ناگورنو قره باغ درون جمهوری آذربایجان كه سال 1994 پس از پایان جنگی چند ساله به تصرف نیروهای ارمنی در آمد، همچنان عرصه درگیری های نظامی و تنش های سیاسی بین باكو و ایروان است كه با مساحت 4378 كیلومتر مربع و جمعیتی حدود 250 هزار نفر منطقه داغ بر جای مانده از تقسیمات شوروی است.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، از نظر تاریخی این منطقه یكی از تقسیمات سیاسی ایران از دوره صفویه بوده كه پس از عهدنامه گلستان توسط روسیه تزاری اشغال شد. زمان اتحاد جماهیر شوروی بخش‌هایی از آن به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی و بخش زنگه‌زور به جمهوری سوسیالیستی ارمنستان واگذار شد و قسمت كوهستانی كه بیشتر ساكنان آن را ارامنه تشكیل می‌دادند با عنوان منطقه خودمختار قره‌باغ كوهستانی زیر نظر جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی درآمد.
نگاهی به نقشه جغرافیایی و ارضی دو كشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان، پیچیدگی معادله های نهفته در بخش بندی آنها و موقعیت قره باغ كوهستانی نشان می دهد كه اگر دو كشور و جامعه بین المللی بویژه روسیه به عنوان میراث دار شوروی از بین رفته برای این مشكل راه چاره ای نیاندیشند، منطقه باز هم شاهد تكرار جنگ ها و درگیری های خونین خواهد بود.
مناقشه قره باغ كه سال 1988 در رابطه با ادعای ارضی ارمنستان علیه جمهوری آذربایجان آغاز شد، بگونه ای حساس و دارای پیامدهای منفی منطقه ای است كه شورای امنیت سازمان ملل از آوریل 1993 زمان درگیری ها چهار قطعنامه ۸۲۲ لزوم ترك مخاصمه، ۸۵۳ تاكید بر حاكمیت و تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و سایر كشورهای منطقه، ۸۷۹ تقویت دو قطعنامه ۸۲۲ و ۸۵۳ و استفاده از واژه اشغال اراضی جمهوری آذربایجان و 884 در نوامبر ۱۹۹۳ با ابراز نگرانی از تشدید مخاصمات مسلحانه بین دو كشور تصویب كرده است.
پارلمان اروپا هم پس از اقدام های شورای امنیت سازمان ملل، بر مشاركت فعال اتحادیه اروپا در حل مسالمت آمیز این مناقشه تاكید كرده و موضع خود را در قبال اشغال خاك یك كشور از سوی كشوری دیگر یادآور كرد.
در متن این قطعنامه به ویژه تاكید شده، كه حل مناقشه قره باغ باید بر اساس چهار قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل صورت گیرد.
از سوی دیگر كشته شدن حدود 35 هزار نفر و آوارگی نزدیك به 800 هزار نفر بر سر قره باغ در جنگی كه سال 1994 با آشغال این منطقه توسط جمهوری ارمنستان و پذیرش آتش بس از سوی جمهوری آذربایجان پایان یافت، نشان می دهد، كه این منطقه همچنان آتش زیر خاكستر خواهد بود.
آخرین درگیری نظامی باكو و ایروان 14 فروردین 95 آغاز شد كه نیروهای دو كشور با متهم كردن طرف مقابل به نقض آتش بس، جنگی سه روزه و تقریبا تمام عیار را انجام دادند كه وقایع آن در صدر اخبار جهان قرار گرفت و براساس گزارش های انتشار یافته، افزون بر از بین رفتن تسلیحات و بالگردها، ده ها كشته نظامی و غیرنظامی از دو طرف برجای گذاشت.
این درگیری سبب شد بیش از همه روسیه كه از شكل گیری بحران در جمهوری های شوروی سابق به عنوان حیاط خلوت سیاسی و منطقه نفوذ سنتی خود نگران است وارد عمل شود و 17 فرودین با ابتكار مسكو و پذیرش باكو و ایروان آتش بس شكننده ای برقرار شد.
روسیه به عنوان یكی از سران گروه مینسك سازمان امنیت و همكاری اروپا همراه آمریكا و فرانسه سران دیگر این گروه، مسئولیت حل و فصل سیاسی مناقشه قره باغ را برعهده دارند.
ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه نخسنین رهبر یك كشور بود كه در واكنش به آتشباری جمهوری آذربایجان و ارمنستان در منطقه قره باغ، خواستار توقف فوری درگیری ها و برقراری آتش بس شد.
دیمیتری پسكوف سخنگوی كرملین 14 فروردین گفت كه رییس جمهوری روسیه از آغاز درگیری مسلحانه در خطوط تماس منطقه مورد مناقشه قره باغ به شدت نگران شده است.
پسكوف اظهار كرد: پوتین از طرف های مناقشه قره باغ دعوت به برقراری فوری آتش بس و خویشتنداری كرده تا از قربانیان جدید در منطقه جلوگیری شود و متاسف است كه وضعیت به سوی رویارویی مسلحانه سوق یافته است.
سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه هم دو روز پس از برقراری آتش بس، در باكو پایتخت جمهوری آذربایجان گفت: مسكو از روز نخست درگیری های نظامی در قره باغ تلاش های خود را برای توقف درگیری های مسلحانه متمركز كرد.
وی با اشاره به تاكید های مكرر رئیس جمهوری روسیه برای توقف مناقشه در قره باغ اظهار داشت: دیدارها و مذاكرات با طرف های ارمنی و آذربایجانی برای همین منظور انجام گرفت و در این رابطه برگزاری دیدارهای دوجانبه و سه جانبه برای پایان دادن به درگیری ها در قره باغ اهمیت فراوان دارد.
وزیر امور خارجه روسیه گفت: گزینه های حل و فصل سیاسی مساله قره باغ بررسی می شود و روسیه تلاش می كند این مناقشه از راه های دیپلماتیك حل و فصل شود.
وزیر خارجه روسیه با تاكید بر لزوم پایان دادن به مناقشه قره باغ گفت: بر اثر این مناقشه، مهاجران اجباری آسیب می بینند و منطقه بی ثبات می شود و
به نفع ما است تا این مناقشه هر چه زودتر از راه های سیاسی و دیپلماتیك حل و فصل و به درگیری های مسلحانه در قره باغ پایان داده شود.
لاوروف همچنین با تاكید بر اینكه برخی كشورها برای اخلال در روند حل و فصل سیاسی مساله قره باغ تلاش می كنند، گفت: امیدواریم كه تركیه در امور داخلی كشورهای همسایه خود مداخله نكند هر چند كه چنین سیاستی ادامه دارد.
بر اساس گزارش شبكه تلویزیونی روسیه24، وی افزود: شاهد تلاش برخی كشورها هستیم كه از رویكردهای اساسی حل و فصل مناقشه قره باغ ناراضی هستند در حالیكه این رویكردها در اسناد امضا شده توسط روسیه، فرانسه و آمریكا از جمله وسیله رئیسان جمهوری این سه كشور مورد تاكید قرار گرفته است و شامل حل و فصل صلح آمیز مناقشه قره باغ می شود.
از سوی دیگر، وزرای خارجه آمریكا و روسیه 22 فروردین در یك تماس تلفنی در مورد وضعیت مناقشه قره باغ و آتش‌بس گفت وگو كردند.
در چارچوب تلاش های دیپلماتیك روسیه، لاوروف كه پیشتر با همتایان خود از جمهوری های آذربایجان و ارمنستان برای توقف درگیری ها تلفنی مذاكره كرده بود و همزمان با فروكش كردن درگیری ها و رسیدن به آتش بس در باكو حضور داشت، در مذاكرات دو روز پیش خود با مقام های ارمنستانی نیز تلاش كرد افق حل این مناقشه را روشن و دیدگاه های دو طرف را به هم نزدیك كند.
از سوی دیگر، هر چند روسیه و اتحادیه اروپا همراه كشورهای دیگر از جمله ایران برای حل این معادله پیچیده بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان می كوشند، اما گره نهفته شوروی سابق در بخش بندی اراضی جمهوری های وقت خود، حل موضوع را مشكل كرده است و حتی با گذشت 25 سال از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تلاش های صورت گرفته بین المللی، داغی و التهاب مواضع باكو و ایروان بر سر قره باغ بیشتر شده است و كوچك ترین تحریكی می تواند دوباره جنگ آفرین باشد.
از: هادی مولوی نیا
