دلایل سفر پاپ به قفقاز/ تلاش واتیکان برای حل مناقشات منطقه‌ای
سفر سه روزه پاپ فرانسیس به گرجستان و جمهوری آذربایجان بیانگر تلاش واتیکان برای افزایش نفوذ خود در منطقه و حل بحران های موجود میان روسیه، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان است.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز ، «پاپ فرانسیس»، رهبر کلیسای کاتولیک از زمان به دست گیری زمام کار به عنوان ریاست کلیسای رومن و واتیکان تاکنون، نه تنها در خصوص امور مذهبی، بلکه در امور سیاسی نیز تلاشهایی داشته است.
شاید بتوان گفت که از زمان روی دادن رنسانس که یکی از بزرگترین ویژگی های آن، از دست رفتن قدرت بلا منازع کلیسا بود تا کنون، فرانسیس توانسته روی جدیدی به بُعد سیاسی واتیکان داده و بار دیگر این نهاد مذهبی را در سیاست دخیل کند.
در همین راستا، وی با انجام سفر اخیر خود به دو کشور گرجستان و آذربایجان، بابی تازه را در خصوص نقش آفرینی واتیکان در حل مناقشات و دخالت در امور سیاسی باز کرد.
پاپ دو روز پیش سفر خود را به دو کشور نام برده آغاز کرد. شنبه را در تفلیس و یکشنبه را نیز مهمان «الهام علی اف»، در جمهوری آذربایجان بود تا به گفته کاردینال «پیترو پارولین»، در خصوص مسائل مختلف از جمله مباحث سیاسی نیز ورود کرده و با روسای جمهور دو کشور به بحث بنشیند.
اما مساله ای که ذهن هر مخاطب را بیش از هرچیز به خود وا می دارد این است که اگر پاپ قرار است تنها به ایفای نقش مذهبی و سنتی خود بپردازد، چرا باید به کشوری مانند آذربایجان برود که بر اساس آمارهای منتشر شده، تنها ۰.۰۱ درصد از جمعیت ۹ میلیون نفری آن را مسیحیان تشکیل می دهند. در ادامه به بررسی مختصر سفر پاپ فرانسیس به دو کشور مذکور خواهیم پرداخت:
بررسی آمار مسیحیان در گرجستان و آذربایجان
سفر پاپ فرانسیس شانزدهم، دومین سفر پاپ کلیسای رومن به آذربایجان از سال ۲۰۰۲ یعنی دوره «پاپ سنت ژان پل دوم» به این سو به حساب می آید. از سوی دیگر، آخرین سفر یک پاپ به گرجستان نیز به سال ۱۹۹۶ باز می گردد.
۸۴ درصد از جمعیت گرجستان را ارتدوکس های شرقی، ۱۰ درصد مسلمانان و کمتر از یک درصد از این تعداد به مسیحیان کاتولیک تخصیص دارد. پس مسیحیان کاتولیک، از کوچکترین اقلیت های این کشور به حساب می آیند.
در جمهوری آذربایجان اما آمار تعداد کاتولیک ها از این هم کمتر است. ۹۶ درصد از جمعیت ۹ میلیون نفری جمهوری آذربایجان را مسلمانان تشکیل می دهند. با این حساب تنها ۰.۰۱ درصد از این جمعیت که به زیر ۱۰۰۰ نفر می رسند را مسیحیان کاتولیک تشکیل می دهند. این تعداد مسیحی مقیم آذربایجان به اندازه ای کم است که به گفته سایت «گوگل فلایتز»، می توان تمامی آنها را تنها با ۱۴۱۱۵۵ دلار از آذربایجان به روم برد و بازگرداند.
اما همانطور که گفتیم، جمعیت جامعه کاتولیک گرجستان کمی بیشتر است و چیزی حدود ۱۱۰ هزار نفر هستند. این تعداد در ۳۲ محله متعلق به دوران شوروی سابق زندگی می کنند که به ازای هر ۳۵۰۰ نفر شهروند کاتولیک، یک کلیسا و برای هر ۵۵۰۰۰ نفر نیز یک کشیش وجود دارد.
سفر به گرجستان، تلاش برای تثبیت کلیسای کاتولیک و حل بحران آبخازیا و اوستیا
سخنگوی واتیکان پیش از سفر وی به گرجستان گفته بود که هدف پاپ از سفر به گرجستان، اعلام حمایت از کلیسای کلدانی کاتولیک «سنت شمون»، حمایت از کاتولیک های سوریه و عراق است که در شرایط جنگی به سر برده و در این دو کشور زندگی می کنند. گفتنی است، پاپ روز چهارشنبه هفته گذشته در واکنش به بمباران حلب گفته بود که خدواند جواب این کار را خواهد داد.
از آنجاکه کلیسای کاتولیک طی سالهای اخیر سعی کرده دایره واژگان خود را به شکلی تنظیم کند که بوی مداخله در مسائل سیاسی به خصوص مناقشات بین المللی از آن به مشام نرسد، شاید میانجی گری «پاپ فرانسیس» برای حل بحران مناطق مورد مناقشه آبخازیا و اوستیا میان روسیه و گرجستان که از سال ۲۰۰۸ تا کنون در اختیار دولت روسیه قرار گرفته، موثرترین نوع مداخله بشردوستانه در نوع خود به حساب بیاید. پاپ «فرانسیس» در ادبیات سیاسی خود، به جای واژه «مناطق اشغالی» که توسط دولت گرجستان در خصوص این دو منطقه به کار می برد، از لزوم «ایجاد پیوستگی» میان مسیحیان یاد می کند.
همین مساله منجر به عدم ایجاد برانگیختگی از سوی روسیه و گرجستان در خصوص این مساله شده و به همین دلیل می توان گفت که شاید میانجی گری پاپ بتواند در خصوص حل این بحران که منجر به آواره شدن بیش از ۳۰۰ هزار نفر در این دو منطقه شده، موثر واقع شود.
واتیکان حتی در خصوص به کار بردن واژه «نسل کشی» در خصوص قتل عام ارامنه توسط امپراطوری عثمانی نیز به شکلی محافظه کارانه عمل کرده و از آن استفاده نمی کند. البته به کارگیری این سیاست توسط کلیسای روم تازگی ندارد. واتیکان حتی در خصوص به کار بردن واژه «نسل کشی» در خصوص قتل عام ارامنه توسط امپراطوری عثمانی نیز به شکلی محافظه کارانه عمل کرده و از آن استفاده نمی کند
از سوی دیگر، دیدار با «ایلیای دوم»، رهبر مسیحیان ارتودوکس گرجستان و برگزاری مراسم دعا به همراه وی، می تواند فرصتی مناسب برای پاپ «فرانسیس» باشد تا بتواند گفتمان مبتنی بر گفتگوی ادیان و اعتقادات مختلف را پیش برده و به ایجاد پیوستگی بیشتر در جهان مسیحیت کمک کند. به دست آوردن چنین موفقیتی در گرجستان به عنوان یکی از مراکز اصلی تجمع مسیحیان ارتدوکس و مخالف کلیسای کاتولیک، می تواند موفقیت بزرگی برای پاپ «فرانسیس» و واتیکان به حساب آید.
ماموریت پاپ در جمهوری آذربایجان، حل بحران قره باغ و نزدیک تر شدن به مسلمانان
شانس موفقیت پاپ «فرانسیس» در پیشبرد اهداف خود در جمهوری آذربایجان مسلمان بیشتر از گرجستان ارتدکس است.
روابط بسیار خوب پاپ و مفتی شیعیان قفقاز، یعنی «الله شکور پاشازاده» می تواند منجر به کسب توفیق بیشتر وی در مسیر نفوذ و تاثیرگذاری بر جمهوری آذربایجان شود روابط بسیار خوب پاپ و مفتی شیعیان قفقاز، یعنی «الله شکور پاشازاده» می تواند منجر به کسب توفیق بیشتر وی در جمهوری آذربایجان شود. این دو مقام مذهبی، پیش از این نیز در مواجهه با اسقف کلیسای ارتدوکس باکو و رئیس جامعه یهودیان آذربایجان با یکدیگر متحد شده بودند. همچنین در جریان سومین دور مجمع بین المللی «مذهب و صلح» نیز هر دو رهبر قویا جنایات داعش را محکوم کرده و استراتژی مشترکی با یکدیگر به نمایش گذاشتند.
البته ایجاد روابط مثبت میان واتیکان و باکو به سال ۲۰۰۲ باز می گردد. سالی که پاپ «ژان پل» با سفر به باکو توانست نخستین موفقیت واتیکان در آذربایجان، یعنی دریافت اجازه برای بازسازی کلیسای کاتولیک تخریب شده مریم مقدس که در دهه ۱۹۳۰ میلادی توسط شوروی به کلی ویران شده بود را به دست آورد. پس از انجام این سفر، روابط مسلمانان و به خصوص شیعیان جمهوری آذربایجان به واتیکان تا جایی ارتقاء یافت که بخش عمده ای از کار بازسازی کلیسای مریم مقدس به دست مسلمانان این کشور انجام شد.
پاپ «فرانسیس» با سفر خود به آذربایجان، با ذکر این موضوع که این کشور از منابع زیرزمینی زیادی برخوردار است، در دیدار با «الهام علی اف»، از وی خواست تا به ایجاد همدلی بیشتر میان ادیان مختلف کمک کند. وی همچنین با رهبران کلیسای ارتدوکس و مسلمانان نیز دیدار کرد.
همانطور که سخنگوی واتیکان پیش از انجام این سفر سه روزه پاپ به این دو کشور اعلام کرده بود، قرار بود پاپ در خصوص مسائل سیاسی نیز در قالب این سفرها گفتگو کند. با توجه به شواهد ارائه شده، تنها دلیل پاپ برای سفر به آذربایجان، به جز مساله تقویت موقعیت کلیسای کاتولیک در این کشور، می تواند به تلاش وی برای میانجی گری در خصوص بحران قره باغ بازگردد. مساله ای که یک سر آن ارمنستان بوده و به همین جهت، شکست یا پیروزی ایروان می تواند به معنای شکست یا پیروزی کلیسای کاتولیک در این بحران تلقی شود. در این مورد نیز، شاید مواضع به ظاهر بی طرفانه پاپ و جایگاه معنوی وی بتواند نقش میانجی گری قوی را در این کشور ایفا کند.
با توجه به قدرت و نفوذ بلا منازع کلیسای رومن در ارمنستان که بیش از ۹۶ درصد از مردم این کشور از آن تابعیت می کنند ، اگر پاپ بتواند همراهی کلیسای ارتدوکس و مسلمانان آذربایجان را نیز به همراه داشته باشد، می تواند از آنها به عنوان گروه های فشار در استفاده از حل بحران قره باغ استفاده کند. نتیجه ای که از این کار حاصل می شود، توانایی تجمیع آراء و استفاده از قدرت نفوذ در دو سوی مخاصمه و در نتیجه نزدیک کردن مواضع دو طرف به یکدیگر برای یافتن راهی در جهت ایجاد صلح پایدار در منطقه قره باغ خواهد بود.
