نارداران با آنکه يک حزب يا سازمان يا انجمن و جمعيت به معناي متعارف در جريان شناسي گروه هاي اجتماعي و ديني جمهوري آذربايجان نيست، اما، اين قصبه برغم کوچکي و جمعيت نسبتا اندکش ( حدود هشت هزار نفر ) در صحنه فعاليت هاي ديني و سياسي جمهوري آذربايجان زبانزد و جريان ساز است
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز،هجوم نيروهاي ويژه پليس باکو به يک مجلس عزاداري در روستاي نارداران در حدود ۳۰ کيلومتري شمال شرق پايتخت جمهوري آذربايجان در روز ۲۶ نوامبر ، نام اين روستا را در صدر اخبار اين کشور قرار داد. اهميت اين مجلس عزاداري در آن بود که در منزل ابوالفضل بنيادوف، روزنامه نگار و يکي از موسسان سازمان جديدالتاسيس «جنبش اتحاد مسلمانان» جمهوري آذربايجان برگزار شده بود و قرار بود حجت الاسلام طالع باقرزاده، رهبر اين جنبش و از روحانيون مبارز شيعه جمهوري آذربايجان در آن مجلس سخنراني کند.
پيش از اين حمله، نگراني دولت جمهوري آذربايجان از سخنراني هاي حاج طالع باقرزاده که با منطقي مردم پسند از رواج فساد مالي و بي عدالتي در کشور، نفوذ سرطاني صهيونيسم و وهابيت در جمهوري آذربايجان انتقاد مي کند و راه حل اين مسايل را در تمسک مردم به اصول اسلام اصيل و تشيع معرفي مي نمايد، کاملا روشن بود. زيرا، علاوه بر تبليغات شديدي که عليه وي در رسانه هاي باکو به بهانه انتقاد از بوسه زدن حاج طالع باقرزاده بر دستان آيت الله نوري همداني به باکو در تابستان گذشته به راه افتاده بود و حاج طالع و ساير روحانيون شيعي هم مسلک وي را خائن به وطن و وابسته به خارج معرفي مي گرديد، در دوم آبان ماه سال جاري ، اداره پليس منطقه ياسامال با احضار حاج طالع به اين اداره، وي را در حال نماز مضروب ساخت و در واقع، اعلام کرد که برخورد با روحانيون منتقد در دستور کار دولت باکو قرار دارد.
حجت الاسلام طالع باقرزاده در صفحه فيسبوک خود در خصوص اين اقدام پليس باکو نوشت: « روز سه شنبه زمانيکه در اداره پليس ياسامال، از اسفنديار محبعلي اف، رييس اين اداره درخواست کردم که اجازه نماز خواندن به من بدهد، او با نماز خواندن در محل اداره پليس مخالفت کرد. من نيز بناچار در همانجا که ايستاده بودم، تکبير نماز را گفتم. پس از اينکه دو مامور پليس دستهايم را محکم گرفتند، رييس اداره پليس چند مشت به چانه ام زد و مجبور شدم با دهان خون آلود نمازم را بخوانم. خدا را شکر مي کنم که من نيز در ماه محرم توانستم به عزيزاني خون و جان خود را در اين ماه در راه خدا اهداء کردند، اقتداء کنم.»
حاج طالع باقرزاده نوشت: « وقتي رييس پليس باکو مرا به زندان تهديد کرد، به وي گفتم که من قبلا زندان قوبوستان (مخوف ترين زندان جمهوري آذربايجان که زندانيان سياسي و مذهبي را در آنجا حبس مي کنند) را سپري کرده ام، اگر مي توانيد مرا بکشيد و خود را راحت کنيد. رييس پليس ياسامال نيز گفت ما فرصت شهيد شدن را براي شما فراهم نمي کنيم!»
اما، ضرب و شتم فيزيکي و تهديدهاي پليس نتوانست حاج طالع باقرزاده را از فعاليت هاي روشنگرانه ديني بازدارد و مصادف شدن اين فعاليت ها با ايام محرم و صفر ( که رونق گرفتن سخنراني هاي مذهبي روشنگرانه در اين ايام به تنهايي نيز از عوامل ناراحتي و احساس تهديد دولت لائيک جمهوري آذربايجان مي باشد)، زمينه جديدي براي تشديد خصومت حاکميت عليه جنبش اتحاد مسلمانان جمهوري آذربايجان فراهم کرد. در اين برهه، منبرهاي حجت الاسلام طالع باقرزاده در مساجد قصبه نارداران بخصوص به اين علت که از سال هاي گذشته ، اداره مسلمانان قفقاز و کميته دولتي امور گروه هاي ديني جمهوري آذربايجان نتوانسته بودند اين مساجد را تحت کنترل خود بگيرند، نگراني دولت را مضاعف کرد. دولت جمهوري آذربايجان که طي دو سال اخير با دستگيري و حبس تقريبا تمامي منتقدان حقوق بشري خود، تنها نيروي موثر اجتماعي در زمينه انتقاد از مفاسد دولتي را نيروهاي مذهبي و بخصوص روحانيون شيعي مي داند، مترصد فرصتي براي خارج کردن اين نيرو از ميدان بود. اما، اغلب گروه ها و سازمان هاي شيعي فعال در جمهوري آذربايجان ، اعم از حزب اسلام، جمعيت ديني جمعه، اتحاديه اجتماعي ارزشهاي ملي-معنوي و سازمان جديدالتاسيس جنبش اتحاد مسلمانان به رهبري حاج طالع باقرزاده بطور دائم با تاکيد بر فعاليت در چارچوب قوانين و نظام لائيک کشور، تلاش کرده اند از دادن هرگونه بهانه اي به پليس و وزارت امنيت و نيز اداره مسلمانان قفقاز و کميته دولتي امور ديني براي برخورد قانوني شديد با اين گروه ها اجتناب کنند. حاج طالع باقرزاده در سالهاي گذشته، در دو مرحله، يک بار در اوج بحران مبارزه با بخشنامه ممنوعيت حجاب در مدارس دخترانه و يک بار نيز در جريان اوج گيري مخالفت ها با برگزاري مسابقه موسيقي اروپايي «يوروويژه-۲۰۱۲» و رژه همجنس بازان در باکو توسط پليس باکو دستگيرشده و در مجموع چهار سال و نيم را در زندان سپري کرده بود که در هر دو مورد، اتهام نگهداري مواد مخدر و سلاح به وي زده شده بود که کمتر کسي در جامعه، واقعي بودن اين اتهام را باور مي کرد. از اين رو، بکارگيري اين بهانه براي حبس مجدد حاج طالع باقرزاده چندان قريب به ذهن نبود. بخصوص که سفر آيت الله نوري همداني به باکو در تابستان گذشته، فرصتي مغتنم براي روحانيون تحصيل کردهء قم از جمله حاج طالع باقرزاده فراهم بود که فعاليت هاي تبليغي شيعي خود را در جمهوري آذربايجان به سطحي علني تر بکشانند و با اطمينان خاطر بيشتري نسبت به گذشته تبليغ تشيع را در دستور کار خود قرار دهند. حتي محتاط ترين اين روحانيون تحصيل کرده در ايران، يعني حاج ايلقار ابراهيم اوغلو نيز پس از سفر آيت الله نوري همداني به باکو که به دعوت الله شکور پاشازاده، رييس اداره مسلمانان قفقاز و با هماهنگي با کميته دولتي امور ديني و شخص الهام علي اف، رييس جمهوري آذربايجان صورت گرفته بود، اين اطمينان را يافت که از لباس روحانيت استفاده کند و احتياط هاي گذشته در خصوص عدم استفاده از لباس روحانيت کنار بگذارد. در چنين فضايي، روحاني جواني همچون حاج طالع باقرزاده که ملاحظات و احتياط هاي سايرين را نيز نداشت، در تبليغ تشيع حد و مرزهايي را که حاکميت جمهوري آذربايجان مدنظر داشت، به هيچ وجه رعايت نمي کرد. اقدام نمادين حاج طالع باقرزاده در بوسه زدن به دست آيت الله نوري همداني که نشانه اي از ابراز ارادت به مرجعيت شيعه بود، در فضايي همچون جمهوري آذربايجان که هيات حاکمه آن در هراس دائمي از نفوذ معنوي ايران و تشيع در اين جمهوري به سر مي برد، به بهانه اي براي تشديد هجمه شبکه هاي تلويزيوني اين کشور به روحانيون شيعه تبديل شد. جالب آنکه، پيشگام و آغاز کننده اين هجمه عليه روحانيون شيعه در جمهوري آذربايجان ، شبکه «خزر تي وي » بود که متعلق به نورچي هاي وابسته به ترکيه مي باشد. ( اين شبکه در واقع جانشين شبکه اس تي وي يا سامان يولو ترکيه مي باشد که درپي ممنوع شدن پخش شبکه هاي تلويزيوني خارجي در اين کشور تغيير نام داد و با محتواي پيشين به فعاليت خود در تبليغ ترکيه و نورچي گري در جمهوري آذربايجان ادامه داد)
در واقع، پيش از حمله ۲۶ نوامبر به مجلس سخنراني حاج طالع باقرزاده در نارداران، فضاي تبليغاتي لازم در جمهوري آذربايجان عليه وي و جنبش اتحاد مسلمانان ايجاد شده بود. اما‌اينکه چرا نارداران براي اين حمله انتخاب شد، به عقده ديرينه اي باز مي گردد که حاکميت جمهوري آذربايجان از نارداران و ناتواني خود در اعمال حاکميت بر اين منطقه داشت. بگونه اي که هم ظاهر روستاي نارداران با ديوارنوشته هاي مشابه ايران و هم رفتارهاي مذهبي و سياسي نارداراني ها و برگزاري آيين هاي شيعي نظير تجمعات عاشورايي و نيز تجمعات روز قدس و نصب عکس هاي امام خميني (ره) و حضرت آيت الله خامنه اي در جشن هاي شيعي در اين روستا، همگي حکايت از خارج بودن اين روستا از حاکميت سياست هاي غربگرايانه و نفوذ صهيونيسم و لائيسم بود.
نارداران با آنکه يک حزب يا سازمان يا انجمن و جمعيت به معناي متعارف در جريان شناسي گروه هاي اجتماعي و ديني جمهوري آذربايجان نيست، اما، اين قصبه برغم کوچکي و جمعيت نسبتا اندکش ( حدود هشت هزار نفر ) در صحنه فعاليت هاي ديني و سياسي جمهوري آذربايجان زبانزد و جريان ساز است. تاثير و نقشي که نارداران در حيات تشيع در جمهوري آذربايجان دارد ، بسيار فراتر از نقش يک روستاست. اگر بگوييم نارداران در روندها و جريانهاي شيعي در جمهوري آذربايجان نقشي اساسي دارد، سخن به گزافه نگفته ايم.
در پايگاه ويکي شيعه که از منابع جديد شيعه شناسي است، مي خوانيم : « در ۳۰ کيلومتري شمال‌شرقي باکو، روستايي به نام نارداران واقع شده است که يكي از كانون‌هاي مهم حركت اسلامي در قفقاز و جمهوري آذربايجان بوده و در تمام کشور آذربايجان از نظر پايبندي به اعتقادات ديني و رعايت آداب و رسوم سنتي مشهورتر و ممتازتر است. خيابانها، کوچه‌ها و ميادين روستاي نارداران توسط مردم اين منطقه با اسامي چهارده معصوم (عليهم السلام) و برخي اصحاب بزرگوار آنان و يکي هم به نام امام خميني (ره) نام‌گذاري شده است. اين منطقه در جمهوري آذربايجان، تنها جايي است که بر در و ديوار آن اذکار لااله الاالله و محمد رسول الله (ص) و علي ولي الله (ع) درج شده است. در ناردارن زيارتگاه رحيمه خاتون از خواهران امام هشتم شيعيان علي بن موسي الرضا (ع) واقع شده که اهالي نارداران به آن زيارتگاه «پير» مي‌گويند. نارداران همچنين مکاني است که اغلب شعرا و موسيقي داناني که از آنجا برخاسته‌اند به نوعي با دين و عرفان ارتباط دارند.»
نارداران همچنين از نظر سازو کارهاي اداراي تفاوت هاي آشکاري با ساير مناطق جمهوري آذربايجان داشت. البته اين تفاوتها غيررسمي و اعلام نشده است. گفته مي شود حتي در دوره حاکميت نظام آهنين شوروي نيز نظام حاکم نتوانست نارداران را آنگونه مي خواست تابع کند و ماهيت ديني اين منطقه را برهم بزند. در دوره پس از شوروي نيز نارداران همانند يک دژ در جمهوري آذربايجان باقي مانده است و روشنفکران نارداران معتقدند همانند نظام کمونيستي شوروي، نظام سياسي کنوني اين کشور نيز رفتارهاي متعارف در خصوص نارداران ندارد.
بسياري از ناظران اوضاع جمهوري آذربايجان ، وقوع درگيري خونيني در شب سوم ژوئن سال ۲۰۰۲ ميان نيروهاي دولتي و مردم نارداران را نتيجه ديدگاه خصمانه حاکميت مي دانند که در قبال اين مرکز شيعي در جمهوري آذربايجان وجود دارد. طي اين سالها، اقداماتي از قبيل عدم ارايه تسهيلات دولتي ، قطع مکرر گاز و برق و آب به بهانه هاي مختلف ، محروم نگه داشتن مردم اين منطقه از ساخت مدرسه و مراکز آموزشي مورد نياز گرفته تا نگاه خاص پليسي به اين منطقه و نيز توزيع مشکوک و مرموز مواد مخدر ، حرکت خزنده براي تصاحب زمينهاي نزديک نارداران به منظور ساخت ويلا براي متمولين بيگانه و حتي ساخت هتل و مراکز تفريحي در اراضي اين روستا به منظور تاثيرگذاري بر فرهنگ نارداران انجام و موجبات نگراني مردم ديندار اين منطقه شده است. اما، نارداران همچنان توانسته است هويت ديني و شيعي خود را حفظ کند و الهام بخش ساير مناطق جمهوري آذربايجان باشد که اغلب نارداراني ها اين ويژگي را مرهون وجود حرم مطهر رحيمه خانم، از خواهران گرانقدر امام رضا(ع) و حضرت معصومه (س) در نارداران مي دانند.
ائلوين جوادف محقق آذربايجاني در توصيف اين ويژگي هاي نارداران در پايگاه «اسلام تايمز» مي نويسد: «در اينجا دين حاکم مي‌باشد. زنها را نمي‌توان بيرون ديد. اگر بيرون باشند هم کاملا محجبه هستند. محل حل اختلافها دادگاهها نيستند، بلکه در دادگاههاي شرعي که ديندارها تشکيل داده اند، اختلافات حل مي‌شوند. در مکانهاي تجاري کالاهاي حرام به فروش نمي‌رسد. مي‌توان گفت که تمامي ساکنين ديندار هستند و فرائض ديني را به جا مي‌آورند. در ديوار نويسي‌ها و بيل بوردهاي تبليغاتي موجود در خيابانها و ميادين نه عکسي از علي‌اف‌ها ديده مي‌شود و نه جمله‌‌‌اي از گفته‌هاي آنها و نه تبليغي از کالايي را مي‌توان ديد. تنها مي‌توان شعارهاي اسلامي و کلام ديني و عکس‌هاي شهدا را ديد. ساکنين نارداران در صحبتهايشان بيشتر از جريانهاي سياسي اجتماعي موجود در جمهوري آذربايجان به موضوع فلسطين مي‌پردازند.»
رضا نساجي محقق مسايل قفقاز ، در مقاله «روايتي از نارداران؛ پايتخت تشيع و موسيقي آذربايجان» در مورد نارداران مي نويسد : « نارداران قلعه شيعيان دوستدار انقلاب ايران در آذربايجان است، همچنان که پاراچنار قلعه شيعيان دوستدار انقلاب ايران در پاکستان و موطن و مدفن شهيد عارف الحسيني رهبر ايشان است. اين منطقه شيعيان دلباخته اي دارد که از زمان تحميل عهدنامه ترکمنچاي تاکنون – هم در دوران روسيه تزاري، هم کمونيسم شوروي و هم سکولاريسم حيدر علي اف و پسرش الهام علي اف- وحدت ديني و پيوند عاطفي خود با ايران را حفظ کرده اند.»
حاج علي اکرام نارداراني از موسسين حزب اسلام جمهوري آذربايجان درباره نارداران مي گويد: «من نارداران -زادگاه خودم را- «قم جمهوري آذربايجان» مي‌دانم. اگرچه اهميت و تقدس اين خطه موجب شده که اهالي آن و علما و روشنفکرانش همواره مورد آزار و اذيت مخالفان اسلام و دين باشند، با اين حال اين دشمنان هيچ گاه نتوانسته اند کاري از پيش ببرند. سالهاست که ما را اذيت مي کنند و هر حرکتي را که نشاني از اسلام و بويژه تشيع داشته باشد، سرکوب مي‌نمايند. بسياري از اهالي نارداران را در طي سالهاي گذشته ربوده‌اند که بعدها آثارشان را از ته چاه ها و حتي دريا پيدا کرده‌ايم. »
ميزباني عظيم ترين تجمع روز عاشورا در جمهوري آذربايجان، در اطراف حرم رحيمه خانم (س) از افتخارات مهم نارداران محسوب مي شود که برغم بي توجهي اغلب شبکه هاي تلويزيوني جمهوري آذربايجان به اين مراسم و عدم انعکاس کوچکترين خبري از آن، به خودي خود توجه تمامي جمهوري آذربايجان را به خود جلب مي کند. همچنين نارداران شايد تنها نقطه از جمهوري آذربايجان است که هيچ يک از مناسبتهاي شيعي را بدون مراسم ويژه آن مناسبت، سپري نمي کند. پايمردي و مقاومت مردم نارداران در تداوم بخشيدن به هويت شيعي و انقلابي اين منطقه به عنوان جرياني زنده و پويا عمل مي کند و در دشوارترين شرايط نيز مسيرهاي تازه اي براي خود باز مي کند. بعنوان نمونه جديد از اين ويژگي نارداران ، در برهه اي از سال ۲۰۱۵ ميلادي که اوضاع امنيتي شديدي بر جمهوري آذربايجان حاکم شد و به علت ادامه زنداني و محاکمه شدن بسياري از مبارزان فعال اسلامگرا و حتي غربگرايان مخالف دولت ، ترس و نگراني فعالان سياسي کشور را فراگرفته و محتاطانه عمل کردن را به اکثر فعالان سياسي تحميل کرده بود، به يک باره شعارهايي در حمايت از رهبر حزب لبنان لله بر روي ديوارهاي نارداران نقش بست که از نظر محافل دولتي کاملا حساسيت زا تلقي مي شود. عکس مربوط به نقش بستن شعار در حمايت از حزب الله لبنان و دبيرکل آن بر روي ديوارهاي اين منطقه از جمهوري آذربايجان که ابتدا در فيسبوک توسط يکي از کاربران اين شبکه منتشر شد، به سرعت توسط کاربران ديگر به اشتراک گذاشته شده و مورد پسند شمار زيادي از کاربران در اين شبکه اجتماعي قرار گرفته است و در شرح‌هايي که در زير اين تصوير نوشته شده است، عزم و اراده مردم نارداران در ابراز مخالفت با رژيم صهيونيستي به رغم دشواري‌هاي موجود در جمهوري آذربايجان ستوده شد.
عليرغم سياست هاي تبعيض آميز عليه نارداران ، اهميت نارداران را در حيات ديني و مذهبي جمهوري آذربايجان در مقاطعي خاص به عيان قابل مشاهده بود. تجمعات عظيمي که همه ساله مردم ديندار جمهوري آذربايجان در نارداران در روز عاشورا به پا مي کنند، گواه اهميت نارداران مي باشد. به واقع مي توان گفت که نارداران از اين ويژگي و برکت ديني برخوردار است که معادلات را تغيير دهد و بر تصميمات صاحبان قدرت تاثير بگذارد.
توجه به رويدادي که در جريان سفر آيت الله نوري همداني (مدظله العالي) ، از مراجع عاليقدر شيعه به جمهوري آذربايجان و حضور ايشان در نارداران در ماه سپتامبر ۲۰۱۵ ميلادي رخ داد، بيانگر همين واقعيت است. در حاليکه تبليغي درباره سفر ايشان به نارداران براي زيارت حرم مطهر «رحيمه خانم» ،نشده بود ، صرفا اعلام اين خبر در سايت اينترنتي زيارتگاه نارداران ( سايت نارداران پيري ) و نقل سينه به سينه آن در منطقه ، امري را محقق کرد که در عصر کنوني يعني عصر ارتباطات و حاکميت رسانه ها، صرفا با طراحي قدرتمندي و برنامه ريزي رسانه اي و تبليغات حجيم مي توان آن را اجرا کرد. مشتاقان مرجعيت با اطلاع سينه به سينه از تشرف يکي از مراجع عظام تقليد به امامزاده «بي بي رحيمه» در نارداران، از ساعت ها پيش منتظر ورود معظم له بودند. مومنان نارداراني و ساير مشتاقان مرجعيت شيعه که در نارداران تجمع کرده بودند، با سر دادن شعارهاي چون ” صل علي محمد ياور رهبر آمد “، ” آذربايجان اوياغدي ولايته داياغدي “، ” حسين حسين شعاريميز شهادت افتخاريميز “، ” خامنه اي کوثر است دشمن او ابتر است، مرگ بر آمريکا و مرگ بر اسرائيل ” از مرجع عاليقدر تقليد استقبال و به وي ابراز احساسات کردند. حضرت آيت ا… نوري همداني نيز با مشاهده شور و اشتياق ديني مردم در نارداران، سابقه درخشان تاريخي و ديني مردم اين ديار را افتخار آميز دانستند.
به جرأت مي توان گفت که حماسه اي که تجمع شيعيان مشتاق مرجعيت شيعه در استقبال از حضرت آيت الله نوري همداني در ناراران و در حرم بي بي رحيمه ( خواهر گرانقدر امام رضا /ع/ و حضرت معصومه /س/ ) در نارداران آفريدند، نه تنها از چشم لائيک ها و سکولارهاي حاکم بر جمهوري آذربايجان ، بلکه از ديد کينه توز رژيم صهيونيستي نيز دور نماند که همواره در صدد است عقده هاي خود از حضور جمهوري اسلامي ايران در لبنان در کنار گوش اين رژيم را، با حضور خود در باکو و عمليات هاي ايذائي اش در جمهوري آذربايجان عليه ايران جبران کند. از اين رو، مي توان گفت که حمله به نارداران در واقع عملياتي براي فتح بارزترين مرکز نفوذ معنوي ايران در جمهوري آذربايجان مي باشد.
