دلایل اهمیت کریمه برای روسیه

کریمه، شبه جزیره ای ناهموار و دارای موقعیت راهبردی در کرانه دریای سیاه که 60 سال پیش از سوی رهبر اتحاد شوروی به اوکراین «هدیه» داده شد.

با اوج گیری بحران در اوکراین که در عمل به بروز تقابلی جدی میان روسیه و غرب منجر شده، نام شبه جزیره «کریمه» بیش از هر زمان دیگری طی سال ها و شاید دهه های اخیر بر سر زبان ها افتاده است. اما دلیل اصلی اهمیت این شبه جزیره چیست و چرا دولت روسیه تا این حد نسبت به تحولات آن حساسیت نشان می دهد؟

کریمه، شبه جزیره ای ناهموار و دارای موقعیت راهبردی در کرانه دریای سیاه که 60 سال پیش از سوی رهبر اتحاد شوروی به اوکراین «هدیه» داده شد، اینک به مرکز ثقل بحرانی خطرناک تبدیل شده که روسیه و غرب را رو در روی یکدیگر قرار داده است.
این جزیره که به طور تاریخی به عنوان یک مرکز تفریحی نیز شناخته می شود، میزبان ناوگان دریای سیاه روسیه است و اکثریت ساکنین آن را روس تبارها تشکیل می دهند. جمعیتی که از جهات مختلف، با غربگرایان ساکن «کی یف»، پایتخت اوکراین، متفاوت هستند.
این سرزمین که از نظر وسعت تقریباً با کشور بلژیک برابر است، یک منطقه مهم کشاورزی نیز هست که به ویژه به کشت تنباکو شهرت دارد. کریمه به دلیل داشتن آب و هوای نیمه گرمسیری و نیز دارا بودن اقامتگاه های ساحلی متعدد، به عنوان یک مرکز گردشگری نیز مورد توجه بوده است.
اما تاریخ این سرزمین، همواره شاهد جنگ و نزاع های فراوان بوده و حکومت آن میان حکمرانان مختلف، از «هان»ها گرفته تا ونیزی ها، یونانی های بیزانسی و عثمانی ها دست به دست شده است. حکومت هایی که به دلیل جاذبه های قابل توجه این سرزمین و زمین های کشاورزی حاصلخیز، به آن توجه نشان داده اند.
سلطه مسکو بر کریمه از قرن هجدهم میلادی آغاز شد و در سال 1783، روسیه ناوگان دریای سیاه خود را در بخش جنوبی این شبه جزیره، یعنی جایی که اکنون شهر «سواستوپل» در آن قرار داد تأسیس کرد. از آن زمان، حاکمیت روس ها بر کریمه، به جز دوره کوتاهی در جنگ جهانی دوم و در جریان حمله آلمانی ها به شوروی، همواره تداوم داشته است.
در اواخر جنگ جهانی دوم، یعنی در ماه مه 1944، استالین، رهبر وقت اتحاد شوروی، همه ساکنان مسلمان کریمه را که از قوم «تاتار» تشکیل می شدند و قرن ها در این شبه جزیره زندگی می کردند، به دلیل آنچه همکاری آن ها با نازی ها می خواند، به آسیای مرکزی تبعید کرد. در این روند، تقریباً نیمی از تاتارها به واسطه بیماری و علل دیگر جان باختند.
اما رهبر بعدی شوروی، یعنی نیکیتا خروشچف، در سال 1945 و در اقدامی غیرمنتظره، کریمه را به عنوان یک «هدیه» به اوکراین – که خود در آن زمان بخشی از سرزمین وسیع اتحاد شوروی بود – واگذار کرد.
البته اقدام خروشچف در آن زمان دارای اهمیت چندانی نبود؛ زیرا اوکراین و روسیه هر دو جزء جمهوری های اتحاد شوروی به شمار می رفتند. اما اهمیت این امر زمانی آشکار شد که در سال 1991، شوروی فروپاشید و مسکو یکی از ناوگان های اصلی خود را در اختیار یک دولت تازه استقلال یافته مشاهده کرد.
در همان سال، تاتارها شروع به بازگشت به وطن اصلی خود کردند و اکنون حدود 12 درصد از جمعیت کریمه را تشکیل می دهند. این قوم که هنوز خاطره تلخ اقدامات روس ها را از خاطر نبرده اند، در جریان تحولات اخیر اوکراین نیز در جبهه مخالف ویکتور یانوکوویچ، رئیس جمهور اوکراین برآمده و با روابط نزدیک تر اوکراین با روسیه به مخالفت پرداختند. در حال حاضر، 59 درصد جمعیت کریمه را روس تبارها و 24 درصد آن را اوکراینی تبارها تشکیل می دهند.
از زمان فروپاشی اتحاد شوروی تاکنون، وضعیت ناوگان دریای سیاه روسیه در سواستوپل، به موضوعی چالش برانگیز در روابط روسیه و اوکراین تبدیل شده است. در طول سالیان سال، اهمیت سواستوپل برای روسیه از آن جهت بوده که امکان دسترسی سریع مسکو به مدیترانه شرقی، بالکان و خاورمیانه را فراهم کرده است.
در سال 2010 و پس از چندین سال مذاکره، اوکراین موافقت کرد که در ازای دریافت تخفیف 30 درصدی در خرید گاز از روسیه، مدت اجاره پایگاه دریایی روسیه در کریمه را تا سال 2042 تمدید کند. اوکراین برای تأمین نیازهای انرژی خود وابستگی شدیدی به روسیه دارد.
با این حال، روسیه همچنان از برخی شرایط این توافقنامه ناراضی بود. از جمله اینکه بر اساس این توافقنامه، هر زمان که روسیه بخواهد ناوگان خود در سواستوپل را ارتقا داده و یا جایگزین کند، باید موافقت دولت اوکراین را جلب نماید. به همین دلیل، از سال 2008 به بعد، روسیه در فکر ایجاد یک پایگاه نظامی در قلمرو سرزمینی خود و در بندر «نووروسیسک» بوده تا نیروهایش را از سواستوپل به آنجا منتقل کند.
به هر حال، به عقیده تحلیلگران، تمایل روسیه برای ادامه نفوذ خود بر کریمه، از دلایل قومی و فرهنگی ناشی می شود؛ اما در مورد سواستوپل، صرفاً اهمیت نظامی- راهبردی این بندر برای روسیه مطرح است. مجموعه این عوامل، دلایل حساسیت روسیه نسبت به کریمه را فراهم کرده است.

منبع: تابناک