وی با اشاره به دلایل اهمیت قفقاز گفت: این منطقه به دلیل واقع شدن در محدوده استراتژیکی از جهان به عنوان مرکز ثقل ارتباط مناطق شرق، غرب، شمال، جنوب و همچنین همسایگی با کشور پهناور روسیه از حساسیت و اهمیت به سزایی برخوردار است. به گفته این کارشناس، بعد از فروپاشی شوروی کشورهای جدیدی در منطقه قفقاز (جنوبی) پا به عرصه نظام بین الملل گذاشتند که کشور جمهوری آذربایجان از میان آنها بنا به دلایل مختلف در کانون توجه جمهوری اسلامی ایران قرار دارد.

آقایی با بیان اینکه هنجارهای موجود بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان به مراتب بیشتر از ناهنجاری‌هاست، خاطر نشان کرد: متاسفانه با بازیگری زیرپوستی مداخلگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای این هنجارها تبدیل به ناهنجاری گشته و به جای اینکه نقش همگرایی را در روابط دو کشور ایفا کنند، به عامل واگرایی تبدیل شده‌اند. وی افزود: البته علاوه بر عامل مذکور باید عواملی مانند پیگیری سیاست غرب‌گرایی توسط حاکمیت آذربایجان، نزدیکی بیش از حد رژیم منحوس صهیونیستی به این کشور و تمایل جمهوری آذربایجان به عضویت در ناتو و … به عنوان بر هم زننده تعادل روابط دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در نظر گرفت.

این کارشناس مسائل قفقاز تصریح کرد: با این وجود، جمهوری اسلامی ایران بنا به دلایل مختلف فعالیت‌هایی را در راستای برگرداندن تعادل به روابط دو کشور انجام داده است ولی در اغلب موارد این رابطه در هاله‌ای از ابهام و تاریکی بوده است. به گفته وی، یکی از مواردی که نقش مهمی در شکل دهی رفتار سیاست خارجی جمهوری آذربایجان دارد، بحث مناقشه قره باغ است که متاسفانه در سال 2020 باعث درگیری و جنگ بین دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان گردید و نهایتا با ورود روسیه توافقنامه‌ای سه جانبه باعث آتش‌بس بین دو کشور شد.

آقایی در ادامه افزود: با رصد فعالیت‌های جمهوری آذربایجان که به پشتوانه رژیم صهیونیستی و البته ترکیه انجام می‌شود، به نظر می‌رسد می‌خواهند تغییراتی را در راستای منافع خود در خطوط همجوار مرزهای ایران انجام دهند که بیان مطلبی در این راستا متناسب با اسناد بالا دستی نظام جمهوری اسلامی ایران لازم و ضروری است. اولا اینکه متن توافقنامه باید به طور دقیق بررسی و اجرای آن رصد شود تا برداشت متفاوتی از بندهای آن توسط جمهوری آذربایجان صورت نگیرد (مخصوصا بند 9). دوما جمهوری اسلامی ایران به هیچ وجه تغییر در مرزهای خود را نخواهد پذیرفت.

از نظر وی، به نظر می‌رسد کشور جمهوری آذربایجان فعالیت‌هایی در راستای پیاده‌سازی اهداف خود با تحریک و کمک ترکیه و رژیم صهیونیستی در حال پیگیری است که یکی از موارد و شاید اصلی‌ترین آن راه ارتباطی زنگزور باشد. این کارشناس قفقاز با بیان اینکه بین کریدور و راه ارتباطی باید تفاوت قائل شد، اظهار کرد: در توافقنامه سه جانبه روسیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان بحثی از کریدور نشده و در این خصوص فعالیت علمی و عملی صورت نگرفته است (در موضوع کریدور، مالکیت و حاکمیت به کشوری که از آن بهره برداری می‌کند انتقال داده می‌شود).

وی افزود: با این وجود در صورتی که جمهوری آذربایجان فرض را بر اجرای کریدور بگذارد و در پی مالکیت راه گذر واقع در استان سیونیک ارمنستان به دولت آذربایجان باشد، در آن صورت جمهوری اسلامی ایران باید با هر ابزاری مانع اجرای آن شود. البته حاکمیت آذربایجان یک نکته را در خصوص زنگزور می‌داند و آن این است که اتفاقی خاص در این منطقه بدون کسب نظر ایران و روسیه عملا نخواهد افتاد. از این رو، از دیگر راهبردهای ایران در خصوص مناقشه قره باغ هماهنگی با سیاست‌های روسیه (خصوصا در حوزه امنیتی و سیاسی) است.

به اعتقاد دکتر هادی آقایی، روسیه در این حوزه‌ها به ویژه حوزه امنیتی حساسیت زیادی نسبت به منطقه قفقاز دارد و با پیاده کردن نیروی نظامی در قره باغ و ارمنستان و تسلط بر کریدور لاچین و راه گذر واقع در استان سیونیک ارمنستان (کریدور ادعایی زنگزور) اهداف کلان امنیتی خود را پیگیری می‌کند. هدف اصلی روسیه تسلط بیشتر بر قفقاز از طریق راه‌ها و کریدورهاست.

وی در انتها تاکید کرد: با وجود همه این موارد، در صورتی که جمهوری آذربایجان با تحریک و کمک برخی بازیگران از جمله رژیم صهیونیستی به دنبال اقدامات ماجراجویانه در خصوص منافع ایران باشد، در آن صورت جمهوری اسلامی ایران باید با استفاده از همه توان دیپلماسی خود این موضوعات را کنترل و هدایت کند. امید است با توجه به سیاست حسن همجواری جمهوری اسلامی ایران چالش‌های موجود بین دو کشور در مدت زمان کوتاهی مرتفع شود و دو کشور بر خلاف برنامه کشورهای غیرهمسو و معاند، روابط خوب و مستحکمی داشته باشند.