قفقاز،مظلومیت و تشنگی امام حسین (ع) و یاران ایشان همیشه یکی از سوزناک ترین اتفاقات تاریخی برای شیعیان است؛ که عزاداری های مردم شهرهای مختلف ایران را هم تشنگی امام حسین(ع) موضوعیت می بخشد. در اردبیل که شهری مذهبی و تاریخی است و مردمانش همچنان پای بند سنت های مذهبی کهن خود هستند این آیین ها حال و هوای ویژه ای دارند. از جمله مراسمی که می توان در این زمینه معرفی کرد رسم “طشت گذاری” یا “طشت گردانی” مردم اردبیل است که به طور خاص منسوب به شهر اردبیل و به طور عام تر منسوب به مردم آذربایجان است.
در نخستین شب های این ماه، تکیه های عزاداری برپا و درکنار آن مسجدها، حسینیه ها محلی برای اقامه عزا و نذورات سوگواران می شوند. دسته های عزاداری شکل می گیرد و داغداران امام حسین(ع) لباس های سیاه خود را به تن می کنند، گروه هایی سینه می زنند و برخی دیگر زنجیر زنان در این آیین عزاداری شرکت می کنند. دسته ها در خیابان های شهر به راه می افتند. نوحه خوانان با نوایی سوزناک می خوانند و عزاداران پاسخ می دهند و طبل و سنج نیز آنها را همراه می کند.
در این آیین طشت گذاری، طشت، نماد مشک سقای کربلا، نماد آب، نماد رود و نماد فرات است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد. در اردبیل، این رسم از ۲۷ ماه ذی الحجه آغاز می شود. در گذشته، این مراسم در روز اول با برگزاری در مسجد جامع، شروع می شد و از روزهای بعد، مساجد دیگر نیز به نوبت طشت گردانی می کردند. امروزه نیز این مراسم با تغییرات اندکی، در چندین روز با شور و حال خاصی در اماکن مخصوص (مثل حسینیه اوچدکان، مسجد جامع، مسجد اعظم و…) برگزار می شود. این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) در مقابل سپاه حر است که به روایتی آن حضرت، در روز ۲۷ ذی الحجه، آب مشک ها را در طشت ها ریخته و تمام لشکر حُر و اسبان آنها را سیراب نمودند.
این مراسم از سه روز مانده به محرم در مسجد جامع، مسجد اعظم و سپس در مساجد دیگر اجرا میشود. طشت ها را بالای سرها میگیرند و مسجد را دور میزنند، سپس در داخل آنها آب میریزند. مردم دست به طشت و آب آن میزنند و این آیین، نوعی بیعت با امام حسین(ع) و حمایت از عباس(ع) است. مردم آب طشت ها را در شیشه هایی برای شفا و تبرک برمیدارند.”
عزاداری های مردم اردیبل به این صورت که دسته هاى زنجیر زنى و سینه زنى با نوحه سرایی و نواختن طبل و شیپور و حمل عَلَم های عزاداری، به یاد تشنگان کربلا، مشکى را پر از آب کرده و آن را به همراه طشت هایى از جنس برنز یا مس که به طور معمول بر دوش ریش سفیدان هر محله حمل مى شود، به مسجد می برند و بعد از طواف مسجد، طشت ها در جاى مخصوص خود قرار گرفته و با خواندن دعاى مخصوص طشت گذارى، پر از آب می شود. از این طشت ها، بیشتر حاضران و عزاداران، مقداری آب به عنوان تبرک و جهت برآورده شدن حاجاتشان، برمیدارند.
در مواردی نیز ممکن است طشت ها قبلا در خانه ای که صاحب آن نذر کرده، قرار داشته باشد. که در این صورت دستههای عزادار به آن خانه رفته و پس از انجام عزاداری، طشت ها را برداشته و به طرف مکان برگزاری مراسم به راه میافتند. در ارتباط با علل برگزاری مراسم طشت گذاری نظرات و احتمالات مختلفی وجود دارد، اکثرا اعتقاد بر این است که با انجام این مراسم، اهمیت آب و جایگاه آن درحادثه کربلا مورد توجه قرار می‌گیرد.
البته در روز نهم محرم یعنی تاسوعا مراسم دیگری برگزار می شود در این روز اردبیلیان در ۴۱ مسجد شمع روشن می کنند. این شمعها نذری است و معمولا اشخاص برای برآورده شدن حاجات خود چنین نذری می کنند. وقتی افراد چنین دسته ای به مسجدی می رسند در کنار طشت آن در ظرفهای مخصوص شمع سوز، شمع ها را روشن می کنند و طشت ها را می بوسند و حاجت خود را طلب می کنند وقتی که آفتاب غروب می کند در بیشتر مساجد مردم و دسته های شمع گذار در کنار طشت گرد می آیند و فاتحه می خوانند. برخی از عزاداران، مسیر مساجدی را که باید در آنها شمع روشن نمایند با پای برهنه طی می کنند.
