نگاهی بر سیاست جدید آمریکا در قفقاز جنوبی علیه روسیه/ تحلیل

پایگاه خبری حقایق قفقاز/ جنگ در اوکراین از هم اکنون بر منطقه قفقاز جنوبی تأثیر گذاشته است. فرو رفتن روسیه در باتلاق جنگ، حوزه نفوذ کرملین در قفقاز جنوبی و همچنین در کل کشورهای مستقل مشترک‌المنافع را محدود می‌کند و روسیه با گذشت زمان در خطر از دست دادن اهرم منطقه‌ای خود قرار دارد.

نکته این است که کرملین ابتکار عمل را در روند حل‌وفصل مناقشات منطقه‌ای از دست می‌دهد. به ویژه روند مذاکرات در مورد توافقنامه صلح نهایی بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان از کنترل روسیه خارج شده و اکنون دیگر نمی‌تواند به تنهایی در این روند میانجیگری کند.

نکته اینجاست که آمریکا و غرب در رقابت آشکار و سازش‌ناپذیر با روسیه در قفقاز جنوبی هستند. در حال حاضر، هم آمریکا و هم اتحادیه اروپا اصرار دارند که ابتکار عمل در منطقه قفقاز را از دست روسیه بگیرند. از این منظر، شکی نیست که در ماه‌های آینده دوره سخت‌تری در انتظار قفقاز جنوبی است.

همچنین لازم به ذکر است که جنگ در اوکراین اهمیت استراتژیک قفقاز جنوبی را برای آمریکا و غرب افزایش داده است. اخیراً این منطقه به عنوان سودآورترین مسیر حمل‌ونقل ارتباطی که می‌تواند مستقیماً اروپا و آسیا را به هم متصل کند، مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر این، این واقعیت که جمهوری آذربایجان، کشوری پیشرو در منطقه، دارای منابع انرژی و پتانسیل جذاب اقتصادی و تجاری است، یک عامل استراتژیک برای آمریکا و غرب است.

با این حال، برخی از مشکلات در منطقه، به ویژه مناقشات ایجاد شده توسط روسیه، به وضوح مانع اجرای پروژه‌های ژئواکونومیک می‌شود. بنابراین وضعیت «نه جنگ، نه صلح» بین آذربایجان و ارمنستان که توسط روسیه شکل گرفته، بیشتر مورد توجه آمریکا و غرب است و برایشان مهم است که این مشکل در اسرع وقت برطرف شود.

جالب اینجاست که آمریکا و غرب نیز در تلاش هستند تا گام‌های خاصی برای توسعه مدل «صلح در منطقه» بردارند. اول از همه، تلاش‌هایی برای توسعه مذاکرات صلح آذربایجان و ارمنستان انجام می‌شود. علاوه بر این، تلاش‌هایی برای تقویت جایگزین میانجی‌گری روسیه در این روند انجام می‌شود.

همچنین باید توجه داشت که الگوی «صلح در منطقه» در حال حاضر یکی از عوامل اصلی تحریک آمریکا و اتحادیه اروپا برای همکاری با یکدیگر است. زیرا اتحادیه اروپا از یک سو با راه‌اندازی روند بروکسل، آذربایجان و ارمنستان را به توافق صلح نزدیک می‌کند. حتی هر دو طرف را تشویق می‌کند که زمان را تلف نکنند و تا حد امکان عجله کنند.

از سوی دیگر آمریکا به آذربایجان و ارمنستان توصیه‌های سیاسی و دیپلماتیک می‌کند. اصلی‌ترین چیزی که کاخ سفید تلاش می‌کند هر دو طرف را متقاعد کند، دور شدن از مأموریت میانجی‌گری روسیه در روند پیش‌نویس توافق‌نامه صلح است. تماس‌های تلفنی دو طرف با کاخ سفید نیز به طور ضمنی به این موضوع اشاره دارد.

همه این موضوعات در گفتگوی تلفنی «آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه آمریکا و «الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور آذربایجان، چند روز پیش مورد بررسی قرار گرفت. کاخ سفید در بیانیه‌ ای اعلام کرد که آمریکا از تماس‌های مستقیم بین مقامات آذربایجان و ارمنستان برای پیش‌نویس توافقنامه صلح حمایت می‌کند و آماده کمک به توسعه و تسریع بیشتر این روند است. در عین حال، کاخ سفید برای افتتاح خطوط حمل‌ونقل ارتباطی در قفقاز جنوبی و نقش جمهوری آذربایجان در امنیت انرژی اروپا اهمیت زیادی قائل است.

ظاهراً کاخ سفید در حال نزدیک شدن به قفقاز جنوبی به عنوان یک فضای ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک با اهمیت زیاد برای غرب است. از این رو آمریکا اکنون به دنبال فعال شدن بیشتر در این زمینه است.

با این حال، برای اینکه آمریکا و غرب به یک بازیگر ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی تبدیل شوند، مهم است که روسیه به طور کامل از منطقه رانده شود. تنها راه برای انجام این کار، خاموش کردن مناقشه قره‌باغ به عنوان اهرم اصلی نفوذ منطقه‌ای روسیه است. زیرا در این صورت هیچ عامل نظامی-سیاسی که کرملین بتواند از آن حمایت کند در این منطقه وجود نخواهد داشت.

البته مسکو نیز این واقعیت را درک می‌کند؛ بنابراین، آن‌ها تلاش می‌کنند به هر قیمتی شده جایگاه روسیه را به عنوان میانجی کلیدی در مذاکرات صلح آذربایجان و ارمنستان حفظ کنند. کرملین نمی‌خواهد روسیه موقعیت خود را با آمریکا و غرب به اشتراک بگذارد یا آن را به طور کلی از دست بدهد و برای رسیدن به این هدف، تلاش می‌کند روند صلح بروکسل را کم‌اهمیت جلوه دهد و حتی آن را به کلی مختل کند.

به نظر می‌رسد که میانجیگری روسیه ممکن است روند امضای توافقنامه صلح بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان را برای سال‌ها به تعویق بیندازد. کرملین علاقه‌مند به شکست مذاکرات صلح آذربایجان و ارمنستان است تا روسیه بتواند موقعیت خود را در قفقاز جنوبی حفظ کند و در این راستا، میانجیگری روسیه اکنون یکی از موانع اصلی است.

آمریکا و غرب، برخلاف روسیه، اهمیت بیشتری برای آغاز دوره صلح در قفقاز جنوبی قائل هستند. علاوه بر این، برای کاخ سفید این موضوع در دو جهت مهم ژئوپلیتیکی از اهمیت راهبردی برخوردار است.

به عبارت دیگر، هدف آمریکا بیرون راندن روسیه از قفقاز جنوبی با حل مناقشات منطقه‌ ای است. از سوی دیگر در نظر دارد با توجه به آغاز دوره صلح، از ظرفیت‌های ژئواکونومیکی منطقه بهره برده و سهم منابع انرژی آذربایجان را در بازار جهانی هر چه بیشتر افزایش دهد.

بنابراین، کاخ سفید در تلاش است تا سیاست ناموفق خود در قفقاز جنوبی را به تدریج اصلاح کند. اکنون الگوی «قفقاز جنوبی بدون روسیه» برای آمریکا در حال تبدیل شدن به عاملی است که بتواند نقش ویژه‌ای در ایجاد نظم نوین جهانی داشته باشد.

علاوه بر این، کاخ سفید توانسته مکانیسم دقیق انزوای کامل روسیه از منطقه را مشخص کند. اگر آمریکا در تغییر سیاست منطقه‌ای خود موفق شود، روسیه ممکن است در آینده نزدیک اهرم نظامی و سیاسی خود را از دست بدهد. بنابراین حضور ژئواکونومیک روسیه در منطقه به شرایط سیستم جدید منطقه‌ ای بستگی دارد.

نویسنده: حمید قدسی آذر

منبع: تسنیم