مسلمانان آذری در مسیر بازگشت به خویشتن خویش

گذشته ی تاریک مسلمانان آذربایجان

براساس آمار موجود حدود 80 الی 85 درصد جمعیت جمهوری آذربایجان را شیعیان تشکیل می دهند. متأسفانه چندین نسل از شیعیان منطقه ای که امروز جمهوری آذربایجان نامیده می شود، در دو قرن اخیر، به ویژه در دوران هفتادساله ی تسلط کمونیست ها، از معارف غنی اسلام و تشیع دور بوده اند و تنها ازخودگذشتگی برخی عالمان دینی و البته خواست الهی سبب شده است نور تشیع در این منطقه به خاموشی نگراید.

البته تحولات چند دهه ی اخیر ازجمله پیروزی انقلاب اسلامی و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و برخی تحولات سال های گذشته ازجمله پیروزی حزب الله لبنان و به دنبال آن بیداری اسلامی در جهان اسلام و بعضی اقدامات ضد شیعی دولت جمهوری آذربایجان به پیدایش و رشد نوعی جریان تعمیق ارزش های شیعی یا احیای ارزش های اسلامی در بین مردم جمهوری آذربایجان انجامیده است، اما این جریان هنوز عمومیت نیافته و درحال حاضر مراحل آغازین خود را پشت سرمی گذارد؛ بنابراین زمانی که از شیعیان این کشور صحبت می کنیم باید به این نکته ی مهم نیز توجه کنیم. 

امروز شیعیان جمهوری آذربایجان با وجود مشکلات بسیاری که با آنها روبه رو هستند، به دلیل نیروی بالقوه ی مکتب تشیع و آموزه های ارزشمند آن توانسته اند در عرصه های گوناگون به موفقیت های زیادی دست یابند. هم اکنون در حوزه ی سیاست، نیرومند ترین جریان مقابل دولت آذربایجان، شیعیان(اسلامگرایان) هستند و این ادعا نیست، بلکه واقعیتی است که خود دولتمردان آذری به آن معترفند و البته مقایسه ی عملکرد دولت با مخالفان غرب گرا از سویی و شیعیان از سوی دیگر نیز این موضوع را آشکارا نشان می دهد. البته وارد نشدن شیعیانِ معتقد به آموزه های اصیل شیعی به ارکان سیاسی، چه دولت و چه مجلس، به دلیل اختناق حاکم نیز موضوع دیگری است. در حوزه های فرهنگی و اجتماعی نیز شیعیان جمهوری آذربایجان جایگاه ارزشمندی دارند. آنها با وجود محدودیت های دولتی توانسته اند اقدامات خوبی در عرصه ی ایجاد رسانه های مجازی و حتی رسانه های مکتوب انجام دهند. ده ها سایت اسلام گرای آذری و چندین نشریه ی فاخر دینی تأییدکننده ی این موضوع است.

البته اهمیت و ارزش این مسائل در حوزه جمهوری آذربایجان، زمانی مشخص می گردد که از اراده ی قوی بعضی از محافل آذری در جلوگیری از هرگونه ی فعالیت دینی آگاه باشیم. برگزاری مراسم فاخر مذهبی برخلاف خواست دولت در مناسبت های اسلامی، به ویژه در ماه محرم، موضوعی است که نباید از آن غفلت شود.  یکی از مراسماتی نیز که همواره طی سال های گذشته علیرغم سرکوب های متعدد دولتمردان آذری به قوّت ادامه پیدا کرده است، مراسمات روز جهانی قدس می باشد.

نتایج اقدامات گروه های شیعی

اقدامات و عملکرد شیعیان جمهوری آذربایجان چه در خصوص مقاومت در برابر سیاست های ضد شیعی و چه در حوزه ی فرهنگی و رسانه ای سبب گردیده است اکنون در کشورهای منطقه، ازجمله ایران و ترکیه و نیز در بین همه ی شیعیان دنیا و حتی در بین بعضی از نهادهای حقوق بشری حساسیت خاصی نسبت به شیعیان جمهوری آذربایجان به وجود آید.

چند سال پیش این حساسیت وجود نداشت و در حقیقت مشکلات آنها به لحاظ رسانه ای، بین المللی نشده و مورد توجه ارگان های بین الملی نبوده است.

امتیاز دیگری که گروه های شیعی به دست آورده اند، افزایش اقبال مردم به مسائل دینی است که حتی در برخی موارد خود دولتمردان آذری نیز به آن معترفند؛ که از آن جمله میتوان به اظهارات سفیر این کشور در سفر خود به قم و در دیدار با عده ای از علما درباره ی افزایش روزافزون خانم های محجبه و … اشاره نمود. 

نظام حکومتی جمهوری آذربایجان ویژگی های خاص خود را دارد، گرچه ساختارهای کمونیستی سال هاست که از هم پاشیده، هنوز هم تفکر شبه کمونیستی مبتنی بر رویکرد امنیتی در این کشور حاکم است. دولت و محافل دولتی به شدت از تشیع و فعالان شیعی در هراس اند و نه تنها اجازه ی حضور آنها در هیچ صحنه ی رسمی داده نمی شود، بلکه انواع محدودیت ها نیز برایشان در نظر گرفته می شود. البته فعالان شیعی تلاش بسیاری می کنند تا مردم را از واقعیت های موجود آگاه سازند.

مشکلات و موانع اساسی شیعیان

شیعیان جمهوری آذربایجان با انواع مشکلات روبه رو هستند که از جمله ی آنها می توان به حاکمیت تفکر لائیسم و سکولاریسم در این کشور اشاره کرد. دولت جمهوری آذربایجان، به استناد قانون اساسی این کشور، دین را از دولت جدا می داند و بنابراین هیچ اقدام حمایتی جز برخی اقدامات تبلیغی که در عمل هیچ کمکی به حال شیعیان نمی کند، در خصوص دین اسلام و مذهب تشیع انجام نمی دهد.

البته این همه ی ماجرا نیست؛ دولتمردان آذری حتی به ادعای خود درباره ی جدایی دین و دولت نیز پایبند نیستند، به گونه ای که با تأسیس کمیته ی دولتی امور دینی و نیز نفوذ در اداره ی روحانیت قفقاز می کوشند از دین همچون ابزاری در سیاست داخلی و خارجی خود استفاده کنند .

دولت جمهوری آذربایجان در کنار این رویکرد، به آموزه های اصیل شیعی هجوم می برد و شیعیانِ عامل به مبانی تشیع را با انواع اتهامات روانه زندان می کند. محدودیت هایی مانند ممنوعیت صدور اسناد هویتی برای زنان محجبه، ممنوعیت حجاب در مدارس، ممنوعیت تأسیس دفاتر و فروش توضیح المسائل مراجع، ممنوعیت عزاداری خیابانی، ممنوعیت فعالیت طلاب فارغ التحصیل حوزه ی علمیه قم و … از جمله مشکلات شیعیان به شمار می آید.  براساس قوانین کنونی جمهوری آذربایجان، خادمان دینی (روحانیان) حق کاندیدا شدن در انتخابات را ندارند. احزاب و تشکل های شیعی با انواع محدودیت ها روبه رو هستند، به گونه ای که «حزب اسلام»، مهم ترین تشکل شیعی، چند سال پس از اخذ مجوز فعالیت، دوباره از سوی دولت غیر قانونی اعلام شد و درحال حاضر نیز رئیس و ده ها نفر از اعضای این حزب در زندان به سر می برند. 

ساختار سیاسی دولت، از نهاد ریاست جمهوری تا کوچک ترین واحد دولتی، به گونه ای است که شیعیانِ معتقد به آموزه های اصیل شیعی امکان ورود به آن را ندارند و وجود هرگونه نماد دینی در ادارات دولتی این کشور ممنوع است.  بزگترین مشکل شیعیان جمهوری آذربایجان، نداشتن رسانه های تصویری است. تأسیس شبکه ی تلویزیونی با رویکرد شیعی در جمهوری آذربایجان ممنوع است و در مقابل شبکه های دولتی و خصوصیِ فعال عموماً با خط گیری از صهیونیست ها در حال تبلیغات ضد ایرانی و ضد شیعی هستند. البته سایر فعالیت های رسانه ای شیعیان در فضای مجازی و … نیز با انواع محدودیت ها روبه روست.

رواج نداشتن آموزه های اصیل شیعی در بین شیعیان این کشور و به عبارتی نوعی سطح نگری همراه خرافه گرایی در بین بخش هایی از آنها و در کنار آن ترویج نمادهای فرهنگ منحط غربی ازجمله فرهنگ برهنگی، شرابخواری، جدایی دین از سیاست و … در بین عموم مردم این کشور از مشکلات مهم فراروی مردم مسلمان جمهوری آذربایجان است. این مشکل در شرایطی است که اجازه ی آموزش معارف شیعی داده نمی شود و روحانیان مشغول تحصیل در حوزه های ایران نیز از تبلیغ عمومی دین منع می گردند. 

حضور و فعالیت آزادانه ی فرقه های گوناگون مانند بهائیت، وهابیت، نورچی ها، صوفی ها و در کنار آنها گروه های مسیحی و یهودی و سوء استفاده ی آنها از فقر عمومی مردم، به ویژه وضعیت نابسامان آواره گان قره باغ، از مشکلات دیگر در این عرصه است.  نفوذ رژیم صهیونیستی در ارکان سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جمهوری آذربایجان و تأثیرگذاری آنها بر تصمیمات دولتمردان برای مبارزه با گروه های شیعی نیز ازجمله دشواری های این زمینه است. 

رعایت نشدن قواعد دموکراسی از سوی محافل دولتی، مشکل دیگر شیعیان این کشور است. فعالان شیعی که با انواع اتهامات واهی دستگیر می شوند نه براساس قانون، بلکه براساس سلایق نیروهای امنیتی و … مجازات می گردند و حتی خانواده و نزدیکان آنها نیز در معرض انواع آسیب های جسمی و روحی قرار می گیرند و محرومیت های اجتماعی انتظار آنها را می کشند. دستگیری رئیس حزب اسلام و حتی تعدادی از منسوبان وی، به دلیل سخنرانی انتقادآمیز وی و صدور حکم دوازده سال حبس برای او پس از ماه ها بازی سیاسی نمونه هایی از این اقدامات است. 

سخن پایانی

بازگشت به خویشتن خویش یک میل درونی قوی در بین همه ی انسان هاست. ریشه ی مردم مسلمان جمهوری آذربایجان مشخص است. گرچه اینها سال ها از معارف غنی اسلام و فرهنگ تاریخی خود دور افتاده اند، درحال حاضر جریان بازگشت به اصل خویش در بینشان دیده می شود و در حقیقت انسان های خسته از مکاتب کمونیسم و لیبرالیسم در حال بازگشت به دامن فرهنگ تاریخی خود، یعنی فرهنگ اصیل اسلامی هستند که البته در این بین وظیفه ی سنگینی نیز برعهده ی ماست که امیدواریم این وظیفه را به خوبی بشناسیم و در انجام دادنش نیز موفق باشیم.