شگفتی گردشگران از لباس‌های رنگ و طرح دار عشایر نشان می‌دهد، زیبایی و رموز پنهان فرهنگ عشایر در البسه دست‌ساز هنوز آنچنان که باید معرفی نشده و باید در این خصوص بیشتر اقدام شود.
باد می‌وزد از لابه‌لای صخره‌های خاکستری و با عبور از علف‌های سبز و گل‌های زرد به دامن دخترک عشایر نرمه‌ای موج می‌بخشد.
رنگ و طرح روسری و پیراهن بلند، در کنار دامن چین‌دار چهره قاب گرفته طبیعت را تغییر داده است. انگار که دخترک عشایر می‌خواهد رنگ طبیعت را کامل کند.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز به نقل از مهر، عشایر ایل شاهسون استان اردبیل شامل ۴۳ طایفه است و به لحاظ جمعیتی و تأثیرگذاری در تولیدات دامی و کشاورزی و صنایع‌دستی بخش مهمی از اقتصاد استان را به خود اختصاص داده است.
شاهسون در دامنه کوه‌های سبلان ییلاق و در دشت مغان از جمله حومه شهرستان‌های مشگین شهر و گرمی قشلاق می‌کند.
آداب‌و رسوم زندگی، نحوه لباس پوشیدن، نحوه مدیریت جامعه ایلی مجزا و متفاوت از شهر است و شاید بتوان گفت ایل شاهسون جزو نادر جوامع است که توانسته در مقابل تحولات تاریخی و تکنولوژی و تغییر سبک‌های زندگی پردوام عمل کرده و رسوم کهن خود از جمله آداب و شکل لباس پوشیدن را حفظ کند.
به عقیده جامعه شناسان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های حفاظت از فرهنگ بومی یک منطقه نوع البسه انتخابی مردم ساکن است. چراکه لباس گواه بخش مهمی از فرهنگ، سنت‌ها و باورهایی است که با دیده شدن می‌تواند به سادگی انتقال یابد.
لباس به دلیل در دسترس بودن، دیده شدن و به دلیل تأثیرگذاری بیش از سایر ابزارهای انتقال فرهنگ، اهمیت ویژه‌ای در جوامع دارد و نگاهی به لباس زنان و مردان ایل شاهسون به واقع نشان می‌دهد که لباس‌های بومی این ایل اصالت حیات در کوهستان و پیوند با طبیعت است.
لباس ۹ تکه‌ای که همواره پوشیده می‌شود
بیش از مردان، لباس زنان عشایر در طرح، نقش، زیورآلات و حتی تعداد ساکنان شهرها را بهت‌زده می‌کند.
لباس بانوان ایل شاهسون که نمودی از فرهنگ جاری و سنت‌ها و باورهای این ایل است از ۹ تکه مجزا تشکیل می‌شود و زنان عشایر همواره تمامی این ۹ تکه را به تن دارند.
محقق ایل شاهسون شهروز جدید مغانلو در کتاب دلبافته های خود تکه‌های لباس را شامل پیراهن(کوینگ)، تنبان یا دامن شلیته‌ای(تومان)، روسری(یایلیق)، چارقد روی یایلیق(آلین یایلیقی)، عرقچین(آرخچن)، نیم تنه ساده مورد استفاده در زمستان‌ها(یل)، جلیقه بی‌آستین(جلقا)، جوراب و کفش(باشماق) عنوان کرده است.
وی با بیان اینکه پیراهن زنان ایل شاهسون از رنگ‌های متنوع و شاد تشکیل شده است، اضافه کرد: لباس محلی تحت نام کلی تومان کوینگ شناخته می‌شود.
نکته کلیدی مورد تأکید این پژوهشگر تهیه لباس به همت خود زنان است بطوریکه در گذشته بیشترین زحمت تهیه و دوخت لباس توسط خود زنان عشایر کشیده می شد.
جدید مغانلو تأکید دارد که برای تهیه نخ از جهره و داراغ و برای دوخت کوینگ از سوزن‌هایی با شماره و سایزهای متفاوت استفاده می شد و یا برای تولید آرخچن، جوراب و یل از میله‌های چوبی استفاده می‌کردند.
وی اضافه می‌کند برای تهیه کوینگ شش متر پارچه و برای تهیه تومان بین ۹ الی ۱۳ متر پارچه استفاده می شد و دوخت لباس به شکلی بود که زنان حجاب کامل داشته و مطابق با ارزش‌های ایل که همان رعایت عصمت است، لباس بپوشند.
بیشتر لباس زنان عشایر از پارچه‌های رنگی و شاد است و به شکلی از نقش و طرح طبیعت در لباس‌ها بهره گرفته می‌شود.
کلاه چرمی و پالتوهای مهمانی مرد عشایر
این محقق در خصوص لباس مردان عشایر شاهسون نوشته است: مردان ایل شاهسون پوشاک اختصاصی ندارند و کت‌وشلوار و کلاه آنان معروف به «کپی» یا کلاه ترک‌داری نظیر کلاه مردان گیلانی است.
عکاس اردبیلی که خود در بین ایل شاهسون زیسته اعلام کرده کلاه مردان ایل از پوست بره تازه به دنیا آمده تهیه می‌شود و کلاه بر اساس جایگاه فرد در ایل شکل و جنس متفاوت می‌یابد.
فرامرز جهانگیری افزود: علاوه بر این مردان ایل پالتوهای بلندی از جنس پارچه پشمی دارند که در مهمانی‌ها نوع نازک آن و در زمستان نوع کلفت آن استفاده می‌شود و پالتو مردان به مانند کلاه متناسب با جایگاه آن‌ها در ایل است.
وی با بیان اینکه مردان ایل شالی به کمر می‌بندند، اضافه کرد: زیر پالتو کوینگ معمولی پوشیده می‌شود و کفش مردان ایل را «چاروق» که نوعی کفش با زیره چرمی و رویه پشمی است تشکیل می‌دهد.
تلاش برای معرفی لباس بزرگ‌ترین ایل کشور
جهانگیری طی سه سال اخیر با دایر کردن آتلیه‌ای به نام آتلیه سنتی شاهسون به دنبال احیای لباس ایل شاهسون است.
وی معتقد است در بین اغلب اقوام و فرهنگ‌ها لباس و المان‌های فرهنگی در سطح وسیع معرفی شده اما در خصوص ایل شاهسون موفق عمل نکردیم.
این عکاس با برگزاری آتلیه‌های عکاسی در شهرهای مختلف به دنبال معرفی نشانه‌های غنی فرهنگی ایل شاهسون به‌واسطه عنصر البسه است.
وی افزود: بنده در آتلیه‌ها با وسایل و آلاچیق شاهسون عکس‌های یادگیری با لباس زنان و مردان ایل می‌گیریم و می‌خواهم هر چه بیشتر مردم کشور با فرهنگ شاهسون آشنا شوند.
جهانگیری با بیان اینکه برای تحقق این آرمان راه‌اندازی اکو کمپ‌هایی در ییلاقات اردبیل برنامه‌ریزی می‌شود، اضافه کرد: این طرح را با میراث فرهنگی استان در میان گذاشتیم و می‌خواهیم گردشگران علاوه بر اقامت و استفاده از غذاهای محلی و عکس‌های یادگاری با لباس عشایر با غنای فرهنگی این ایل آشنا شوند.
برنامه بعدی این عکاس برپایی آتلیه در جزایر کیش و استان خراسان است تا گوشه‌ای از آداب و سنن شاهسون در نقاط مختلف کشور معرفی شود.
شگفتی گردشگران از لباس‌های رنگ و طرح دار عشایر نشان می‌دهد، زیبایی و رموز پنهان فرهنگ عشایر در البسه دست‌ساز هنوز آنچنان که باید معرفی نشده و باید در این خصوص بیشتر اقدام شود.
