بازگشایی مسیر ریلی آذربایجان و ارمنستان برای استفاده از ظرفیت ترانزیت بین المللی

جنگ بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان باعث اصلی قطع مسیر ریلی ارمنستان و آذربایجان و رکود اقتصاد در جلفا شد. این کریدور قابلیت حمل و نقلی عظیمی دارد و امکان فعال شدن کریدور شرق و غرب را داشته و ما را به بنادر دریای سیاه وصل کرده و از طریق پوتی و باتومی به روسیه و اروپا متصل می کند. باید تلاش کنیم برای بازگشایی مسیر ریلی ارمنستان و آذربایجان به توافق برسیم که در این صورت منطقه ی آزاد ارس جهش اقتصادی جدیدی را تجربه خواهد کرد.

این سخنان اکبر ترکان دبیر شورای مناطق آزاد و ویژه ایران در سفر نوروزی خود به منطقه آزاد ارس است. سیاست مدار کهنه کاری که اولین وزیر دفاع غیر نظامی در حکومت جمهوری اسلامی ایران است. ترکان در کنار تجربه مدیریت نظامی سوابق زیادی در عرصه ی راهبردی صنایع نفت و گاز به واسطه حضورش در دولت دوم هاشمی در سمت وزیر نفت دارد. هر چند در حال حاضر هم وی به عنوان یکی از مهره های اصلی حلقه مدیران رئیس جمهور، روحانی محسوب می شود.

جنگ قره باغ بلای خانمان براندازی بود بعد از فروپاشی شوروی و استقلال دو کشور آذربایجان و ارمنستان؛ شاید فراتر از اراده ی دو دولت درگیر یعنی آذربایجان و ارمنستان و در راستای بازی ها و رقابت های قدرت های جهانی بر این دو کشور تازه کار تحمیل شد و آن ها را در مقابل یک وضعیت موجود قرار داد و چندین دهه است که رابطه ی خصومت آمیز و صلح مسلح بر ارتباطات دو کشور سایه انداخته است. در حال حاضر هم متاسفانه در طی دهه ها با درونی سازی و تبلیغات گروه های سیاسی دو کشور به یک جنگ هویتی لاینحل تبدیل شده است که حداقل در کوتاه مدت امیدی به حل و فصل آن نیست. به علاوه، اراده ای هم برای مصالحه در بین قدرت های درگیر و ذی نفع دیده نمی شود.

سخنان ترکان حاکی از ضرری است که به منافع منطقه ای و اقتصادی ایران به واسطه ی جنگ مذکور وارد شده است و احتمال قریب به یقین یکی از اهداف عمده ی برپایی چنین جنگی در بیخ گوش ایران همین بوده است. هر چند که سال های سال کشور ایران با گرفتاری های زیاد و کارشکنی های قدرت های رقیب سعی در کنار کشیدن خود از این موضوع و کمک به حل بحران کرده است، اما به هر صورت بحران قره باغ نتوانست خطرات حاد امنیتی برای ایران به وجود بیاورد اما خسارت های اقتصادی و ارتباطی بسیاری بر آن تحمیل کرد.

شهر جلفا که به خاطر موقعیت راهبردی، هم مرز بودن با سه قلمرو نخجوان، ارمنستان و آذربایجان، قرار داشتن یکی از گمرکات مهم کشور در آن، ظرفیت های منحصر به فرد جلفا در بخش های صنعتی، تجاری، ترانزیتی، کشاورزی و گردش گری، هم چنین عبور خط آهن تبریز – نخجوان- ارمنستان-آذربایجان- گرجستان از این شهر در سال 1382 به منطقه ی آزاد تجاری – صنعتی تبدیل شده است، سابقه ی بسیار موثر در تاریخ تجاری، ترانزیتی ایران دارد و در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به عنوان یکی از گمرکات اصلی لجستیکی ایران عملکرد فوق العاده داشته است. اما با بسته شدن مسیر خط آهن به واسطه ی جنگ قره باغ و بمباران مسیر ریلی آذربایجان در نخجوان توسط ارمنستان، جلفا در یک بن بست ارتباطی گیر افتاد.

در حال حاضر با تبدیل شدن جلفا به منطقه آزاد تجاری – صنعتی ارس، توسعه ی ارتباطات زمینی، ریلی و هوایی ارس برای نیل به اهداف تعیین شده ضرورتی انکار ناپذیر و فوری است. اما این امر لازمه اش اولاً یک اجماع استراتژیک ملی در بین نخبگان و مقامات کشور  است که سخنان ترکان شاید علامت و یا دعوتی به این امر است و بعد، داشتن برنامه ای منسجم و تحرک دیپلماتیک در سطح وزارت خارجه و نهاد های درگیر و مسئول در موضوع است که باز حرف های مشاور عالی رئیس جمهور امیدواری ها را در این خصوص زیاد می کند. ایران چندین دهه است که دو کشور آذربایجان و ارمنستان را برای صلح دعوت می کند اما توسعه ی ارتباطات اقتصادی ایران با دو کشور در قالب منطقه ی آزاد ارس می تواند سطح کدورت ها را تعدیل کند و زمینه ای برای صلح و امنیت ایجاد کند. در هر صورت، سخنان ترکان نشانه ای از بلوغ عقلانیت استراتژیک در کشور است که جای بسی خوشحالی است.

پور صادق – کارشناس قفقاز