به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، جمهوری آذربایجان در سال 2016 میلادی شاهد تحولات سیاسی و اجتماعی مهمی بود که به اختصار بیان می شود:
در ابتدای سال 2016 میلادی ما شاهد تجمعات در برخی از شهرهای آذربایجان در اعتراض به گرانی و بیکاری در این کشور بودیم. دولت باکو با دادن وعده و وعید به معترضین و نیز تهدید و بازداشت ترتیب دهندگان تجمعات اعتراض آمیز توانست صدای معترضین را بخواباند. بعد از این تجمعات اعتراض آمیز بود که الهام علی یف رئیس جمهور آذربایجان مساله اصلاحات در این کشور را مطرح نمود. دولت باکو که به دلیل کاهش قیمت جهانی نفت در تنگنای اقتصادی قرار گرفته بود، درصدد دریافت وام از بانک جهانی و نیز جذب سرمایه گذاری از کشورهای خارجی به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس برآمد.
در سال 2016 میلادی دولت آذربایجان در جهت افزایش اختیارات رئیس جمهور این کشور اقدام به برگزاری رفراندوم در آذربایجان نمود. الهام علی یف رئیس جمهور آذربایجان جهت تغییر در برخی از مفاد قانون اساسی این کشور از جمله افزایش مدت ریاست جمهوری آذربایجان از 5 به 7 سال، لغو شرط سنی برای کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری و نیز حذف پست نخست وزیری و ایجاد پست معاونت اول ریاست جمهوری به دادگاه قانون اساس آذربایجان مراجعه و درخواست برگزاری رفراندوم در آذربایجان را داد که با موافقت این دادگاه الهام علی یف روز 26 سپتامبر(5 مهر ماه) را به عنوان روز برگزاری رفراندوم اعلام داشت. مخالفان سیاسی دولت ضمن مخالفت با برگزاری رفراندوم در آذربایجان تاکید کردند که الهام علی یف قصد دارد فرزندش اش حیدر علی یف را به جای خویش قرار داده و همسرش مهربان علی یوا را نیز به عنوان معاون اول رئیس جمهور منصوب کند تا معاون اول بتواند هم در غیاب رئیس جمهور به عنوان رئیس جمهور موقت عمل کرده و هم قدرت را به حیدر علی یف انتقال دهد. مخالفان در اعتراض به این رفراندوم چندین تجمع برگزار نمودند که برخلاف تجمعات قبلی پرشورتر برگزار گردیده و حتی دینداران شیعه آذری هم به آنها پیوستند. از سوی دیگر مخالفان دولت به همکاری با غرب برای بی ثبات نمودن آذربایجان متهم شدند. نهایتا رفراندوم در مورخه 26 سپتامبر برگزار و به تائید رسید با وجود این برخی گزارشات حاکی از پر شدن صندوق های رای توسط برگزارکنندگان این رفراندوم بود. اکنون الهام علی یف به هدف خویش که همانا موروثی کردن قدرت در خاندان علی یف ها است دست یافته است ولی حاکمیت آذربایجان برای ادامه پیشبرد اهداف خویش به سکوت و رضایت مردم این کشور نیازمند است. قبل از برگزاری این رفراندوم دولتمردان آذری از شروع اصلاحات در این کشور خبر داده بودند. مسئولان ارشد آن قدر در مورد این اصلاحات که عمدتا در حوزه های اقتصادی و سیستم مدیریتی آذربایجان است تبلیغ می کردند که انگار قرار است وضعیت کشور و دولت آذربایجان متحول شود. دولت باکو که از نارضایتی مردم آذربایجان از وضعیت اقتصادی این کشور به خوبی خبر داشت قبل از برگزاری رفراندوم شروع به دادن وعده و وعید داد تا بتواند بدون مشکل از رفراندوم عبور کند. ارزش منات در مقابل دلار آمریکا کاهش یافته و بیکاری، فقر و گرانی نیز امان مردم آذربایجان به ویژه اقشار پائین دست جامعه را بریده است. اما اکنون که حاکمیت باکو به خواسته خویش رسیده است در همان مسیر قبلی گام برداشته و فشار و تهدید مخالفان سیاسی و نهادهای غیر دولتی ادامه می یابد ولی برای جلوگیری از افزایش موج نارضایتی های عمومی به برخی اصلاحات مقطعی از جمله لغو فرمانداری های مناطق آذربایجان که مردم از عملکرد آنها ناراضی هستند، دست خواهد زد.
در این سال دولت باکو تهدید و بازداشت فعالان سیاسی، رسانه ایی و دینی آذربایجانی را ادامه داد. بیشترین هجمه متوجه شیعیان آذری گردید. برگزاری مراسمات تاسوعا و عاشورای حسینی در خیابانهای شهرهای آذربایجان ممنوع و منحصر به مساجد گردید. از سوی دیگر دولت باکو با تشدید امنیت برگزاری روز جهانی قدس در مقابل سفارت رژیم صهیونیستی در باکو را ممنوع ساخت. علاوه بر این در این سال برگزاری نشست های دادگاه حاجی طالع باقرزاده از روحانیون شیعه آذری و شانزده تن از همراهان وی که به اتهام تلاش برای براندازی حاکمیت الهام علی یف بازداشت شده بودند بی وقفه ادامه داشت و هنوز دادگاه احکام این افراد را صادر نکرده است.
در سال 2016 میلادی یکی از موضوعاتی که باعث ایجاد نارضایتی عمومی در آذربایجان گردید، برگزاری مسابقه فرمول-یک در آذربایجان بود. حاکمیت باکو در حالی که مردم آذربایجان به لحاظ اقتصادی در شرایط نامناسبی قرار داشتند، برای معرفی کشور آذربایجان به عنوان یکی از کشورهای پیشرفته به جهانیان و نیز کسب وجهه برای خاندان علی یف ها اقدام به برگزاری مسابقه فرمول-یک در آذربایجان کرد. مردم معترض و احزاب سیاسی مخالف دولت معتقد بودند که اگر بودجه دولت آذربایجان به قدری است که می تواند چنین مبالغ هنگفتی را صرف برگزاری مسابقات کند در حالی که کشورهای دیگر از پذیرش چنین اقدامی شانه خالی می کنند، چرا فکری برای بهبود وضعیت اقتصادی ملت خود نمی کند.
به دنبال وقوع کودتا در ترکیه، دولتمردان آنکارا خواستار مقابله دولت آذربایجان با جریان فتح الله گولن در این کشور شدند. دولت باکو هم از این فرصت در جهت تقویت پایه های حاکمیت الهام علی یف بهره برد و اقدام به بازداشت تعدادی از اعضای حزب جبهه خلق آذربایجان به بهانه عضویت در جریان گولن نمود. این موضوع اعتراض احزاب سیاسی مخالف دولت باکو را در پی داشت. به نظر می رسید که دولت باکو با بازداشت مخالفان در آن مقطع به دنبال به حاشیه راندن و سکوت مخالفان در آستانه برگزاری رفراندوم در این کشور بوده است.
از مهمترین رویداهای مهم در سال 2016 میلادی، تشدید مقابله دولت باکو با جریان های تکفیری است. دولت آذربایجان که با هدف مقابله با شیعه گرایی در آذربایجان تقویت فرقه وهابیت را در راس سیاست های داخلی خود قرار داده بود، بعد از تهدید گروههای تکفیری در مورد سرنگونی حاکمیت الهام علی یف به مقابله با جریان های تکفیری روی آورده است. در سال 2016 میلادی چندین تن از اتباع آذری که برای اجرای عملیات های تروریستی در آذربایجان برنامه ریزی می کردند توسط ماموران امنیتی کشته و یا بازداشت شدند.
چهارمین کنگره آذری های جهان در طی روزهای سوم الی چهارم ژوئن(14 الی 15 خرداد ماه)در باکو برگزار شد.در این کنگره پانصدتن از نمایندگان دیاسپورای آذربایجان در 49 کشور جهان و نیز پنجاه مهمان متشکل از سیاستمداران،دانشمندان و افراد صاحب نفوذ اجتماعی از کشورهایی که به داشتن مناسبات دوستانه با آذربایجان شناخته می شوند شرکت کردند .گفتنی است که هم اکنون ۴۵۰ سازمان دياسپوراي آذربايجان در بسياري از کشورهاي دنيا به فعاليت مشغولند.نخستين کنگره آذری های جهان به ابتکار حيدرعلی یف رئیس جمهور سابق آذربایجان در نهم و دهم نوامبر سال ۲۰۰۱ میلادی در باکو برگزار شد.پنج سال بعد به دستور الهام علی یف رئيس جمهور فعلی آذربايجان در شانزدهم مارس سال ۲۰۰۶ میلادی دومين کنگره آذری های جهان در باکو برگزار شد.سومين کنگره آذری های جهان نيز در پنجم و ششم ژوئيه سال ۲۰۱۱ میلادی در باکو برگزار شد.کنگره آذری های جهان با هدف تلاش برای تجزیه آذربایجان ایران و ایجاد یک آذربایجان واحد تشکیل شده است و در تمامی کنگره های آذری های جهان تمامیت ارضی ایران زیر سئوال رفته است.
علیرغم دیدار مقامات آذری و ارمنی در مورد حل و فصل مناقشه قره باغ کوهستانی در سال 2016 میلادی، جنگ آوریل بین نیروهای نظامی آذربایجان و ارمنستان که منجر به آزادسازی برخی از نقاط اراضی اشغالی آذربایجان شد، بعد از امضای موافقت نامه صلح بین طرفین مناقشه قره باغ کوهستانی بی سابقه بود. ارتش آذربایجان با استفاده از تسلیحات خریداری شده از اسرائیل به ویژه پهبادهای تهاجمی در عرصه میدانی به موفقیت هایی دست یافت ولی با مداخلات اعضای اعضای گروه مینسک سازمان همکاری و امنیت اروپا به ویژه روسیه، پیشروی ارتش آذربایجان متوقف شد. از سوی دیگر روسیه برای پیشرفت در مذاکرات به طرفین پیشنهادی را مطرح ساخت که با مخالفت آذربایجان و ارمنستان روبرو گشت. روسیه پیشنهاد داد که ارتش ارمنستان در مرحله نخست از پنج بخش از هفت بخش اراضی اشغالی آذربایجان عقب نشینی و سپس نیروهای صلح بانی روسیه در دو بخش باقی مانده و منطقه قره باغ کوهستانی مستقر شوند و در نهایت در مورد وضعیت دو بخش باقی مانده و قره باغ کوهستانی مذاکرات بین آذربایجان و ارمنستان ادامه یابد. به نظر می رسید که روسیه برای جلوگیری از سقوط دولت روس گرای سرژ سرکسیان به دلیل شکست در جنگ و متوقف نمودن ماشین جنگی آذربایجان این پیشنهاد را داده بود.
اما در حوزه سیاست خارجی، آذربایجان در 16 دسامبر سال 2016 میلادی شاهد سفر بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل به باکو بود. آذربایجان و اسرائیل بر روی این سفر در رسانه ها مامور تبلیغاتی به راه انداختند. در سفر این مقام صهیونیست به باکو چندین موافقت نامه همکاری به امضای طرفین رسید و اسرائیل موافقت خویش با فروش سامانه ضد موشکی گنبد آهنین به آذربایجان را اعلام داشت تا از حجم نگرانی های آذربایجان برای مقابله با موشک های اسکندر ارمنستان تا حدودی کمتر شود. از سوی دیگر رسانه ها اعلام داشتند که در جریان سفر نتانیاهو به باکو آذربایجان و اسرائیل در مورد تامین امنیت آذربایجان با بکارگیری ماموران موساد به توافق رسیده اند. همچنین در این سال سفر ایهود باراک نخست وزیر سابق اسرائیل به باکو، سفر هیئتی از مجلس ملی آذربایجان به ریاست صمد سید اف رئیس کمیته روابط خارجی و امور دفاعی مجلس ملی آذربایجان به تل آویو و شرکت نمایندگان آذربایجان به ریاست الچین افندی یف معاون نخست وزیر آذربایجان در مراسم خاک سپاری شیمون پرز رئیس سابق اسرائیل در رسانه های آذربایجان بازتاب داشت. در کل روابط آذربایجان و اسرائیل در سال 2016 میلادی در مسیر توسعه قرار گرفت.
اما روابط آذربایجان و آمریکا در سال 2016 میلادی بدون حاشیه جریان داشت. در اوایل این سال رئیس جمهور آذربایجان در جریان شرکت در نشست منع گسترش و کاربرد سلاح های هسته ایی با جو بایدن و جان کری معاون رئیس جمهور و وزیر امور خارجه آمریکا در واشنگتن دیدار کرد. از سوی دیگر بریجت برینکس معاون دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در امور اروپا و اوراسیا و استیو شابوت رئیس کمیته تجارت های کوچک و نیز از اعضای کمیته های روابط خارجی و حقوقی کنگره آمریکابه باکو سفر و با مسئولان ارشد آذری دیدار کردند. همچنین حسین محمود اف رئیس اداره همکاری های بین المللی وزارت دفاع آذربایجان به واشنگتن سفر کرد. دولت آمریکا علیرغم انتقادات از باکو به دلیل بازداشت فعالان سیاسی و رسانه ایی آذربایجانی و نیز گزارشات خانه آزادی آمریکا بر علیه حاکمیت الهام علی یف، رفراندوم دولت باکو را تائید کرد که باعث تعجب کارشناسان سیاسی حوزه آذربایجان واقع گردید.
در سال 2016 میلادی، علیرغم دیدار مسئولان ارشد آذری و ترکیه ایی در پایتخت های دو کشور، همکاری آذربایجان با ترکیه در تعطیلی مراکز وابسته به گولن و اخراج اتباع ترکیه مرتبط با این جریان از آذربایجان و نیز حمایت از دولت عدالت و توسعه در جریان کودتای نافرجام در ترکیه، باعث نزدیکی بیش از بیش آذربایجان به ترکیه شد.
علیرغم روابط آذربایجان با روسیه در همان روال سابق، در سال 2016 میلادی روابط آذربایجان با ایران با سفر الهام علی یف رئیس جمهور آذربایجان به ایران در اوایل سال 2016 میلادی در مسیر بهبود قرار گرفت و امیدها برای نزدیک شدن دو کشور به همدیگر زنده شد ولی با سفر روحانی، رئیس جمهور ایران به ارمنستان اظهارات ضد ایرانی رسانه ها و مسئولان آذری بر توسعه روابط دو جانبه تهران و باکو سایه افکنده است.
علی حیدری منور-دانشجوی دکتری علوم سیاسی
