در حال حاضر 61 حزب در جمهوری آذربایجان در حال فعالیت هستند که تعداد 41 حزب دارای مجوز رسمی هستند و به بیست حزب مجوز داده نشده و یا مجوز فعالیت آنها لغو گردیده است. در گزارش پیش رو سعی خواهیم کرد وضعیت کلی گذشته تا حال احزاب سیاسی جمهوری آذربایجان را بررسی کنیم.
دوران شوروی
در تاریخ و گذشته احزاب و جریانات سیاسی منطقه ای که هم اکنون تحت عنوان جمهوری آذربایجان شناخته می شود و به طور کلی کشور های استقلال یافته از اتحاد سوسیالیستی جماهیر شوروی، دوران سیاه شوروی و سلطه کومونسیم خود نمایی می کند؛ دورانی در جمهوری آذربایجان از آن با عنوان دوران شوروی -به زبان محلی سؤوت دؤوری- یاد می شود که در آن دوران نه تنها فعالیت هر حزبی جز حزب کمونیسم غیر قانونی بود بلکه با فعالین سیاسی هر حزبی دیگری به عنوان خائن برخورد می شد.
البته در این دوران نیز احزابی به صورت غیرقانونی و پنهانی فعالیت می کردند که مهم ترین آنها حزب مساوات می باشد که در سال 1911 توسط محمد امین رسولزاده – آن زمان در استانبول به سرمیبرد- همچین پسر عمویش محمد علی رسولزاده در ترکیه تاسیس شده است.
سابقه شکل گیری احزاب غیر کمونیست در داخل اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی به اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 باز می گردد، زمانی که احزاب و جریاناتی تحت عنوان جبهه خلق در کشورهای حوزه بالتیک، گرجستان ، اوکراین، بلاروس و جمهوری آذربایجان شکل یافتند که به شکلی غیرقانونی فعالیت هایی نیز انجام می دادند و البته دستگاه امنیتی اتحاد جماهیر شوروی، ک.گ.ب نیز که فعالیت های آنها را به شدت تحت نظر داشت بیکار ننشسته بود و سران و اعضای اصلی آنها را دستگیر و به شدت مجازات می کرد که یکی از نمونه های آن دستگیری و حبس ابوالفضل ائلچی بی، بنیان گذار و رهبر سابق حزب جبهه خلق آذربایجان می باشد.
فروپاشی شوروی
پس از فروپاشی شوروی در سال 1991 و پایان سلطه کمونیسم، زمینه برای فعالیت آزادانه احزاب در کشور های استقلال یافته از شوروی و از آن جمله جمهوری آذربایجان فراهم شد و صرف نظر از انتخاب آیاز مطلب اف – چهاردهمین دبیر حزب کمونیست- به عنوان نخستین رئیس جمهور آذربایجان که در انتخاباتی نمایشی برگزیده شد، حزب جبهه خلق آذربایجان و ابوالفضل ائلچی بی به سبب شعار ها و اعتقادات شدید ملی گرایانه بیش از سایر احزاب مورد توجه و اقبال مردم آذربایجان، که احساسات ملی آنها طی سالیان سال سرکوب شده بود، قرار گرفتند.
در مدت کوتاهی از این رخداد سیاست غلط مسوولان جبهه خلق موجبات نا امیدی مردم از حکومت تشکیل شده توسط این نیروی سیاسی جدید را فراهم آورد که منجر به سقوط حکومت وابسته به جبهه خلق در سال 1993 میلادی و روی کار آمدن حیدر علی یف از رهبران سابق نظام کمونیستی و یکی از سیاستمداران اصلی شوروی شد.
سقوط حکومت ائلچی بی
سقوط حکومت وقت جبهه خلق در واقع به تشکیل احزاب سیاسی جدید و متعدد در جمهوری آذربایجان تحرک بخشید و به سرعت تعداد احزاب سیاسی در جمهوری تازه استقلال یافته آذربایجان بیشتر و بیشتر شد. در میان احزاب تازه تأسیس در جمهوری آذربایجان حزب ینی آذربایجان که در بحبوحه وضعیت آشفته و جنگ های داخلی آذربایجان به دلیل داشتن رهبری با تجربه و کهنه کار آن، حیدر علی اف، امیدی دوباره در میان مردم آذربایجان ایجاد کرد؛ امیدی که سبب شد تا مردم آذربایجان در انتخابات سال 1993 با رأی قاطع خود علی اف را به ریاست جمهوری آذربایجان انتخاب کنند.
همچنین طی سال های نخست استقلال جمهوری آذربایجان برای اولین بار حزبی با گرایشات دینی و اسلامی با عنوان حزب اسلام آذربایجان در این کشور تاسیس و فعالیت چشمگیری از خود نشان داد و از سوی مردم مسلمان و شیعه آذربایجان مورد اقبال قرار گرفت، به طوری که مجموع اعضای این حزب در دوره اولیه استقلال بیش از 70 هزار نفر اعلام شد.
بازداشت و زندانی شدن تعدادی از اعضا ، هواداران و رهبران وقت حزب اسلامی در سال 1996 به اتهامات عجیبی چون حمل سلاح و فعالیت های جاسوسی به نفع ایران لطمه قابل توجهی به فعالیت آینده این حزب سیاسی وارد کرد که در زمان حاضر نیز همانند سایراحزاب سیاسی جمهوری آذربایجان در ضعف بسر می برد.
در میان سایر احزاب جمهوری آذربایجان برخی احزاب که پیشرفت آذربایجان و بازپسگیری قره باغ اشغالی را فقط در سایه اتحاد و استمداد کمک از غرب و آمریکا می دانستند مورد توجه ویژه غرب قرار گرفتند به طوری که آمریکا رسما از برخی از این احزاب حمایت مالی می کرد؛ این احزاب بعد ها میان مردم آذربایجان به عنوان احزاب غربگرا مطرح شدند.
تقسیم بندی کلی احزاب آذربایجان
در کل می توان احزاب سیاسی جمهوری آذربایجان را به سه گروه “احزاب حکومتی”، “احزاب غربگرا و مخالف” و “احزاب مستقل مخالف” تقسیم کرد.
گروه احزاب حکومتی که در رأس آنها حزب ینی آذربایجان -حزب حاکم آذربایجان- قرار دارد شامل احزاب دیگری چون آنا وطن، مساوات معاصر، سوسیال رفاه، آذربایجان مستقل، حزب دنیای دموکراتیک آذربایجان نیز می شود.
احزاب غربگرا و مخالف دولت باکو که اصلی ترین رقیب حزب حاکم آذربایجان به شمار می آیند نیز شامل احزاب “مساوات” ، “جبهه خلق” ، ” استقلال ملی” ، “دمکرات” ، “جامعه آزاد” ،”لیبرال”، “امید” و “عدالت” می باشند.
در کل می توان گفت امروزه احزاب غربگرا که شعار نزدیکی به غرب را در بوق و سرنا کرده بودند و آن را تنها راه حل مشکلات آذربایجان از جمله بازپسگیری اراضی اشغالی آذربایجان می دانستند پس از عدم توفیق دولت الهام علی اف در حل این مشکلات علی رغم نزدیکی به غرب و تبعیت از آن سبب شده است تا احزاب غربگرا محبوبیت اواخر دوران حکومت علی اف پدر را از دست بدهند و حنای آنها بیش از پیش رنگ خود را در مقابل مردم آذربایجان از دست بدهد.
گروه احزاب مستقل مخالف نیز به سبب ضعف آنها و عدم نقش آفرین بودنشان در تحولات سیاسی آذربایجان کمتر مورد توجه مردم این کشور قرار دارند، البته در این میان حزب اسلام آذربایجان به دلیل تکیه بر مسائل دینی توانسته بخش قابل توجهی از مردم آذربایجان را جذب خود کند.
شرایط سیاسی آذربایجان پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 2003 در جهتی کاملا موافق حزب حاکم پیشرفته است، به طوری که امروزه ینی آذربایجان که رهبر آن رئیس جمهور آذربایجان است در انتخابات های پارلمانی و شورا های شهر نیز پیروزی های متوالی به دست می آورد و می توان گفت بخش اعظم سه قوه آذربایجان از قوی مجریه تا قوای مقننه و جزائیه در اختیار حزب ینی آذربایجان قرار گرفته است.
منبع: آناج
