اردبیل؛ میراثی از تاریخ

بقعه جهانی شیخ صفی الدین اردبیلی – عکس: فرزاد تقی زاده

اردبیل یکی از شهرهای مشهور و کهن تاریخ جهان است که به استناد تاریخ قدمت آن به بیش از 30 قرن می رسد، کلمه اردبیل دگرگون شده از کلمه “آرتاویل” به معنی شهر مقدس است.

مورخان این نامگذاری را در رابطه با زرتشت پیامبر می دانند، زیرا معتقدند که اردبیل محل ولادت، بعثت، دعوت و دفن زرتشت پیامبر است.

ابوریحان بیرونی نیز زادگاه او را در دشت مغان ذکر می کند و دامنه های سبلان را محل دعا و عبادت پیروان دین زرتشت می شناسد، بعضی ها نیز قبری را که در کوه سبلان وجود داشته قبر این پیامبر دانسته اند.

بالاتر از همه روایتی است از حضرت رسول اکرم(ص) که در “عجایب المخلوقات” نقل شده که می فرمایند: «سبلان کوهی است بین ارمنیه و آذربایجان که بر آن چشمه هایی است از چشمه های بهشت و قبری است از قبور انبیا».

ضمن اینکه دامنه های کوه سبلان محل عبادت پیروان زرتشت بوده، دشت مغان نیز محل اجتماع روحانیون و پیشوایان این دین بوده است که سالی یک بار در این منطقه دورهم جمع می شده اند و به اصطلاح امروزی سمینارهایی تشکیل می داده اند.

از این جهت این منطقه را مغان نامیده اند که “مغ” به پیشوایان دین زرتشت اطلاق می شده است. این کلمه به شکل “موقوس” به زبان یونانی رفته و سپس با تلفظ “مجوس” وارد زبان عربی شده است.

اردبیل استان تخت طلای هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان

اردبیل در عهد پادشاهان هخامنشی، اشکانی و ساسانی مرکز یکی از چهاراستان بزرگ کشور ایران بوده است و علاوه بر اینکه از نظر کشاورزی، ارتباطی، اقتصادی و سوق الجیشی اهمیت بیشتری نسبت به سایر استانها داشته، از نظر تدافعی نیز بسیار مهم بوده و چون سد دفاعی در برابر حملات خزها و هون ها به حساب می آمده است و برخلاف سایر استان ها که صاحب تخت نقره بوده اند صاحب تخت طلا بوده است.

این شهر در برابر حمله اسکندر مقدونی هم مردانه مقاومت کرد و اسکندر به دشواری توانست بر آن غلبه کند و پس از تصرف آن را به خاطر اهمیت سوق الجیشی اش محل اقامت خود و سپاهیانش قرار داد. در حمله اعراب نیز مردم آذربایجان و اردبیل مدت ها استقامت نشان داند و تصرف این شهر توسط اعراب با مشکلات فراوانی توأم بود.

روایتی نیز در تاریخ است که گفته اند: بین شهر اردبیل و شهرهای تابعه یا مجاور آن (مغان، مشگین شهر، خلخال، آستارا و سراب) و در مسیر مسافران، دوازده روستا وجود داشته که اسامی فارسی دوازده ماه سال از فروردین تا اسفند، را بر آن نهاده بودند که امروزه از آن ها فقط روستای شهریور بین اردبیل و مغان و مشگین شهر هنوز باقی مانده است.

چشم انداز بهاری از شهر اردبیل – عکس: فرزاد تقی زاده

سرانجام در سال 26 هجری اردبیل به تصرّف سپاهیان اسلام در آمد و مردم این شهر با میل و رغبت دین و احکام اسلام را پذیرا شدند و بعدها، به علت برتری طلبی اعراب و رفتار غیر انسانی و غیر اسلامی حکّام عرب، همچون سایر نقاط ایران زمین، در اردبیل نیز قیام هایی علیه تسلط غیر عادلانه حکام اموی و عباسی به وقوع پیوست که طولانی ترین و مشهورترین آنها قیام بابک خرم دین بود.

بسیاری از مورخان محل تولد بابک را دهی به نام خرّم در نزدیکی شهر اردبیل می دانند و وجه تسمیه خرّم دینان را در این رابطه می شناسند.

مردم شهر اردبیل در لشکرکشی چنگیزخان و حمله مغول نیز دفاع جانانه ای از شهر و دیار خود نمودند و دو بار لشکر مغول را شکست دادند و لیکن بار سوم مقاومت آنها در هم شکست وعده ای از مردم و مدافعین شهر به جنگل های اطراف پناه برده مخفی شدند، بقیه مردم قتل عام شدند و شهر با خاک یکسان گردید و هیچ جنگنده ای در آنجا باقی نماند و بعد ازمرگ چنگیز، پناهندگان جنگل به شهر باز گشتند و این شهر را از نو ساختند.

در عصر شیخ صفی الدین اردبیلی این شهر اهمیت دیگر هم یافت و آن اشتهار این شهر با عنوان دارالعرفان و دارالارشاد بود و در عهد نوه شیخ صفی الدین یعنی خواجه علی سیاهپوش عنوان دیگری هم به عناوین این شهر افزوده شد و آن دارالامان بود.

امیر تیمور بعد از فتح آسیای صغیر، همراه با اسرای فراوانی از این شهرعبور می کرد، در مذاکرات خصوصی که با خواجه علی سیاهپوش انجام داد اسرا را در این شهر آزاد و رها کرد و املاک زیادی را وقف بقعه شیخ نمود و در ضمن این شهر را “دارالامان” نامید.

ویقارلی باشی قارلی سولطان ساوالان (سبلان اردبیل)

اردبیل پایتخت ایران/

شاه عباس کبیر به سبب علاقه مفرط پابرهنه وارد اردبیل می شد

در زمان سلطنت شاه اسماعیل اول مدتی چند این شهر به عنوان پایتخت ایران شناخته می شد، شاه اسماعیل فرزند رشید این شهر بود که در سن چهارده سالگی توانست بعد از قرن ها کشور ما را از ملوک الطوایفی رهایی بخشد و آن را به صورت کشور واحد ویکپارچه در آورد.

او تنها شاهی بعد از ساسانیان بود که به چنین امری توفیق یافت و بدین سبب بر تارک گنبد مقبره او که در جوار گنبد “الله الله” شیخ صفی الدین قراردارد، پنج شمشیر که دسته های آنها با هم یکی شده اند به نشانه بهم پیوستن پنج حکومت نشین و تشکیل کشور وسیع ایران نصب گردیده است.

شاه عباس کبیر نیز به سبب علاقه مفرطی که به جدّ بزرگوارش و شهر اردبیل داشته سفرهای متعددی به این شهر کرده است. او هنگام ورود به شهر از نیم فرسخی کفش از پا در می آورد و با پای برهنه وارد شهر می شد و به زیارت شیخ صفی می رفت و او به “مقدس اردبیلی” نیز، که از افتخارات جهان تشیع بود و در نجف اشرف اقامت داشت، سخت ارادت می ورزید.

بنابر وصیت شاه عباس او را پس از فوتش بطور پنهانی در مقبره شیخ صفی دفن کردند و گویا اخیراً در تعمیراتی که توسط میراث فرهنگی در کف مدخل مقبره شیخ انجام گرفته [است] آثاری از یک قبر پنهانی مشاهده شده [است] که به احتمال قوی متعلق به شاه عباس اول است.

تندیس شاه اسماعیل ختایی(خطایی) در مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی در یک روز برفی – عکس: فرزاد تقی زاده

شهر اردبیل تا قرن اخیر در مسیر راه زمینی ایران و اروپا قرار داشت واز نظر بازرگانی و سیاحت و جهانگردی واجد اهمیت بود و لیکن بعد از انقلاب اکتبر شوروی و مسدود شدن کل راه های منطقه شرق آذربایجان با دیوار آهنین، این شهر در بن بست قرار گرفت و اهمیت گذشته خود را از دست داد.

 هرچند سال هاست که از استقلال جمهوری آذربایجان از اتحاد جماهیر شوروی و از تاثیرات سیاسی و اقتصادی انقلاب اکتبر شوروی بر منطقه می گذرد و مرزها و راه های مسدود شده استان اردبیل با این کشور همسایه گشوده شده است، اما در چندین دهه گذشته و علیرغم داشتن بی نظیرترین استعدادهای توسعه و پیشرفت؛ همچنان شاهد حاکمیت رکود، محرومیت و فقر اقتصادی بر گُرده شهر و استان اردبیل هستیم.

لذا امیدواریم با تغییر نگرش مسؤولان کشوری نسبت به این استان و همچنین در سایه باور، تلاش و تدبیر مسؤولان استانی و منطقه ای، اردبیل به شکوه و عظمت دیرینه و تاریخی خود بازگردد.

انتهای پیام