ظهور صفویان در گستره ایران زمین و اعلام مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی کشور شاهان صفوی با بهره گیری از تمام ظرفیت‌های دینی، فرهنگی و هنری آن زمان سعی گسترده و چند صد ساله‌ای را برای برگزاری هر چه باشکوهتر و تاثیر گذارتر آیین‌های عزاداری امام حسین (ع) به کار بستند.
وی می‌افزاید: در دوران صفوی است که شاهد اوج شعر مرثیه در رثای امام حسین (ع)، شکل گیری روش‌های عزاداری جدید همچون سینه و زنجیر زنی، شبیه گردانی و … هستیم.
بلبلی بیان می‌دارد: در دهه اول ماه محرم به جز روز‌های اول، نهم و جمعه ده روز اول ماه هر روز به عزاداری یک محله از محلات ششگانه در سطح شهر اختصاص می‌یابد. دستجات عزاداری هر محله و شعب آن با توجه به موعد مقرر و با در دست داشتن بیرق‌های سیاه پرچم‌های مخصوص هر محله در مسیر‌های از پیش تعیین شده در سطح شهر راه می‌افتند.
این کارشناس می‌گوید: در جلو این دسته‌ها گروه طبل و شیپور در حالی که افراد گرداننده آن لباس متحدالشکلی بر تن دارند و آهنگ‌های مخصوص عزاداری می‌نوازند حرکت می‌کنند، سپس بیرق و علم مخصوص هر محله حمل می‌شود و در پشت سر آن و جلو سینه زنان و زنجیرزنان ریش سفیدان محله حرکت می‌کنند. این دسته‌ها وقتی به مقابل مسجد محلات دیگر می‌رسند توسط ریش سفیدان آن محله در حالیکه پرچم مخصوص خود را حمل می‌کنند مورد استقبال قرار می‌گیرند و پس از پایان مراسم عزاداری و ترک آن مسجد تا محل مشخص توسط ریش سفیدان بدرقه می‌گردند.
عاملی مداح واستاد دانشگاه در خصوص مداحی ومرثیه سرایی اردبیل گفت: در قلمرو ادبیات عاشورایی، اردبیل دارای سهمی بزرگ و پربرکت است. اگر ادبیات در نقاط مختلفی از این کشور مشخصات مخصوص به خود دارد ویژگی اصلی ادبیات اردبیل؛ ادبیات عاشورایی است.
این کارشناس خاطر نشان کرد: عشق و علاقه مردم اردبیل به جوهره دین و عرفان و به ویژه مسایل مذهبی و وقایع تاریخی مذهب سراسر شور و حماسه تشیع سبب شده است که در رشته مرثیه پردازی و نوحه سرایی و سرایش منظومه‌های حماسی پدیدآوران آثار بی نظیر به موقعیتی ممتاز و بی همتا دست یابد به طوری که مراثی شکوهمند و پرشور و حال این خطه که بر پایه عشقی جنون آسا و علاقه‌ای گسست ناپذیر نسبت به مقام رفیع حضرت سیدالشهدا (ع) استوار است دارای چنان فصاحت و بلاغتی است که اشعار هیچ نقطه‌ای از میهن ما که در این زمینه سروده می‌شود بدان پایه نمی‌رسد.
تجمع حسینیان اردبیل در تاسوعا و عاشورا
به همت نهاد‌های فرهنگی مذهبی استان از جمله صدا و سیما، تبلیغات اسلامی و فرهنگ و ارشاد و با هماهنگی‌های صورت گرفته با رؤسا و هیئت امنای محلات ششگانه از سال ۱۳۹۰ شمسی، مراسم عصر تاسوعا و عاشورا به صورت یکپارچه و منسجم در میدان عالی قاپوی اردبیل برگزار می‌شود که در این مراسم مداحان و نوحه خوانان محلات به ترتیب به نوحه خوانی و مرثیه سرایی می‌پردازند.
شب عاشورا مراسم تعزیه داری در مسجد محله و یا کوچه‌های اطراف برپا می‌شود و صبح عاشورا عزادران حسینی در تکایا و مساجد زیارت عاشورا قرائت می‌کنند.
مراسم شاخسی (شاه حسین) و شبیه خوانی در اکثر میادین شهر و در محوطه مساجد برگزار می‌شود و مردم به دور میدان شبیه خوانی حلقه می‌زنند و با دیدن صحنه‌های نمادین شهادت امام حسین (ع) و اسارت اهل بیتش، اشک ماتم می‌ریزند.
در ظهر عاشورا مردم اردبیل پس از اتمام مراسم عزاداری، نماز ظهر را به یاد نماز ظهر عاشورا در خیابان امام به جماعت اقامه می‌کنند و پس از اتمام مراسم عزاداری، سفره‌های احسان و اطعام در خانه‌ها و مساجد محلات برپا می‌شود و شب عاشورا نیز مراسم شام غریبان در مساجد برگزار می‌شود.
در روز‌های ۱۱ الی ۱۳ محرم، مراسم عزاداری ادامه دارد به طوری که در روز ۱۲ محرم از صبح تا ظهر تعزیه داری و مراسم دفن نمادین شهدای کربلا توسط عزاداران مسجد اعظم اردبیل در محلات ششگانه اجرا می‌شود و عزاداری تا اربعین حسینی در اکثر مساجد و منازل اردبیل ادامه می‌یابد.
عشق مردم این منطقه به حسین (ع) به آن اندازه است که در طول تاریخ این شهر و منطقه به شهر حسینی معروف گشته است.
بسیاری از دوستداران حسینی از دور و نزدیک و حتی از کشور‌های همسایه برای شرکت در این عزاداری‌ها به شهر اردبیل مسافرت می‌کنند.
اردبیل، غرق ماتم و عزا در عاشورای امسال
مراسم عزاداری مردم ولایی اردبیل همچون سنوات قبل امسال نیز از نخستین ساعات روز عاشورا آغاز شده و مردم در دسته‌های سینه زنی و زنجیرزنی عزاداری می‌کنند.
در این آئین‌ها شاعران حسینی و مداحان اهل بیت (ع) به نوحه‌سرایی پرداخته و عزاداران و عاشقان امام حسین (ع) در عزای مولای خود اشک ماتم می‌ریزند.
در شهرستان‌های پارس‌آباد، بیله‌سوار، اصلاندوز، گرمی، مشگین‌شهر، نمین، نیر، سرعین، کوثر و خلخال نیز عاشقان اهل بیت (ع) با تجمع و سینه‌زنی و زنجیرزنی در سالروز شهادت اباعبدالله الحسین (ع) عزاداری‌های روز عاشورا را آغاز کردند.
مراسم شاخسی واخسی (شاه حسین و وای حسین) و شبیه‌خوانی در اکثر میادین شهر و در محوطه مساجد برگزار می‌شود و مردم به دور میدان شبیه‌خوانی حلقه می‌زنند و با دیدن صحنه‌های نمادین شهادت امام حسین (ع) و اسارت اهل بیتش اشک ماتم می‌ریزند.
روز عاشورا اوج برپایی مراسم شبیه‌خوانی در مناطق مختلف استان اردبیل است و در روستاها و میادین مختلف شهرها این مراسم برپا می‌شود.
تعزیه جناب مسلم ، تعزیه خروج امام از مدینه ، توبه حربن یزید ریاحی ، مجلس امان نامه ، وداع امام حسین ، تعزیه حربن یزید ریاحی ، تعزیه تنور خونین ، تعزیه ساربان ، تعزیه تشییع پیکر شهدای کربلا توسط قبیله بنی اسعد ، تعزیه شهادت علی اکبر و تعزیه اسارت اهل بیت امام از جمله شبیه خوانی‌هایی است که در گذشته بترتیب در ایام محرم به اجرا در می‌آمد اما امروزه تنها در ایام تاسوعا ، عاشورا ، دوازدهم محرم و اربعین مراسم شبیه‌خوانی برپا می‌شود.
ظهر عاشورا مردم اردبیل پس از اتمام مراسم عزاداری، نماز ظهر را به یاد آخرین نماز ظهر عاشورای امام حسین (ع) و یاران باوفایش در مصلا ،میدان سرچشمه و محوطه شهیدگاه اردبیل به جماعت اقامه می کنند.
تجمع عظیم و کم نظیر عزاداران و سوگواران حسینی طبق سنوات قبل امسال نیز رأس ساعت ۱۷ در میدان عالی قاپوی شهر اردبیل برگزار می شود.
مراسم شام غریبان شهادت امام حسین (ع) و ۷۲ یار با وفایش نیز همزمان با غروب خورشید دهم محرم با حضور عاشقان آن حضرت در مساجد شهرها و روستاهای استان اردبیل برگزار می‌شود.
