مرکز فرهنگی قفقاز؛ روابط دوجانبه اسرائیل-آذربایجان در طی ماههای اخیر وارد مرحله جدیدی شده است. بر خلاف سفرای سابق اسرائیل در باکو که به خاطر مسائل امنیتی جرات حضور در بین مردم آذربایجان را پیدا نمی کردند، دان استاو سفیر فعلی اسرائیل در این کشور که از مدیران بخش اوراسیای وزارت امور خارجه اسرائیل بوده است، از مناطق مختلف آذربایجان دیدار و از نزدیک با مردم و کارآفرینان آذری گفتگو می کند. همچنین وی با هماهنگی بنیاد بین المللی حیدر علی یف ترتیبی داده است تا پزشکان صهیونیست با حضور در مناطق مختلف آذربایجان به تشخیص و درمان بیماران آذری بپردازند. علاوه بر تحرکات سفیر اسرائیل در باکو، سفر مسئولان و اساتید دانشگاهی اسرائیل به باکو هم افزایش یافته است به طوری که میشل بن باروهون، مسئول شعبه صادرات و همکاری های دفاعی و بن موشن، مدیر اداره امنیت تاسیسات نظامی وزارت جنگ اسرائیل، شلا گوریستینی و دانیل زیسنواین از اساتید دانشگاههای عبری و تل آویو اسرائیل در طی یک ماه اخیر به آذربایجان سفر کرده اند. در بحبوحه این تحولات خبری از روزنامه هاآرتص اسرائیل مبنی بر سرمایه گذاری ۶۰۰ میلیون دلاری خانواده الهام علی یف در اسرائیل منتشر گردید. روزنامه هاآرتص به نقل از یاریو لوین، وزیر توریسم و گردشگری اسرائیل تاکید کرد که همسر و پسر الهام علی یف، رئیس جمهور آذربایجان در شهر حیفای اسرائیل یک ویلا به مبلغ ۶ میلیون دلار خریداری کرده اند. بر اساس این گزارش خانواده الهام علی یف در بورس اوراق بهادار اسرائیل ۶۰۰ میلیون دلار سرمایه گذاری کرده اند. هاآرتص بیان کرده است که حیدر علی یف، پسر رئیس جمهور آذربایجان در ویلای اشان در شهر حیفا تحت نظر پزشکان اسرائیلی قرار داشته و توانسته است بر بیماری خویش غلبه کند. هاآرتص می نویسد که همسر رئیس جمهور آذربایجان در پنج سال گذشته مقادیر قابل توجهی در اسرائیل سرمایه گذاری کرده و با بنیادهای خیریه اسرائیل همکاری می کند.
نگارنده با قرار دادن تحولات فوق الذکر در کنار هم به این نتیجه رسیده است که اسرائیل و آذربایجان در برهه کنونی دو هدف عمده را در پیش گرفته اند.
۱-کسب حمایت مردم مسلمان آذربایجان نسبت به روابط دوجانبه باکو-تل آویو و یا حداقل بی تفاوتی نسبت به این روابط
۲-افتتاح سفارت آذربایجان در تل آویو
آذربایجان بعد از استقلال از اتحاد جماهیر شوروی درگیر مناقشه قره باغ کوهستانی گردید و ۲۰ درصد از خاک خویش را از دست داد. بعد از اعلام آتش بس مقامات آذربایجان برای تجهیز و نوسازی ارتش این کشور به تسلیحات مدرن اقدام به توسعه روابط با اسرائیل نمودند. البته مقامات آذری علاوه بر این می خواستند با توسعه روابط با تل آویو از لابی اسرائیل در آمریکا برای فشار به دولت واشنگتن جهت کمک به باکو برای حل و فصل صلح آمیز مناقشه قره باغ کوهستانی بهره ببرند. اسرائیل نیز به دلیل شیعه بودن اکثریت جمعیت آذربایجان و نیز همسایگی این کشور با ایران و روسیه و نیز کسب درآمد از بابت فروش تسلیحات نظامی به آذربایجان، از توسعه روابط با آذربایجان استقبال کرد. همکاری های دوجانبه آذربایجان و اسرائیل علاوه بر بعد نظامی و امنیتی شامل حوزه های فن آوری اطلاعات و ارتباطات، کشاورزی و آبیاری هم می شود. اما آذربایجان و اسرائیل برای سالها تلاش می کردند برای جلوگیری از تحریک مردم مسلمان آذربایجان، همکاری های خویش را رسانه ایی نکنند و حتی سفرای اسرائیل در باکو به دلیل مسائل امنیتی و جلوگیری از تحریک مردم در بین آنها حضور نمی یافتند. اکنون سیاست اسرائیل در آذربایجان دچار تغییر شده است و مسئولان این رژیم تلاش دارند با کمک دولت آذربایجان موضع مردم آذربایجان را نسبت به اسرائیل به عنوان یک رژیم اشغالگر تغییر دهند. دیپلماسی عمومی امروز به عنوان یک ابزار به کمک اسرائیل آمده است تا بتواند افکار عمومی آذربایجان را به سمت این رژیم بکشاند. سفیر کنونی اسرائیل در بین مردم مناطق مختلف آذربایجان و کارآفرینان آذری حضور می یابد و از وعده های اسرائیل به آنها می گوید. پزشکان متخصص اسرائیلی جهت درمان محرومان آذری، اساتید دانشگاهی اسرائیلی با هدف ارتباط با اساتید و دانشجویان آذری وهنرمندان اسرائیلی جهت اجرای برنامه های فرهنگی در حال سفر به آذربایجان هستند. مقامات اسرائیلی هم در راستای عادی جلوه دادن روابط دوجانبه باکو و تل آویو بر حجم سفرهای خویش به آذربایجان افزوده اند. سیاست جدید اسرائیل در قبال آذربایجان در همراهی دولت باکو، که همانا کسب حمایت مردم مسلمان آذربایجان نسبت به روابط دوجانبه باکو-تل آویو و یا حداقل بی تفاوتی نسبت به این روابط در حالی است که اخیرا روزنامه هاآرتص علیه خانواده الهام علی یف افشاگری نموده و تاکید کرده است که خانواده رئیس جمهور آذربایجان در اسرائیل ۶۰۰ میلیون دلار سرمایه گذاری کرده است.
نگارنده معتقد است که این مطلب در شرایط کنونی هدفدار چاپ شده است. یودا آبرام اف، نماینده یهودی مجلس ملی آذربایجان با محکوم نمودن این گزارش تاکید کرده است که اگر ما در تل آویو سفارتخانه داشتیم به این مسئله رسیدگی می کرد، این درحالی است که اسرائیل در باکو سفارتخانه دارد و آذربایجان می توانست یادداشت اعتراض بفرست ولی این کار را نکرد.
به نظر می رسد که انتشار این خبر هر چند درست در شرایط کنونی با هدف ایجاد زمینه در جهت افتتاح سفارتخانه آذربایجان در تل آویو صورت می گیرد.
مطمئنا با کسب حمایت های مردمی و یا بی تفاوت شدن آنها نسبت به اسرائیل و روابط باکو-تل آویو افتتاح سفارتخانه آذربایجان در سرزمین های اشغالی هم دور از ذهن نخواهد بود. اما در شرایط فعلی ضرورت دارد عواقب این امر را برای مردم مسلمان آذربایجان تشریح کرد. باید به مردم و حتی دولتمردان آذربایجان تشریح گردد که توسعه روابط آذربایجان با اسرائیل نه تنها منفعتی برای باکو در زمینه حل و فصل صلح آمیز مناقشه قره باغ کوهستانی ندارد بلکه زمینه افزایش اختلاف با ایران که در سالهای اخیر روابط دوجانبه باکو-تهران بهبود یافته است را فراهم خواهد کرد. اما نباید از بحث دیپلماسی عمومی در قبال آذربایجان هم غفلت کرد. مردم آذربایجان سالهاست که به دلیل تبلیغات عناصر ضد ایرانی و صهونیستی نسبت به ایران به دلیل رابطه با ارمنستان بدبین هستند. اخیرا یکی از هنرمندان کشورمان با ساخت مستندی نشان داد که ایران حتی در جنگ قره باغ کوهستانی شهید هم داده است که این مستند در باکو هم نمایش داده شده و مورد استقبال قرار گرفت. تولید این گونه آثار در جهت شفاف سازی کمک های ایران به آذربایجان در جریان جنگ قره باغ کوهستانی مفید خواهد بود. همچنین برگزاری نشست بین اساتید دانشگاهی و نخبگان ایرانی و آذری در زمینه نزدیکی بین مردم و اساتید و نخبگان دو کشور اقدام مناسبی خواهد بود. البته باید بهانه اسرائیل از توسعه روابط با آذربایجان را هم از صهیونیست ها گرفت. مقامات صهیونیست می گویند که دلیل اصلی باکو برای توسعه روابط با تل آویو خرید تسلیحات نظامی است. ایران اکنون در زمینه های مختلف با آذربایجان همکاری می کند و همکاری در زمینه های نظامی و دفاعی حلقه مفقوده این روابط است. برای شروع و یا افزایش همکاری های نظامی با آذربایجان سیاست گذاری مسئولان کشورمان ضرورت دارد.
علی حیدری منور-دانشجوی دکتری علوم سیاسی
