پایگاه خبری حقایق قفقاز/ چند روز پیش «نیکول پاشینیان» نخست وزیر ارمنستان گفت: «ایده پشت این پروژه این است که ارمنستان از طریق جمهوری آذربایجان و این جمهوری از طریق ارمنستان به مسیرهای حمل و نقل دسترسی داشته باشند. از نظر جهانی، این فرصتی برای باز کردن مسیرهای تجاری بین‌المللی جدید است. باید بگویم که ما بسیار به این امرعلاقه مندیم.» پاشینیان گفت که این موضوع در آینده نزدیک با حمایت روسیه حل خواهد شد. در حال حاضر پیشرفت‌هایی در کار کمیسیون سه جانبه ارمنستان، جمهوری آذربایجان و روسیه که برای رسیدگی به این موضوع ایجاد شده است.
الهام علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان نیز هفته گذشته اعلام کرد که کنترل کریدور لاچین بین ارمنستان و قره باغ به مقامات آذربایجان واگذار شده است. این کریدور به دلیل اهمیت استراتژیک خود اولین هدف نیروهای ارمنی در اولین جنگ قره باغ در سال‌های ۱۹۸۸-۱۹۹۴ بود. این خبر همزمان با نشست سه جانبه‌ای به میزبانی چارلز میشل، رئیس شورای اروپا با حضور سران آذربایجان و ارمنستان در بروکسل اعلام شد که در هر دو پایتخت، باکو و ایروان، نسبت به نتیجه این نشست خوش بینی محتاطانه‌ای وجود داشت. در این میان روسیه نیز وجود دارد که نمی‌خواهد نقش کلیدی خود را در این عرصه از دست بدهد بطوریکه رئیس جمهور ولادیمیر پوتین بلافاصله پس از نشست بروکسل با نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان تماس گرفت تا در جریان تحولات قرار گیرد.
بدون کریدور زنگزور، کریدور لاچین و بدون دالان لاچین، قره باغ وجود نخواهد داشت. برعکس، تا زمانی که «کریدور زنگزور» وجود دارد، یک دالان لاچین وجود خواهد داشت و تا زمانی که این کریدور وجود دارد، یک قره باغ کوهستانی نیز وجود خواهد داشت
اهمیت لاچین
جنگ دوم بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در نوامبر ۲۰۲۰ با میانجیگری پوتین با آتش بس پایان یافت. ماده ۶ توافقنامه آتش بس مقرر می‌دارد که جمهوری ارمنستان تا ۱ دسامبر ۲۰۲۰ کریدور لاچین به وسعت ۵ کیلومتر را به آذربایجان باز می‌گرداند. این تعهد اکنون محقق شده است.
قبل از جنگ ۱۹۸۸-۱۹۹۴ بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، لاچین منطقه ای با بیش از ۶۵۰۰۰ سکنه بود، که اکثریت آن آذری بودند. کریدور لاچین جدا از ناحیه لاچین، یک منطقه جغرافیایی است که ارامنه از ارمنستان به قره باغ عبور می‌کردند. این شهر عمدتاً از مرکز شهر لاچین و دو روستای نزدیک به نام‌های زبوه و سوس تشکیل شده بود. زمانی که آذری‌ها در سال ۱۹۸۸ مجبور به عقب‌نشینی شدند، این منطقه حدود ۲۰ سال خالی از سکنه باقی ماند. سپس بنابر ادعای آذربایجان، ارامنه لبنان و سوریه برخلاف مفاد کنوانسیون ژنو در آنجا اسکان داده شدند.
اگر پوتین برای پایان دادن به جنگ ۴۴ روزه بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال ۲۰۲۰ مداخله نمی‌کرد، نیروهای آذری در راه تصرف خانکندی، پایتخت قره باغ بودند.
پاشینیان اعتراف کرد که دفاع ارمنستان از بین رفته و راه حل دیگری جز موافقت با آتش بس وجود ندارد. در این شرایط پوتین وارد عمل شد و این قرارداد به روسیه اجازه داد تا ۳۰ سال پس از خروج سربازان خود را به عنوان نیروی حافظ صلح به جمهوری آذربایجان بفرستد. توافق آتش‌بس مقرر می‌دارد که نیروهای حافظ صلح روسیه به مدت پنج سال در قره‌باغ باقی می‌مانند، مدتی که به طور خودکار برای دوره‌های پنج ساله بعدی تمدید می‌شود مگر اینکه مخالفتی وجود داشته باشد. معلوم نیست که آیا روسیه هرگز علاقه مند به خروج نیروهای خود از منطقه خواهد بود یا خیر.
توافق آتش‌بس همچنین مقرر می‌کرد که طی سه سال، مسیر جدیدی برای اتصال قره‌باغ و ارمنستان ساخته شود و نیروهای روسی برای حفظ امنیت آن مستقر شوند. ساخت این جاده قبلا توسط آذربایجان یک سال زودتر به پایان رسیده است و نیروهای حافظ صلح روسی اکنون در حال حرکت در موقعیت هستند. جاده جدید مناطق ساکن آذری‌ها را دور می‌زند و مسیری را به سمت شرق کریدور لاچین دنبال می‌کند.
با این حال، یک مسئله مهم باقی می‌ماند؛ قره باغ و ارمنستان در مجاورت یکدیگر نیستند. آنها با نوار باریکی از خاک آذربایجان از هم جدا شده‌اند. بنابراین، باید در نقطه ای که جاده جدید از مرز ارمنستان و آذربایجان می‌گذرد، یک ایستگاه مرزی ایجاد شود که تاکنون اطلاعات روشنی برای توضیح نحوه عملکرد این مکانیسم در دسترس قرار نگرفته است.
مفاد مهم دیگری در توافقنامه آتش بس وجود داشت. ماده ۹ مقرر می‌دارد: «جمهوری ارمنستان امنیت ارتباطات حمل و نقل بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را به منظور ترتیب دادن تردد بدون مانع افراد، وسایل نقلیه و محموله تضمین می‌کند.» این همان موردی است که باکو از آن بعنوان کریدور زنگزور یاد می‌کند و کریدور لاچین را به امکان راه اندازی این کریدور ۴۳ کیلومتری گره می‌زند. در واقع بدون کریدور زنگزور، کریدور لاچین و بدون دالان لاچین، قره باغ وجود نخواهد داشت. برعکس، تا زمانی که “کریدور زنگزور” وجود دارد، یک دالان لاچین وجود خواهد داشت و تا زمانی که این کریدور وجود دارد، یک قره باغ نیز وجود خواهد داشت.
زمستان سخت برای قره باغی‌ها
کریدور لاچین به یکی دیگر از نقاط اختلاف برای ارمنستان، قره باغ و آذربایجان تبدیل شده و امروزه این تنها جاده ای است که ارمنستان را به قره باغ متصل می‌کند در حال تغییر است. آذربایجان ساخت جاده جدید را در سوی خود به پایان رسانده و از ارمنستان می‌خواهد مسیر سمت خود را نیز تغییر دهد. البته دبیر شورای امنیت ارمنستان این درخواست را بی‌اساس و غیر قانونی خوانده است. بر اساس سند امضا شده توسط طرفین درگیری، تا نوامبر ۲۰۲۳ برنامه‌ای برای ساخت یک مسیر جدید در امتداد کریدور لاچین مشخص نشده است. با این وجود، آذربایجان کار خود و خروج ارامنه از شهرهای واقع در کریدور لاچین نیز آغاز شده است، چون این قلمرو فعلا تحت کنترل باکو خواهد بود.
در همین حال، باکو از طریق نیروهای حافظ صلح روسی مستقر در قره‌باغ خواستار تغییر مسیر مواصلاتی با ارمنستان به منظور دور زدن کریدور لاچین شد. پس از جنگ دوم قره باغ، رهبران ارمنستان، روسیه و آذربایجان توافق کردند که کریدور لاچین را تا سال ۲۰۲۳ حفظ کنند اما آذربایجان در تلاش است تا شرایط مندرج در بیانیه سه جانبه ۹ نوامبر را که به جنگ ۲۰۲۰ را حذف کند.
شهر لاچین و شهرهای آغاونو و سوس در کریدور لاچین قرار دارند و بیش از صد خانواده در آنجا زندگی می‌کنند. برای مثال، آغاونو بیش از ۲۰۰ نفر را در خود جای داده است. این امر به ویژه مهم است چون زیرساخت‌های ارمنستان از طریق این بخش که برق، گاز، ارتباطات تلفنی و اینترنت قره باغ را تامین می‌کند، می‌گذرد. پس از تسلط جمهوری آذربایجان بر کریدور لاچین، این منطقه احتمالا تمام خدمات خود را از دست بدهد. به باور کارشناسان به این ترتیب یک برگ برنده دیگر برای الحاق قره باغ ، آذربایجان دریافت خواهد کرد.
در ماه مارس سال جاری، در جریان برف و یخبندان بی‌سابقه در قره باغ، مردم تقریباً سه هفته بدون گاز ماندند چون خط لوله گازی که از طریق آن گاز از ارمنستان تامین می‌شود آسیب دید. بخش آسیب دیده در قلمرو تحت کنترل جمهوری آذربایجان بود و این کشور اجازه دسترسی برای تعمیر را نداد. پس از ده روز مذاکره، آذربایجان خود خط لوله را تعمیر و سپس خاموشی شروع شد. و احتمالا تکرار این سناریو در زمستان پیش رو نیز وجود دارد.
ساخت عجولانه جاده توسط جمهوری آذربایجان
تقریبا بلافاصله پس از امضای توافقنامه سه جانبه در سال ۲۰۲۰، رئیس جمهور آذربایجان اعلام کرد که جاده جایگزین کریدور لاچین در کمتر از سه سال آینده ساخته خواهد شد. الهام علی‌اف گفت: «پس از تعیین پارامترهای کریدور جدید، شهر لاچین نیز به ما بازگردانده خواهد شد». به این ترتیب تنها در عرض دو سال، باکو نه یک پیشنهاد پروژه، همانطور که در توافق ذکر شده است، بلکه ساخت یک جاده را اعلام کرد. در ۲ اوت، زمانی که باکو خواستار سازماندهی مسیر جدید شد، ارمنستان تجهیزات ساختمانی را به روستای کورنیدزور در منطقه سیونیک آورد. کار ساخت و ساز تنها چند روز است که ادامه دارد و این جاده از پل روی رودخانه آغاونو به روستای کورنیدزور خواهد رفت.
طول جاده جدید ۱۱ کیلومتر و ۷۵۰ متر خواهد بود که حدود ۶ کیلومتر آن ساخت بسیار دشوار خواهد بود. پس از ۲۵ آگوست، تا زمانی که جاده جدید ساخته شود، جاده بین ارمنستان و قره باغ یک بخش چهار کیلومتری جاده خاکی خواهد بود.
در پایان ماه ژوئن، نیکول پاشینیان اعلام کرد که پس از راه اندازی جاده جدیدی که شهر لاچین را دور می‌زند، سرزمین‌های خارج از مرزهای منطقه خودمختار قره باغ به آذربایجان واگذار می‌شود، بدین ترتیب نخست وزیر در واقع انتقال شهرهای آهاونو (زابوخ در آذربایجان)، سوس و لاچین را به آذربایجان اعلام کرد.
در مجموع شواهد سیاسی نشان می‌دهد که در حال حاضر باکو دست بالاتر را دارد و توانسته با استفاده از کارت گاز و ترانزیتی خود، نظر اتحادیه اروپا و حتی مسکو را در تحولات قفقاز به سمت خود جلب کند که مهمترین آن کریدور زنگزور است که نخجوان را به سرزمین اصلی آذربایجان وصل می کند. حالا باکو با کنترل کریدور لاچین به عنوان گلوگاه قره باغ می‌تواند فشار خود به ایروان را مضاعف و خواسته‌های خود را دیکته کند که باید منتظر هفته‌های آینده بود.
