ایروان و باکو بر روی نوار اختلاف/ تحلیل

پایگاه خبری حقایق قفقاز/ روز شنبه ۲۹ بهمن ماه وزیر خارجه آمریکا با نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان و الهام علی‌اف رئیس جمهوری آذربایجان در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ برای پیشبرد مذاکرات صلح دوجانبه بین باکو و ایروان دیدار کرد.

ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا درخصوص این دیدار اعلام کرد: بلینکن به پیشرفت قابل توجهی اشاره کرد که دو طرف در چند ماه اخیر در رابطه با توافق صلح و پیشنهاد شارل میشل رئیس شورای اروپا برای میزبانی طرفین در بروکسل داشتند. در جریان گفتگوی آنها، وزیر خارجه آمریکا بر لزوم آزادی و گشایش عبور و مرور از طریق گذرگاه لاچین تاکید کرده و از طرفین خواسته بود تا مسیرهای حمل و نقل را باز کنند.

به اعتقاد وزیر خارجه آمریکا ارمنستان و جمهوری آذربایجان یک فرصت تاریخی دارند تا یک صلح پایدار پس از ۳۰ سال مناقشه به دست آورند. بلینکن پس از این نشست در توئیتی نوشت: از شنیدن این موضوع خرسندم که فرایند صلح ارمنستان و جمهوری آذربایجان در مسیر خود است و مذاکرات بین دو طرف ادامه دارد.

از سوی دیگر سران باکو و ایروان برغم تایید بخشی از صحبت‌های بلینکن مبنی بر اینکه پیشرفتی در راستای صلح بین دو کشور ایجاد شده، اعلام کردند که همچنان کار زیادی باید انجام داد.

پس از نشست سه جانبه در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ که حدود ۹۰ دقیقه به طول انجامید، دفتر پاشینیان اعلام کرد که وی در این دیدار بر مصمم بودن طرف ارمنی برای رسیدن به یک معاهده که صلح بلند مدت و ثبات در منطقه را تضمین می‌کند، تاکید کرده است.

طبق این بیانیه، نخست وزیر ارمنستان مسئله انسداد غیرقانونی گذرگاه لاچین توسط جمهوری آذربایجان و بحران انرژی، زیست محیطی و بشری حاصل از آن در منطقه قره باغ را مطرح کرده است.

طبق گزارش رسانه‌های روسی، علی‌اف نیز گفته است که پیشرفت در مورد توافق صلح صورت گرفته و اینکه باکو در حال بررسی پیشنهادهای ایروان است اما اقدامات صورت گرفته که وی بررسی کرده هنوز ناکافی است. علی‌اف همچنین پیشنهاد ایجاد ایست بازرسی‌هایی در مرز بین دو کشور را داده است.

پاشینیان روز ۱۵ فوریه به عنوان یکی از جدیدترین طرح‌های خود برای ایجاد صلح بیان کرد که ارمنستان ایجاد یک منطقه غیرنظامی در اطراف قره باغ با تضمین‌های بین‌المللی را پیشنهاد کرده است.

دیدار علی‌اف و پاشینیان با حضور بلینکن در روز ۱۸ فوریه (۲۹ بهمن) نخستین دیدار آنها از اکتبر سال گذشته بود زمانیکه تنش‌ها بر سر مسدود کردن گذرگاه لاچین که تنها مسیر زمینی برای ارتباط مستقیم میان سرزمین اصلی ارمنستان و قره باغ کوهستانی است، بالا گرفت.

در ماه اکتبر شورای اروپا اعلام کرد که سران دو کشور در حاشیه نشست پراگ با هم دیدار و بر سر حضور ناظران اتحادیه اروپا در مرز مشترکشان توافق کردند. مرز مشترک بین دو کشور سال گذشته میلادی شاهد صحنه درگیری‌های مسلحانه شدیدی بود که در جریان آن بیش از ۲۰۰ تن کشته شدند.

در جریان جنگ ۶ هفته‌ای در سال ۲۰۲۰، جمهوری آذربایجان کنترل بخش زیادی از قره باغ و مناطق مجاور تحت اختیار نیروهای ارمنستان را به دست آورد که در آن بازه زمانی بیش از ۶ هزار و ۵۰۰ نفر کشته شدند و در نهایت یک توافق صلح با میانجیگری روسیه به دست آمد. منطقه قره باغ از نظر بین‌المللی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان شناخته می‌شود اما ۱۲۰ هزار ساکن آن مردم محلی ارمنی هستند.

انسداد گذرگاه لاچین در برهه‌ای تقابل پرتنش میان آذربایجانی‌ها و نیروهای روسیه که به عنوان صلحبان مستقر هستند را به همراه داشت. دیده بان حقوق بشر در ۲۱ دسامبر گذشته (۳۰ آذر) گفت که انسداد گذرگاه لاچین دسترسی به خدمات و کالاهای اساسی برای ده‌ها هزار تن از ارمنستانی های ساکن در منطقه قره باغ را مختل کرده است.

با وجود روندهای صورت گرفته، مواضع مقام‌های دو کشور هیچ کدام نشان از چشم انداز مثبتی برای صلح وجود ندارد. هر کدام از طرفین بر سیاست‌های خود در قبال مسائل محل اختلاف تاکید دارند.

در یک نشست جداگانه متعاقب جلسه سه جانبه با موضوع «ایجاد امنیت در قفقاز جنوبی» سران این دو کشور نشان دادند که چقدر مواضعشان در قبال قره باغ، انسداد گذرگاه لاچین و مسیر آینده مذاکرات از یکدیگر دور است. سران دو کشور مواضع متفاوتی را در این نشست مطرح کردند و شواهد اندکی حاکی از این بود که صلح پایدار در دستور کار دیدار آنها در مونیخ باشد.

علی‌اف ابراز عقیده کرد که باکو و ایروان باید نشان دهند که روند تقابل طولانی مدت، نفرت متقابل و خشونت باید پایان یابد.

لحن مسالمت آمیز آنها در این نشست شکل دیگری به خود گرفت زمانیکه علی‌اف ارمنستان را متهم به اشغال اراضی جمهوری آذربایجان به مدت ۳۰ سال کرد و از یک مقام در منطقه مورد مناقشه قره باغ انتقاد کرد.

پاشینیان نیز در مقابل با اشاره به اینکه «جمهوری آذربایجان سیاست انتقام در پیش گرفته است»، این سوال را مطرح کرد که آیا باکو می‌خواسته از نشست برای صحبت‌های تهاجمی و نفرت پراکنی استفاده کند یا برای بهبود اوضاع.

علی‌اف روز شنبه در مورد انسداد گذرگاه لاچین که به اعتقاد ارمنستان افراد اجیر شده دولت جمهوری آذربایجان آن را مسدود کردند، تکرار کرد که برخی از محموله‌های کمکی اجازه عبور از گذرگاه را پیدا می‌کنند.

پاشینیان تصریح کرد دفعه قبلی که یک اتوبوس حامل کودکان ارمنی برای عبور از طریق این گذرگاه تلاش کرد، مردانی که صورت خود را پوشانده بودند اجازه عبور آنها را ندادند.

از اظهار نظرهای رهبران دو کشور مشخص است که هنوز اختلاف‌های عمیقی میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان وجود دارد. ارمنستان به دنبال بازگشایی گذرگاه لاچین است که منطقه قره باغ را به سرزمین اصلی این کشور متصل می‌کند.

باکو هم به نظر طبق گفته نخست وزیر ارمنستان با تکیه بر حمایت ترکیه و رژیم صهیونیستی به دنبال گرفتن «انتقام» و بر هم زدن معادلاتی است که عرصه بین‌المللی به دنبال حل آن هستند.