Kəmaləddin Heydərov, Ziya Məmmədov, “Dəmir Mafiyası”, Paşayevlər və digərləri…
Azərbaycana İran və Gürcüstan sərhədindən gələnlərin, adətən, bir şikayəti var: ölkəyə banan, xurma və digər məhsullar keçirilməsinə icazə verilmir. Bu qaydanın rəsmi açıqlaması olmasa da, belə vəziyyətin inhisardan qaynaqlandığını söyləyənlər çoxdur. Bütün şikayətlərə gömrük işçilərindən bircə cavab eşidilir: «Olmaz».
“Özləri ölkədə baha satırlar, İrandan da ucuz almağa icazə vermirlər”
Masallı sakiniƏləsgər Həsənlibu olmazlardan təngə gələnlərdən biridir. Yaxın ərazidə yaşasa da, hələ İranı görməyən bu adam ötən ay-may ayında İrana yollanıb. Qonum-qonşunun İrana səfərləri onu da həvəsləndirib. Necə deyərlər həm ziyarət, həm də ticarətə ümid bağlayıb. O, İranda gəzə bildiyi qədər gəzib, qarşısına çıxan məhsullardan da alıb. Qayıdarkən – Azərbaycan tərəfə keçəndə aldıqlarının çoxunu keçirməyə icazə verməyiblər: «Uzun illərdən sonra İrana ilk səfərim idi. Hələ sərhəddə gördüyüm səhnədən sarsılmışdım. Qadın-kişi demədən hər kəsi bir yerə salır, adamlar bir-birini itələyə-itələyə saatlarca ayaqüstə qalırlar. Nəfəs almağa da imkan olmur. Öz-özümə düşündüm ki, adamları İrana getməyə nə vadar edir? Oraya çatandan sonra bunun səbəbini daha yaxşı anladım. Qışda 450 manata aldığım soba orada 80 manat idi. Masallıda kilosu 2-2 manat 50 qəpiyə satılan bananı 80 qəpiyə, 200 manata aldığım yataq örtüyünün daha keyfiyyətlisini 50 manata almaq olardı. Bütün ərzaq məhsulları, özəlliklə yağ və çay 3-4 dəfə Masallıdan daha ucuza satılırdı. Evə gərəkli ərzaqdan, digər məhsullardan alıb ehtiyatımı tutdum. Sərhədə çatınca… məlum oldu ki, bəzi məhsulları Azərbaycana gətirmək qadağandır. Bircə qutu çayı da keçirməyə icazə vermirlər. Uşağa bir telefon almışdım. Açıq-aşkar üzümə dedilər ki, telefon inhisardadır, ölkəyə buraxıla bilməz. Hələ növbə tutub gözlərkən söhbətdən anlamışdım ki, banan və xurmanı buraxmırlar. Onlar çoxdan inhisara alınıb. Amma yataq örtüyü, çay və yağ niyə inhisardadır? – heç cür anlamadım. Özləri ölkədə baha satırlar, İrandan da ucuz almağa icazə vermirlər».
Kəmaləddin Heydərov, Ziya Məmmədov, Paşayevlər və digərləri…
İstər yerli, istərsə beynəlxalq mütəxəssislər, istər hökumət, istərsə müxalifət – bir sözlə hər kəs korrupsiya və inhisarlaşmanı Azərbaycan iqtisadiyyatına ən böyük zərbə sayır. «Baghlan Group»Azərbaycanda «London taksiləri»nin və «Transgeyt» avtobuslarının, «Bank of Azerbaijan»ın və futbol klubunun sahibi, müxtəlif yol layihələrinin icraçısı, eləcə də hasilatın pay bölgüsü ilə bağlı sazişlərin, digər tender və layihələrin qalibidir. Şirkətlər qrupunun sahibiHafiz Məmmədovbu günlərdə qafqazinfo.az saytına müsahibə verib. O, müsahibədə nəqliyyat naziri Ziya Məmmədovu özünə ata saydığını və nə az-nə çox 41 şirkəti olduğunu bildirir.
Sözügedən 41 şirkət fövqəladə hallar naziriKəmaləddin Heydərovun biznes imperiyasına daxil olduğu iddia edilən 235 şirkətin yanında o qədər də çox görünmür. Son rəqəm contact.az saytında əksini tapıb və nazirlik saytın araşdırmasında yer alan siyahı barədə hər hansı açıqlama verməyib. Otel, fabrik və zavodların da yer aldığı bu siyahını sosial şəbəkələrdə paylaşanlar həmin məlumatdan o qədər də təəccüblənmədiklərini yazıblar.
Paytaxtın ən gözəl guşələrindən birində göyə ucalan Alov Qüllələri, Heydər Əliyev Mərkəzi, «Şahdağ» Turizm Kompleksi, lüks villalar, xörək duzundan tutmuş yağ istehsalınadək qida sənayesinin müxtəlif sahələrində inhisarçı mövqe, tikintidən başlayıb əsgər yeməyinədək müxtəlif xidmətlər üçün çoxmilyonluq dövlət sifarişləri… Bunların hamısı bir şirkətin – «Azərsun holdinq»in Azərbaycanda uğur hekayətidir.
Beynəlxalq Araşdırmaçı Jurnalistlər Konsorsiumunun hazırladığı tədqiqatın Azərbaycanla bağlı bölümü belə başlayır. Burada göstərilir ki, «Azərsun Holdinq»in uğur hekayəti öz arxasında həm də böyük bir korrupsiya tarixçəsini gizlədir. Axı Vircin adalarında yaradılan bu şirkətin arxasından Azərbaycan prezidenti və övladlarının və 1-ci xanımın adları boylanır.
«Hərə bir sahəni inhisara alıb»
İqtisadçıNatiq Cəfərlideyir ki, Azərbaycanda hər bir nazir və ya yüksəkrütbəli məmur bir sahəni inhisara götürüb, başqa sözlə, «özəlləşdirib»:«Ölkənin adi sakinindən tutmuş, ictimai-siyasi prosesləri izləyənlərədək hər kəs bilir ki, banan Kəmaləddin Heydərovun, bank, rabitə sahəsi 1-ci ailənin və Paşayevlərin inhisarındadır. Hər şey öz əllərindədir, nəzarət edən də özləridir, çalışanlar da. Xurma inhisara alınandan sonra gömrüyə tapşırılır ki, ölkəyə bu meyvənin idxalına qadağa qoyulsun. Daxili bazarda başqa seçim olmadığından, xurmanı istədikləri qiymətə satırlar. Bu misal inhisarda olan bütün məhsullar üçün keçərlidir. Ölkədə azad sahibkarlıq mühiti yaratmağa, inhisarçılıqla mübarizəyə məsul olanlar elə inhisarçıların özləridir. Ona görə də Azərbaycanda qiymətlər qonşu ölkələrlə müqayisədə qat-qat bahadır». Natiq Cəfərlinin fikrincə, azad və rəqabət mühiti yaratmaq üçün qarşıda duran ilk məqsəd ölkədə korrupsiya və inhisarçılığın aradan qaldırılması olmalıdır. Bəs, ölkədə hər hansı sahə inhisara alınır? Təxminən iki il öncə baş verən və hələ də aktuallığını qoruyan bir məsələyə diqqət yetirsək, həmin suala cavab tapmaq olar.
“Dəmir mafiyası”nın əməlləri
2012-ci ilin yayında Bakı və ətraf qəsəbələrdəki dəmir emalı sexlərinə kimliyini açıqlamayan idmançı görkəmli şəxslər daxil olub, zorla sexlərin bağlanmasını tələb ediblər. Onlar tələbi yerinə yetirməyən sex rəhbərlərinin gözü önündəcə xammal və avadanlığı daşıyıb aparıblar. Sex rəhbərləri polisə və digər uyğun qurumlara yardım haraylarını eşitdirsələr də, məsələ araşdırılmayıb və bir ilin içində 26 sex qapadılıb. Beləcə, paytaxtda dəmir istehsalı tək şirkətin – «Baku Steel Company»nin nəzarətinə keçib. «Baku Steel Company»nin rəsmi internet səhifəsində yazılıb ki, son 2 ildə yeni istehsal sahələrinin yaradılmasına və yenidənqurma işlərinə 45 milyon dollar (təxminən 36 mln. dollar) investisiya qoyulub və illik istehsal gücü 770 min tona çatdırılıb. Gələcəkdə daha 30 milyon dollar (təxminən 24 mln. manat) yatırım qoymaqla istehsalın həcmini bir milyon 100 min tona çatdırmaq nəzərdə tutulur.
Şirkət öz saytında neftdənkənar sektorun ən böyük vergiödəyicilərindən biri olduğunu da diqqətə yetirir. «Baku Steel Company»nin daxili bazarda ən böyük armatur istehsalçısı olması məlumdur. Sözügedən saytda «Rusiya və Gürcüstana, Türkmənistan və İrana məhsul ixrac etmək təcrübəsi» barədə də qeydlər var.
“Ayrılan vəsaitlər də inhisarçi şirkətlərə qismət olur”
Bəlli bir sahə inhisarçı nəzarətinə keçəndən sonra status və mövqeyindən yararlanan məmurların biznesinə daha geniş imkanlar açılır. Ən diqqətçəkən imkanlardan biri – biznesin inkişafına dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitdir. İqtisadçıRövşən Ağayevin fikrincə, belə təsəvvür yaranır ki, ölkədə biznesi irəlilətməyə ayrılan vəsait məhz inhisarçı şirkətlərə qismət olur: «İnvestisiya layihələri orta və kiçik sahibkarlara deyil, birmənalı şəkildə iri şirkətlərə ayrılır. Kiçik sahibkarlığın inkişafını hədəf götürən və təyinatı da bu olan Sahibkarlığa Milli Kömək Fondu vəsaitin 70 faizini məhz iri sahibkarlara ayırır. Siyahıda çoxsaylı kiçik və orta sahibkarlar olsa da, məbləğin böyük qismi yalnız iri sahibkarların payına düşüb. Bu, danılmaz bir meyldir və onu göstərir ki, hökumət üzünü orta və ya kiçik sahibkarlara tutmayıb. Dövlət büdcəsini araşdırarkən məlum olur ki, vəsaitin heç 5 faizi də orta və kiçik sahibkarlara çatmayıb. Beləcə, Azərbaycan hakimiyyətinin sözlə real işi arasındakı təzad açıqca görünür. İri bir özəl şirkətin ixrac payı ölkədəki ümumi ixracın 40 faizidirsə, bu, inhisarçılığa bariz misaldır».
***
Qayıdaq Masallı sakiniƏləsgər Həsənliyə.Onun sualı cavabsız qalıb. Təkcə İrandan aldığı məhsulların niyə ölkəyə buraxılmaması deyil, daha çox İranla Azərbaycan arasında niyə bu qədər qiymət fərqi olması haqqında sualı./cumhuriyyet/
