در حاشیه نشست سه جانبه میان رؤسای جمهوری ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان،«ولادیمیر پوتین» و «رجب طیب اردوغان»، رؤسای جمهور روسیه و ترکیه در دیدار با یکدیگر به ترمیم تنش های اخیر پدید آمده میان دو کشور پرداختند.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، دیدارهای دو روز گذشته در باکو و سن پترزبورگ که در یکی نشست سه جانبه میان رؤسای جمهوری ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان انجام شد و در دیگری «ولادیمیر پوتین» و «رجب طیب اردوغان»، رؤسای جمهور روسیه و ترکیه در دیدار با یکدیگر به ترمیم تنش های اخیر پدید آمده میان دو کشور پرداختند با ترتیبات جدیدی در مناسبات راهبردی سیاسی و اقتصادی منطقه همراه خواهد بود.
رؤسای جمهوری ایران و روسیه در حالی برای چهارمین بار در یک سال اخیر و این بار در حاشیه نشست سه جانبه باکو با یکدیگر ملاقات کردند که نتایج حاصل از آن نشان داد این دیدار استمرار مناسبات رو به گسترش قبلی و مقدمه افزایش همکاری های دو کشور در زمینه های مختلف از جمله در عرصه مراودات بانکی، انتقال فناوری و حمل و نقل زمینی و دریایی است. همچنین آغاز اجرایی کردن کریدور شمال – جنوب از جمله اتفاقاتی است که با قرار گرفتن در کنار همکاری های هسته ای و نظامی پیشین می تواند نشان دهنده نزدیک شدن روابط تهران – مسکو به سطح مناسبات استراتژیک باشد. دیداری که در باکو برگزار شد همچنین می تواند در افزایش همگرایی منطقه ای میان ایران و روسیه در حوزه قفقاز جنوبی تأثیرگذار باشد و به ایجاد ترتیبات امنیتی نوین منطقه ای در قفقاز جنوبی کمک نماید. چنانکه همگرایی پدید آمده میان جمهوری آذربایجان، ایران و روسیه می تواند امید به تعاملات بیشتر و حل و فصل تدریجی مسائلی همچون بحث رژیم حقوقی دریای خزر را تقویت کند.
اما پس از نشست باکو، دیدار مهم دیگری که در سن پترزبورگ انجام شد، دیدار آقایان اردوغان و پوتین بود که با هدف تلاش برای غلبه بر گسست های موجود و کاستن از تعارضاتی که طی سالها و ماه های اخیر سبب سردی روابط دوجانبه شده بود، انجام شد. هرچند شاید آب شدن یخ روابط آنکارا و مسکو به زمان بیشتری نیاز داشته باشد اما به نظر می رسد روس ها با تکیه بر عملگرایی راهبردی خود می کوشند از سردی پدید آمده در روابط ترکیه وغرب پس از ماجرای کودتا به مثابه کارتی برای موازنه سازی با اتحادیه اروپا و ناتو استفاده کنند و این استفاده مشابهی است که ترمیم رابطه با مسکو برای آنکارا در بر دارد. همچنین وجه دیگر مزیت این روند عادی سازی روابط را باید در افزایش مراودات اقتصادی دو کشور جست. فراموش نکنیم که آقای پوتین در سفر آذر ماه سال 1393 خود به آنکارا وعده افزایش مبادلات تجاری تا سقف 100 میلیارد دلار را داد و قرارداد ساخت نیرو گاه های هسته ای را هم با آقای اردوغان امضا کرد.
همچنان که صدور مجوز بازگشت گردشگران روس که آماری در حدود 5 میلیون نفر دارند برای اقتصاد ضعیف شده ترکیه فرصتی طلایی به شمار می آید.
اما مهمتر از ملاحظات اقتصادی برای همه طرفهای حاضر در دیدارهای مهم دو روز اخیر مسائل امنیتی خاورمیانه با تأکید بر مسأله سوریه و مسائل کردی است. خاصه آنکه امنیت داخلی ترکیه و ثبات سیاسی این کشور هم تحت تأثیر این موضوعات قرار دارد. در مورد سوریه و قدرت یابی رو به رشد کانتون های کردی این کشور آنکارا و مسکو اختلاف نظر جدی با هم دارند و روسیه از این کانتون ها حمایت جدی به عمل می آورد. شاید تنها کشوری که بتواند به جهت منافع مشترک و روابط مناسب دوستانه این دو کشور را به هم نزیک کند، جمهوری اسلامی ایران باشد. زیرا در موضوع کردی، ایران خواهان حفظ یکپارچگی سرزمینی سوریه است و موضعی نزدیک به ترکیه دارد و در مورد کلیت بحران سوریه و فرایندهای سیاسی انتقال قدرت نیز با روسیه نزدیکی بیشتری دارد.
ترکیه نیز با توجه به مشکلاتی که طی سالهای اخیر تجربه کرده است به دنبال راه حلی است که بتواند با تأمین ملاحظات امنیتی خود از جمله در مورد مسائل کردی سوریه و آوارگان سوری از شروط اولیه خود مانند اصرار بر کناره گیری بشار اسد از قدرت تا حدودی عدول کند. بر همین اساس به نظر می رسد به تدریج مواضع نرم تری اتخاذ کرده و به ایران و روسیه نزدیک تر شود. خاصه اینکه بعد از کودتای اخیر ترکیه، با توجه به سردی روابط آنکارا با غرب و در مقابل موضع حمایتی ایران و روسیه احتمال اینکه سه طرف بتوانند ابتکارات منطقه ای در خصوص یافتن راهکاری برای مقابله با فاجعه ای که در سوریه جریان دارد پیدا کنند زیادتر شده است.
در حوزه انرژی هم می توان امیدوار بود که مقدمات همکاری های چهارجانبه میان این کشورها که یا دارندگان منابع انرژی نفت و گاز هستند و یا مانند ترکیه و ایران از موقعیت بی بدیل انتقال انرژی برخوردارند، هرچه بیشتر فراهم آید.
در واقع در شرایط کنونی چهار کشور ایران، جمهوری آذربایجان، روسیه و ترکیه در خصوص حل و فصل مسائل فی ما بین و نیز یافتن ابتکارهای درون زاد و منطقه ای برای مسائل حوزه خزر، قفقاز و خاورمیانه در بهترین شرایط به سر می برند. زیرا اعتمادسازی های لازم بین آنها صورت گرفته و به نظر می آید ترکیب انگیزه های سیاسی و اقتصادی و یافتن زمینه هایی که این کشورها بتوانند مکمل یکدیگر باشند، خوشبینی و امید بیشتری برای بروز و ظهور ابتکارات منطقه ای ایجاد کرده است.
*استادیار مطالعات منطقه ای
منبع: روزنامه ایران بیستم مرداد 95
