در همین راستا سمینار تخصصی “معادلات ژئوپلیتیک قفقاز، نقش‌آفرینان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای” روز یک شنبه 14 اسفندماه 1401 در محل انجمن اجتماعی ارمنیان تهران برگزار شد. نشست مذکور که بیش از 7 ساعت به طول انجامید شامل 15 سخنرانی همراه با تبادل نظرات بین اساتید و پژوهشگران حوزه قفقاز و برخی فعالان سیاسی از جمله سفرا و چند تن از نمایندگان مجلس بود. همچنین آنا گریگوریان نماینده اپوزیسیون در مجلس ارمنستان گزارش میدانی و کاملی از تحرکات فعلی جمهوری آذربایجان در ارمنستان در این جلسه ارائه کرد.

این سمینار در قالب یک افتتاحیه و سه نشست برگزار شد که اهمیت تاریخی استان سیونیک و منطقه قره‌باغ در قفقاز،  تهدیدات امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در مرزهای شمال غربی و تهدیدات امنیتی ارمنستان  و همچنین اهمیت روابط ایران و ارمنستان تحت گفتمان دو ملت و یک تمدن، رئوس اصلی مباحث طرح شده در این سمینار را شامل می‌شدند.

جلسه با سخنرانی الهه کولایی، عضو هیأت علمی و رئیس مرکز مطالعات اوراسیای دانشگاه تهران و با تاکید او بر تغییر موازنه قدرت در قفقاز بعد از این جنگ 44 روزه آغاز شد.

کولایی در خلال صحبت‌های خود به بررسی نقش روسیه پیش و پس از جنگ و چگونگی تاثیر نتایج این درگیری بر قطع شدن دست ایران از منافعش در منطقه پرداخت و سیاست خارجی مطلوب و مناسب برای جمهوری اسلامی ایران در قبال قفقاز جنوبی در سایه تحولات ژئوپلیتیکی‌ای که در حال رقم خوردن است محور اصلی و شاکله سخنان این استاد دانشگاه تهران بود.

به اعتقاد رئیس مرکز مطالعات اوراسیا، تشکیل محور ترکیه – آذربایجان – اسرائیل در منطقه و پیگیری پروژه محروم سازی ایران از منافع خود در منطقه متناسب با سازوکارهای قدرت در روابط بین‌الملل بخصوص بین آمریکا و روسیه نیازمند ارزیابی جدی است و کولایی در این باره نسبت به برخی تحولات هشدار داد.

حسین احمدی، مدیر پژوهشکده تاریخ معاصر از دیگر سخنرانان سمینار که تجربه تاریخ‌نگاری میدانی از محل مناقشه قره‌باغ را در کارنامه خود دارد، ضمن اشاره به مساله هویت‌سازی و جعل هویت برای جمهوری آذربایجان این کشور را فاقد مولفه‌های قدرت در سطحی دانست که بخواهد به تنهایی محلی از اعراب در منطقه داشته باشد. با این حال او هم، ترکیه را پشتیبان اصلی جمهوری آذربایجان برای تحرکات و ماجراجویی‌های نظامی-امنیتی در منطقه معرفی کرد و در این زمینه به قرارداد 1994 ترکیه و جمهوری آذربایجان اشاره‌ای داشت.

به گفته احمدی طی این قرارداد ترکیه اجازه دارد در صورتی که جمهوری آذربایجان با تهدید خارجی مواجه شود، بدون اجازه باکو برای مقابله با تهدید، نیروی نظامی به این کشور اعزام  کند.

مدیر پژوهشکده تاریخ معاصر معتقد است این تهدید از نظر دو کشور فقط می‌تواند یک مصداق داشته باشد و آن ایران است.

احمدی با اشاره به زلزله اخیر ترکیه اذعان داشت: اگر چه ما برای زلزله‌زدگان ترکیه بسیار متاسف شدیم اما این واقعیت غیرقابل انکاری است که اگر زلزله‌ی ترکیه رخ نداده بود چه بسا الان جنگ دیگری در جنوب ارمنستان رخ داده بود. این جنگ اجتناب ناپذیر است و فقط زمان آن به تاخیر افتاده است. از آنجایی که تاریخ 8000 ساله ایران حاکی از بحران‌محور بودن سرزمین ایرانیان دارد، ایران برای مواجهه با بحران فعلی قفقاز چاره‌ای جز همبستگی اقتصادی – نظامی – امنیتی با ارمنستان ندارد.

شعیب بهمن، مدیر موسسه مطالعات جهان معاصر از دیگر سخنرانانی بود که زلزله ترکیه را عامل به تاخیر افتادن جنگ در جنوب ارمنستان دانست.

او که درباره اهمیت تاریخی استان سیونیک و منطقه قره‌باغ در قفقاز سخن می‌گفت، با اشاره به نقش ناتو و پشتیبانی انگلیس از جنگ 2020 اذعان کرد جمهوری آذربایجان در این جنگ دست برتر را داشت و می‌توانست پیشروی‌های بیشتری در آن مقطع داشته باشد اما اینکه چرا در آن زمان جنگ در آنجا متوقف شد جای تامل و تحلیل‌های عمیق‌تری دارد که بخشی از آن را در تغییر منطقه و میدان جنگ می‌توان دید که امروز در استان سیونیک شاهدش هستیم. به حدی که امروز استان سیونیک به کانون اصلی و مورد توجه در قفقاز تبدیل شده است و از دست رفتن این بخش علاوه بر ارمنستان برای ایران نیز تبعات تلخی به همراه خواهد داشت.

در مورد نقش ایران در تحولات اخیر منطقه قفقاز، بهمن بر این باور است که همانطور که ایران در خصوص جریان‌های تکفیری در سوریه وارد عمل شد اگر لازم باشد در مرزهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان نیز وارد عمل خواهد شد تا تهدید را از خود دور کند و همانطور که روسیه برای مقابله با تهدیدات خارجی جنگ اوکراین را آغاز کرد در صورت حضور معنادار اسرائیل یا ناتو در منطقه، این امکان برای ایران هم فراهم است که پاسخ او مشابه همان پاسخ روسیه در قبال اوکراین باشد.

آنا گریگوریان، نماینده مجلس ارمنستان گزارش مفصلی تحت عنوان “اشغال خزنده‌” از وضعیت امنیتی امروز استان سیونیک در این نشست ارائه کرد.

گریگوریان در گزارش خود از سیونیک به عنوان بزرگترین استان ارمنستان یاد کرد که 75 درصد از حوزه صنعت و معدن این کشور را در خود جای داده است.

او گفت که اشغال خزنده سیونیک توسط جمهوری آذربایجان از بعد از جنگ 2020 آغاز شده است و مرزهای ایران و ارمنستان را هم تحت تاثیر قرار داده است به حدی که حجم حمل بار از ایران در این مرز تغییر محسوسی کرده است.

این نماینده اپوزیسیون ضمن انتقاد از انفعال دولت ارمنستان این سوال را مطرح کرد که چرا جمهوری آذربایجان دائماً صلح را نقض می‌کند و به دنبال صلح جدید با شرایط خود است.

از جمله شرایط جدید جمهوری آذربایجان برای صلح جدید، الحاق رسمی قره‌باغ کوهستانی به این کشور و به رسمیت شناختن آن از سوی جمهوری آذربایجان است. همچنین خروج نیروهای حافظ صلح روسیه و گرفتن کریدور لاچین از دیگر خواسته‌های باکو در این نقض صلح است.

به زعم گریگوریان، دست یافتن به کریدور زنگزور نیز در راستای اهداف پان ترکیسم آذربایجان و ترکیه است.

نماینده مجلس ارمنستان ضمن قدردانی از سیاست‌های ایران در این وقایع، افتتاح کنسول‌گری ایران در قاپان بلافاصله بعد از حمله دوازدهم و سیزدهم جمهوری آذربایجان به این منطقه را نمایانگر ذکاوت و سیاست فعال ایران در ارمنستان دانست.

او همچنین از انفعال روسیه در قبال این وقایع انتقاد کرده و گفت روسیه بعد از جنگ اوکراین علیرغم حضور نظامی در منطقه مورد تجاوز، عملاً کاری نکرده است.

در پایان نشست اول این سمینار گودرز رشتیانی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و سید محمدرضا دماوندی، مدیرعامل انجمن دوستی ایران و ارمنستان حاصل پژوهش‌های خود در موضوع مطرح شده را ارائه کردند.

رشتیانی، استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران، به ریشه‌یابی نام زنگزور در این منطقه پرداخته و اعلام کرد طبق بررسی‌های صورت گرفته در منابع تاریخی استان سیونیک و قره‌باغ تا قرن 19، نام زنگزور در این محدوده وجود نداشته است.

سید محمدرضا دماوندی، مدیرعامل انجمن دوستی ایران و ارمنستان، نیز با انتقاد از کندی روابط ایران و ارمنستان در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی گفت گرمی روابط دو کشور فقط در حوزه سیاسی است. وگرنه چرا باید 30 سال زمان ببرد تا توسعه روابط اقتصادی دو کشور به یک میلیارد دلار برسد؟ بخصوص اینکه اکنون هدفگذاری 3 میلیارد دلاری داریم. آیا باید 30 سال دیگر منتظر بمانیم تا به این چشم‌انداز برسیم؟

او در پاسخ به این سوالات، دو دلیل را به عنوان دلایل و موانع اصلی معرفی کرد که در صورت رفع این دو مانع می‌توان به گسترش روابط اقتصادی – اجتماعی امید داشت. اول عدم اطلاع از توانمندی‌های طرفین و دوم نبود اراده جدی برای حل مشکلات و گیر افتادن در فرایندهای اداری.