به دلیل تنوع مذاهب مسلمانان در گرجستان و نیز پراکندگی ایشان در نواحی مختلف، نیاز مسلمانان منطقه به قرآن کریم با ترجمه‌های مختلف،احساس می‌شود.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، کشور گرجستان جمعیتی بالغ بر 9/4 میلیون نفر را دارا است. هر چند در این کشور از قدیم‌الایام پیروان ادیان مختلف در کنار یکدیگر زندگی مسالمت‌آمیزی را داشته‌اند اما گرجستان از نخستین کشورهایی است که دین مسیحیت را پذیرفت و در حال حاضر، دین رسمی در این کشور مسیحی ارتدوکس است. مسلمانان گرجستان شامل شیعیان و اهل تسنن، مجموعاً 10 درصد از این جمعیت را تشکیل داده‌اند که البته به عنوان بزرگترین اقلیت دینی نیز در سطح این کشور محسوب می‌شوند.
به دلیل تنوع مذاهب مسلمانان در گرجستان و نیز پراکندگی ایشان در نواحی مختلف، در این گزارش سعی شده تاریخچه‌ای از ترجمه‌های مختلف قرآن به زبان گرجی و از سویی نیاز مسلمانان منطقه به قرآن کریم با ترجمه‌های مختلف، نقاط قوت و ضعف ترجمه‌های انجام شده، همچنین آثار کاربردی آن در مناطق مختلف گرجستان مورد بررسی و مداقه قرار بگیرد.
وضعیت بهره‌گیری مسلمانان از قرآن
اغلب مسلمانان گرجستان که در نواحی همسایگی با جمهوری آذربایجان قرار دارند دارای مذهب شیعه و آن بخش از مسلمانان که در منطقه «آدجارا» و در همسایگی کشور ترکیه قرار دارند اغلب از اهل تسنن هستند.
زبان رسمی در گرجستان زبان گرجی است که با رسم‌الخط مخصوص به خود نگاشته می‌شود. علی‌رغم این که در زمان سلطه کمونیست‌ها زبان رسمی در جماهیر سابق شوروی، زبان روسی بوده ولی استثنا در جمهوری گرجستان مردم تلاش می‌کردند تا از زبان مادری خود دفاع کرده و لذا علاوه بر استفاده از زبان روسی، زبان رسمی در گرجستان همچنان زبان گرجی باقی ماند. در دوره استیلای کمونسیت‌ها در جماهیر شوروی سابق، متأسفانه باعث شد تا مسلمانان این دیار از نظر سطح علمی و دانشگاهی عقب نگاه داشته شوند و نتوانند به مدارج بالای آکادمیک دست پیدا کنند لذا اکثر مسلمان به‌ویژه شیعیان در مناطق آذری‌نشین با زبان و ادبیات ریشه‌دار گرجی بیگانه بوده و لذا برای درک و فهم قرآن کریم، از ترجمه روسی قرآن کریم و یا آذری آن استفاده می‌کردند.
انتشار ترجمه قرآن به زبان آذری از سوی ایران
در سال‌های اخیر یعنی دوران پس از فروپاشی شوروی ترجمه‌های متقنی از قرآن کریم به زبان آذری از سوی جمهوری اسلامی ایران ترجمه و انتشار یافت که اگرچه تعداد محدودی از آن‌ها نیز توسط رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تفلیس و همچنین سایر نهادهای اسلامی و دینی توزیع شد، ولی نیاز همچنان باقی است.
در این خصوص می‌توان به ترجمه آذری قرآن کریم توسط «رسول اسماعیل‌زاده»، محقق و مترجم که در سال‌های گذشته جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را نیز از آن خود کرد، اشاره کرد. این ترجمه ارزشمند با قطعی زیبا به همراه آوانگاری تنظیم یافته و با حمایت جدی از سوی مرکز ترجمه قرآن کریم به زبان خارجی، وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه منتشر و توسط انتشارات بین‌المللی الهدی مورد تجدید چاپ قرار گرفت. همچنین ترجمه آذری قرآن کریم توسط مرحوم حضرت آیت‌الله مشکینی، که توسط دفتر نمایندگی ولی فقیه در جمهوری آذربایجان مورد حمایت برای چاپ قرار گرفته از آن جمله هستند.
مسلمانان اهل سنت در نواحی آدجارا که سنی‌نشین هستند نیز به نوعی با همین مسئله روبرو بوده و لذا ایشان برای بهره‌گیری از مفاهیم قرآن کریم، علی‌رغم آشنایی با زبان گرجی، به دلیل عدم وجود ترجمه گرجی قابل اعتنا، از ترجمه‌های روسی و ترکی استانبولی قرآن کریم استفاده می‌کردند. در واقع مسلمانان سنی مذهب منطقه آدجارا به دلیل بهره‌مندی از دانش زبان گرجی، شرایط متفاوتی را نسبت به مسلمانان مناطق آذری‌نشین دارند. ایشان خود را گرجی ولی مسلمان می‌دانند ولی مسلمانان مناطق آذری‌نشین خود را مسلمان ولی از قومیت آذری می‌دانند.
در یک نتیجه‌گیری کلی می‌توان گفت؛ مسلمانان در منطقه قفقاز و به‌ویژه در جمهوری گرجستان در طول تاریخ و علی‌رغم فراز و نشیب‌های سختی که به ایشان تحمیل شد، همواره برای بهره‌مندی از معارف روح بخش قرآن کریم در تلاش بودند و البته نقش علمای اسلامی نیز در این منطقه قابل تقدیر است. وجود نسخه‌ها و قرآن‌های خطی قرآنی و فراوانی که در آرشیوهای مختلف گرجستان از جمله مؤسسه ملی نسخ خطی، آرشیو ملی و کتابخانه ملی گرجستان حفاظت و نگهداری می‌شود گواهی بر این مدعاست.
ترجمه قرآن به زبان گرجی
تنها ترجمه قرآنی که در سال‌های گذشته و به زبان گرجی می‌توان سراغ گرفت مربوط به حدود یک‌صد سال قبل بود که توسط فردی به نام «ایوانه میریاناشویلی» در سال 1906 میلادی مورد ترجمه و انتشار قرار گرفته است. وی علی‌رغم این که اسلام‌شناس و یا محقق در زمینه علوم اسلامی نبود ولی در زمینه ترجمه زبان فرانسه به زبان گرجی متبحر و چیره‌دست بود ولی برای برگردان قرآن کریم از زبان فرانسه به زبان گرجی با اسلام‌شناسان منطقه قفقاز مشورت‌هایی انجام داده بود.
بنا به نقل برخی از محققین گرجی در ترجمه این، «ایلیا چاوچاوادزه» که از ادیبان بزرگ گرجی است نیز کمک کرده، همچنین پدربزرگ این مترجم نیز در مسائل اسلامی و دینی تخصص داشته و در امر ترجمه این قرآن مورد مشورت واقع شده و لذا مسائل دینی نیز در این ترجمه مورد توجه بوده است.
اشتباه در ترجمه و گذر زمان؛ ایرادات ترجمه گرجی میریاناشویلی
در عین حال به دلیل وجود برخی اشکالات ترجمه‌ای که در اصل ترجمه فرانسه آن وجود داشت باعث شد تا همین ایرادات به شکل دیگری به ترجمه گرجی آن نیز منتقل شود، همچنین به دلیل پیشرفت زبان گرجی و با گذشت یک‌صد سال از این ترجمه باعث شده تا عبارات، واژه‌ها و جمله‌بندی‌های آن قدیمی و غیر قابل فهم شوند.
به دلیل نیاز اهالی مناطق سنی نشین گرجستان، این ترجمه که از زبان واسطه به زبان گرجی ترجمه شده تا سال‌های اخیر چندین بار مورد تجدید چاپ قرار گرفته و توزیع شده است. بنابراین علی‌رغم این که این ترجمه در زمان خود ترجمه قابل قبول و مناسبی بوده است ولی در زمان فعلی به دلیل بهره‌گیری آن از عبارات و واژه‌های قدیمی در ترجمه قابلیت استفاده و بهره‌برداری لازم را ندارد.
ترجمه گرجی قرآن در داخل ایران
همان‌طور که می‌دانیم در جمهوری اسلامی ایران تعدادی از ایرانیان گرجی زبان در مناطق مختلفی از خاک کشورمان از جمله در نواحی «فریدونشهر» استان اصفهان و نیز نواحی پراکنده در استان مازندران زندگی می‌کنند که در طی چهار قرن اقامت در خاک ایران، ضمن تلاش برای حفظ زبان مادری خود، کوشش فراوانی کردند تا قرآن کریم را به زبان گرجی برگردان کنند.
زبان گرجی که ایشان مورد استفاده قرار می‌دهند زبان گرجی متعلق به حدود چهار قرن قبل است که البته بسیار اصیل‌تر از زبان گرجی پیشرفته و امروزی گرجی است، به گونه‌ای که انستیتو زبان گرجستان درصدد است تا تحقیقات جامعی را در مورد واژه‌ها و زبان اصیل گرجی که در ایران وجود دارد را مورد پژوهش جدی قرار دهد.
ترجمه «امامقلی باتوانی»
ترجمه قرآن کریم به دست یکی از فریدون‌شهرهای اصفهان به نام «امامقلی باتوانی» در سال 1387 نمونه بارزی از این اقدام ارزنده است که توسط مرکز ترجمه قرآن به زبان‌های خارجی نیز مورد بررسی کارشناسانه قرار گرفت. مترجم این نسخه از قرآن کریم در خصوص هدف از ترجمه آن به زبان گرجی می گوید: «ایده اولیه این کار ناشی از نبود ترجمه مناسبی برای استفاده گرجیان مسلمان ایران از نظر خصوصیات دستوری و کاربرد لغات دارای ریشه نزدیک با گویش گرجیان ایران بود».
به همین دلیل به نظر می‌رسد این ترجمه از قرآن که حاصل زحمات 9 ساله این مترجم ایرانی است و برای اولین‌بار با به‌کاربردن لغات ترکیبی گویش فریدنی با لغات گرجی پیشرفته در ایران انجام گرفته به دلیل شرایط خاص فرهنگ لغات گرجی تنها مورد استفاده ایرانیان گرجی زبان است و فقط در همان مناطق و با مخاطب بسیار محدود کاربرد داشته و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد؛ زیرا ایرانیان گرجی‌زبان امکان بهره‌مندی از ترجمه فارسی قرآن را دارا هستند.
از نقاط قوت این ترجمه ارائه ظرفیت و توان مردم منطقه فریدونشهر نسبت به ترجمه قرآن کریم به زبان گرجی است که دارای گویش گرجی به سبک خاص و قدیم در ایران هستند، همچنین علی‌رغم این که این مترجم محترم دارای تحصیلات حوزوی و یا تحصیل در علوم دینی نبوده ولی تلاش کرده تا با بهره‌گیری از تفاسیر مختلف قرآن کریم و نیز مشاوره با اساتید حوزه‌های علمیه و سایر مراکز علمی و تحقیقاتی ترجمه‌ای را در حد مقدورات و توان علمی خود ارائه کند. از این مترجم ترجمه‌های دیگری از زبان فارسی به زبان گرجی انجام شده است.
ترجمه پروفسور «گیورگی لوبژانیدزه»
ترجمه دیگری که به زبان گرجی صورت گرفته توسط پروفسور «گیورگی لوبژانیدزه» در سال 2007 میلادی است. وی استاد دانشگاه دولتی تفلیس «ایوانه جاواخیشویلی» است که عمر خود را در راه تحقیق و پژوهش در امور شرق‌شناسی، ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی صرف کرده است. این مترجم به زبان‌های مختلف فارسی، عربی، روسی و ادبیات گرجی تسلط کامل داشته و با زبان آلمانی و فرانسه نیز آشنا است. وی که دارای مذهب ارتودوکس مسیحی است از اساتید برجسته شرق شناس، ایران شناس و اسلام شناس در سطح کشور گرجستان محسوب می‌شود که ترجمه نهج البلاغه را نیز در شرف اتمام دارد.
تاکنون سه جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به سه نفر از محققین و پژوهشگران گرجی تعلق گرفته که یکی از آن‌ها به «لوبژانیدزه» به عنوان پژوهشگر برتر در حوزه اسلام‌شناسی در سال 2008 میلادی اهداء شد. ترجمه وی که بیش از 12سال زمان برده، از سوی خانه قفقاز گرجستان انتشار یافته که در اکثر کتابخانه‌های معتبر گرجی قابل دسترسی است.
از ویژگی‌های ترجمه مذکور می‌توان به روان بودن، به‌روز بودن عبارات و واژه‌های به کار رفته و ترجمه دقیق اشاره کرده که منجر به بالا بردن کیفیت بالای این ترجمه از قرآن و قابل فهم بودن قرآن برای حتی مسیحیان گرجی شده است. مترجم در این کتاب سعی کرده تا معانی و مفاهیم را بدون کم و کاست و با رعایت امانت از زبان عربی به زبان گرجی برگردان کند به طوری که از دیدگاه بسیاری از خوانندگان، ترجمه زیبایی از قرآن ارائه شده است. مترجم برای نزدیک به فهم شدن عبارات قرآنی، نسبت به درج توضیحات تکمیلی (تفسیر) به همین منظور اقدام کرده است.
ترجمه آبولون سیلاگادزه
ترجمه دیگری که اخیرا به بازار نشر گرجستان عرضه شده حاصل اقدام «آبولون سیلاگادزه» است. این شرق‌شناس گرجی علاوه بر سمت استادی در دانشگاه دولتی تفلیس، در کشورهای عربی نیز زندگی کرده و سمت‌های مختلفی را از جمله سفیری جمهوری گرجستان را در جمهوری عربی مصر عهده‌دار بوده است. وی که مسیحی ارتدکس است پس از بازگشت از مأموریت خود اقدام به ویرایش ترجمه و انتشار آن به صورت چندبخشی کرده است. در حال حاضر ترجمه گرجی و ویرایش نهایی این کتاب مقدس تا اواسط قرآن انجام شده و در سه مجلد توسط انتشارات «یونیورسال» تفلیس چاپ شده است. وی در این ترجمه بدون در نظر گرفتن جنبه تقدس قرآن، تلاش کرده تا ساختار ادبی و جملات مورد توجه قرار بگیرد و لذا باعث شده تا ترجمه‌ای خشک و تحت‌الفظی از قرآن کریم تهیه و ارائه شود.
امید است به منظور گسترش معارف اسلامی و دینی، با حمایت و هدایت مترجمین متعهد و متخصص در زمینه ارائه ترجمه‌های صحیح و برتر، نیازهای مسلمانان منطقه را با عنایت به ظرفیت‌های موجود، تأمین کرده و پاسخ‌گوی درخواست‌های معنوی ایشان بود.
احسان خزاعی، رایزن فرهنگی سابق جمهوری اسلامی ایران در گرجستان
انتهای پیام/د
