به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، جمهوری آذربایجان در همسایگی شمال‌غربی ایران یک ویژگی بارز دارد و آن اینکه به سبب اکثریت جمعیت مسلمان آن که شیعه مذهب هستند، دومین کشور شیعه جهان بعد از جمهوری اسلامی ایران است. این قلمرو پس از اشغال توسط روسیه از سیطره ایران خارج شد و بر اساس معاهدات گلستان(1813) و ترکمنچای(1828) به امپراتوری روسیه ضمیمه شد. این منطقه تا برآمدن بلشویک‌ها در 1917 جزو قلمرو روسیه تزاری بود و چون کشوری مستقل نبود، مسائل نظامی و دفاعی آن از سوی امپراتوری روسیه تزاری تدارک و مدیریت می‌شد. پس از فروپاشی امپراتوری روسیه دراثر انقلاب اکتبر 1917، نوعی خلأ قدرت در مناطق دور افتاده روسیه از جمله در قفقاز جنوبی پدید آمد.
در این منطقه از سال 1918 تا 1920 سه جمهوری شکل گرفت که یکی از آنها آذربایجان بود که از همان آغاز با ارامنه بر سر مالکیت اراضی و مرزها، درگیری داشت. در سال 1920 بلشویک‌های روسیه وارد قفقاز شدند و خلأ به وجود آمده از دوره انقلاب اکتبر را پایان دادند و در قفقاز جنوبی حکومت شوراها برپا کردند و اختلاف ارضی ارامنه با آذری ها در چارچوب اتحاد شوروی مدیریت می‌شد. پس از استقلال در سال 1991 این جمهوری که از سوی ایران مورد شناسایی قرار گرفته بود، به جای همکاری و بهره‌گیری از ظرفیت های حاکمیتی و غیر حاکمیتی ایران، در مواردی موضع غیردوستانه‌ای در قبال ایران اتخاذ کردند، پس از ناکامی جمهوری آذربایجان در جنگ با ارمنستان برخی مقامات باکو، ایران را به حمایت از ایروان متهم کردند، در حالی که هیچ سند و مدرکی از این اتهام خود نه ارائه داده‌اند و نه موجود است که بدهند. این در حالی است که باکو، در طول سالیان گذشته از حمایت‌های دولت جمهوری اسلامی ایران بهره‌مند بوده است. یکی از مهم‌ترین این کمک‌ها، امکان برقراری ارتباط زمینی بین جمهوری خودمختار نخجوان (بخش برونگان جمهوری) است که توسط خاک ارمنستان از خاک اصلی جدا می‌شود. این ارتباط مستقیم جاده‌ای با بخش اصلی خاک جمهوری آذربایجان از طریق ارمنستان به دلیل درگیری جمهوری آذربایجان با ارمنستان، قطع شده است. همچنین همه ساله صدها هزار شهروند آذربایجانی از ایران دیدار می‌کنند و از خدمات بهداشتی و درمانی و دیدارهای زیارتی و گردشگری‌های مذهبی و فرهنگی و دیدار با اقوام برخوردار می‌شوند. مقامات جمهوری آذربایجان در عین حالی که پس از جنگ قره باغ و اشغال حدود 20 درصد از خاک آذربایجان توسط ارامنه، از سال 1994 با ارمنستان در آتش بس بسر می‌برند، سعی در تقویت بنیه دفاعی و تهاجمی خود دارند. آذربایجان در سال 2015 بیش از 3 میلیارد دلار از درآمد ناخالص داخلی خود را به هزینه‌های نظامی اختصاص داده که حدود 5 درصد از تولید ناخالص داخلی آن است. ارمنستان نیز حدود5 درصد از درآمد ناخالص داخلی خود را به هزینه‌های نظامی اختصاص داده که به سبب تولید ناخالص داخلی کمتر آن به نسبت به جمهوری آذربایجان، به کمتر از یک میلیارد دلار می‌رسد.
جمهوری‌آذربایجان 67 هزار و ارمنستان 45هزار نفر نیروی نظامی دارند. آذربایجان 433 دستگاه تانک و ارمنستان 109 دستگاه دارد. تعداد هواپیماهای جنگی جمهوری آذربایجان سه برابر ارمنستان است. به این ترتیب جمهوری آذربایجان از هر نظر بر ارتش ارمنستان برتری دارد. دسترسی به گنبد آهنین از سوی آذربایجان توجیه قانونی ندارد. نه می‌تواند آن را در برابر ارمنستان(که متحد روسیه است) و نه ایران که قدرت منطقه‌ای است، به‌کار ببرد. با وجودی که پس از برقراری آتش بس بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان فروش اسلحه به این دو جمهوری ممنوع شده است، ورود اسرائیل به بازار اسلحه آذربایجان نوعی نقض مقررات بین‌المللی و سؤال برانگیز است. سیستم دفاع موشکی که بهره‌برداری و کارآمدی آنزیر سؤال است.
ایران از بین حدود 200 کشور عضو سازمان ملل تنها با دو کشور یکی ایالات متحده امریکا و دیگری رژیم اشغالگر قدس روابط دیپلماتیک ندارد و جمهوری آذربایجان با این دو کشور روابط نزدیک و صمیمانه برقرار کرده است. برخی مقامات جمهوری آذربایجان، ایران هراسی را با نزدیکی و اتکا به این دو کشور (ایالات متحده و رژیم اشغالگر قدس) توجیه می‌کنند. البته نزدیکی با ترکیه عضو ناتو و عضویت در ساختارهای یورو آتلانتیکی هم در سیاست خارجی این کشور نقش اساسی دارد و بیشتر با جوامع اروپایی روابط سیاسی و اقتصادی خود را رقم می‌زند. در بین کشورهای مسلمان صادر‌کننده نفت، جمهوری آذربایجان تنها صادر‌کننده نفت خام است که نفت خام مورد نیاز رژیم اشغالگر قدس را تهیه می کند .
ایران بارها به جمهوری آذربایجان هشدار داده است که نزدیکی با اسرائیل اگرچه یک مسأله داخلی است ولی همکاری نظامی با این رژیم و استقرار ایستگاه‌های شنود اسرائیلی در مرزهای ایران بازی با آتش است. ولی جمهوری آذربایجان بدون توجه به هشدارهای ایران با رژیم اشغالگر قدس روابط دیپلماتیک برقرار کرده و روابط نظامی و دفاعی خود را گسترش می‌دهد. شماری یهودی در منطقه قوبا و برخی نقاط دیگر جمهوری آذربایجان زندگی می‌کنند که یک جامعه مذهبی و دینی را تشکیل می‌دهند. مقامات جمهوری آذربایجان این مورد را برای خود دستاویز برقراری روابط با اسرائیل قرار داده‌اند. در حالی که مسأله یهودیان متفاوت با رژیم اشغالگر قدس است. در ایران نیز یهودیانی زندگی می‌کنند که از رژیم اشغالگر قدس مبرا هستند. یهودیان آذربایجان نیز مردمانی ساده و گروهی اقلیت دینی و فرهنگی هستند که رژیم آذربایجان از آنها بهره‌برداری سیاسی می‌کند.
دیدار نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم‌اشغالگر قدس از جمهوری آذربایجان در تاریخ 24 آذرماه 1395 نیز در راستای ضدیت با جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شود. برخی دولتمردان جمهوری آذربایجان توجه ندارند که ایران یک قدرت برتر منطقه‌ای است و از رژیم اشغالگر قدس هراسی ندارد. رژیم اشغالگر‌قدس در قبال نفتی که از جمهوری آذربایجان دریافت می‌کند، به این کشور سلاح می‌فروشد از جمله پهپادهایی که با کمک این رژیم در آذربایجان مونتاژ می‌شود.
جمهوری آذربایجان از نظر خریدهای تسلیحاتی گاهی تا 5 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف امور نظامی کرده است. در این دیدار نیز خرید سیستم دفاع موشکی«گنبد آهنین» در برنامه گنجانده شده است. جمهوری آذربایجان اگر چه از نظر تعداد نفرات و تجهیزات نظامی بر ارمنستان برتری دارد ولی سال‌ها است، نتوانسته توفیقی در نبرد با ارامنه و بازپس گیری سرزمین‌های اشغالی خود به دست آورد.
آنان نیک می‌دانند جنگ با ارامنه پیروزی ندارد و در صورت ورود به جنگ افزون بر ارمنستان با متحد استراتژیک آن روسیه رویارو خواهند شد. بر اساس دکترین نظامی روسیه، حمله به قلمرو متحدان روسیه به منزله تجاوز به مرزهای روسیه است و این کشور با سلاح‌های هسته‌ای از این تجاوز جلوگیری خواهد کرد. سیستم پدافند موشکی گنبد آهنین اسرائیل هم کمکینخواهد کرد. روزنامه «خلق» گزارش داد که چند سند همکاری میان جمهوری آذربایجان و اسرائیل امضا شده است. روزنامه یئنی مساوات نوشت که الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان اظهار کرده است که آذربایجانی‌ها و یهودی‌ها در طول تاریخ در آذربایجان در کنار هم بسر برده‌اند و نتانیاهو در دیدار از جمهوری آذربایجان آن را کشوری مهم در جهان اسلام نامیده است.
<گنبد آهنین> چیست؟
گنبد آهنین نوعی سامانه موشکی متحرک سطح به هواست که در اسرائیل طراحی و تولید شده‌است. این سامانه که به صورت شبانه‌روزی و در هر شرایط آب‌وهوایی فعالیت می‌کند، قادر است، راکت‌ها و گلوله‌های خمپاره و توپ را در فاصله ۴ تا ۷۰۰ کیلومتر هدف قرار دهد. سیستم گنبد آهنین از یک رادار چندمنظوره، یک مرکز مدیریت و فرمان و یک یا چند واحد پرتاب موشک (هریک با ۲۰ لانچر شلیک موشک تامیر) تشکیل می‌شود. رادار این سیستم قادر است، محل اصابت راکت دشمن را پیش‌بینی کرده و به منظور صرفه‌جویی در هزینه راکت‌هایی را که محل برخورد آنها در مناطق خالی از سکنه است، نادیده بگیرد. هزینه هر موشک رهگیر حدود ۵۰ هزار دلار است و معمولاً دو موشک به سوی راکتی که قرار است شکار شود شلیک می‌شوند. طراحی گنبد آهنین از سال ۲۰۰۷ در شرکت رافائل آغاز شد. این سیستم در مارس ۲۰۱۱ به ارتش اسرائیل پیوست و در ۷ آوریل ۲۰۱۱ برای نخستین بار یک راکت گراد را که از غزه به سوی اسرائیل شلیک شده بود، رهگیری و منهدم کرد. ریشه سیستم سپر دفاع موشکی اسرائیل (گنبد آهنین) به درگیری سال ۲۰۰۶ اسرائیل با حزب‌الله لبنان بر می‌گردد. در آن نبرد، حزب‌الله راکت‌های پرشماری به سمت اسرائیل شلیک کرد که خسارت و کشته‌های فراوانی برای اسرائیل به همراه آورد.
یک سال بعد، عمیر پرتز، وزیر جنگ وقت اسرائیل اعلام کرد که کمپانی اسرائیلی رافائل که تولیدکننده تجهیزات نظامی است، برای مقابله با تهدیدهای آینده یک سپر دفاع موشکی جدید خواهد ساخت. تکمیل و گسترش سپر دفاعی جدید، چند سال زمان برد و در نهایت اوایل سال ۲۰۱۱ به خدمت گرفته شد.
در خلال بحران اخیر غزه، این سیستم به طور مکرر توسط ارتش اسرائیل مورد تمجید قرار گرفته‌است. ولی بر اساس منابع حزب‌الله این یک تبلیغ برای فروش این سیستم به کشورهای دیگر است. بر اساس اعلام ارتش اسرائیل، سپر دفاع موشکی گنبد آهنین موفق به رهگیری ۲۴۵ راکت در طول سه روز شده است. ارتش اسرائیل گفته که حدود ۹۰درصد تلاش‌ها برای رهگیری و انهدام اهداف مورد نظر موفقیت‌آمیز بوده است. این گفته نیز توسط کارشناسان مستقل و متخصص موشکی هنوز تأیید نشده است. آخرین جایی که در اسرائیل قرار است به سکوی عملیاتی گنبد آهنین مجهز شود، تل‌آویو – پایتخت تجاری این کشور – است؛ جایی که تا پیش از این تصور می‌شد از تیررس راکت هایی که از غزه شلیک می‌شوند، خارج است. اما ظاهراً رزمندگان فلسطینی در غزه، اکنون راکت های پیشرفته‌تری در زرادخانه خود دارند که با استفاده از آنها توانستند در سه روز اول آغاز درگیری شهر تل‌آویو را چندین بار هدف حمله قرار دهند. در شرایطی که این سامانه دفاعی توانایی مقابله با موشک‌های شلیک شده از غزه را ندارد و نمی‌تواند با حزب‌الله و حماس رویاروی شود، چگونه می‌تواند موازنه با رقبای منطقه‌ای را به نفع باکو تغییر دهد؟ برخی کشورها به همکاری نظامی جمهوری آذربایجان با رژیم اشغالگر قدس مشکوک هستند و به سود دولتمردان جمهوری آذربایجان است که با لحاظ منافع ملی کشور خود، از تصمیم‌گیری‌هایی که موجب برانگیختن بدبینی در همسایگان می‌شود، پرهیز کنند و امنیت خود را نه از طریق خرید سلاح‌های اسرائیلی بلکه با اتکا به تقویت روابط متکی بر احترام متقابل با همسایگان تقویت کنند.
دکتر بهرام امیراحمدیان
کارشناس حوزه قفقاز
