Imam xumeyni (s) nın yaşayışına bır baxışdörd dövrdə: doğumdan vəfata (1368-1281)

Imam xumeyni(s) 1281 günəş ilindəcəmadius Saninin yirminci günü, elm,hicret ve cəhadbir ayiləsində dünyaya göz açdı. O beş aylığında ikən atası ağa mustafa məzlumlardan himayə günahına yerli quldurlar əliylə şəhadətə yetirildi. Ruhullah mehrban ana (hacər banu) nın qucağında və canyanar əmmə (sahibə xanım) in göz altında və dındar dayası (nənə xavər)dən tərbiə aldı. eyni vaxtda ox atma, tüfəngçilik və atçılığın ilk dərslərini keçirdi.

Birincidövr: (1281 -nci ildən günəş ili 1300ə qədər)

Ruhullahın uşaqlıq və yeni yetəmə dövranı iranın ictimayi-siyası gərginliklərlə keçdi. o yaşayışın hələ başlanğıcından Xalqın nisgili habelə toplumun çətinkləri ilə tanış idi. O öz təəssüratını nəqqaşı surətində neçə zolaq çəkəməsilə göstərirdi. Ayilə və qohumlarılə bırlikdə mudafiə səngərlərində yetişib hadisələr və prablemlər ocağında bır butun mucahıdə çevrildi. Parlmentın bombardıman olunması kimi bu dövranin etkili hadısələri onun uşaqlıq və yeniyetəməlık təsvirləri və xoşnevislik məşqlərində öz əkəsini tapıb və bunlar hamısı əldədır. O cümlədən onun yeniyetəməlık (10-9 yaşlıq) dövranın yaddaş kitabçasında “ğeyərteislam ku cunbəş melli kocast” adlı bır qətəə şerdə iran millətinə xıtab olunur: “Han ey iraniyan, iran əndər bəlast. məmələkət daryuş dəstxoşə nikulast.» Bu yazıdan Ruhullahin yeniyetəməlık dövranın ilk siyası müraciətı unvanında ad aparmaq olar. Onun ölkə prablemlərinə görə duşuncələrin bolmək olar. Ruhullahin mübarizəçilər və qəhrəmanlara yanaşması o məqamdaydı kı cəngəl qiyamında o çıxışlar edib, mırzanın vəsəfində şerlər qoşub, bu qiyamdan himayə etmək üçün ianələr yığırdı. Sonda özü şəxəsən cəngəl nehzətinə qoşulmaq qərarina gəlib. Bır arada cənglə gedib və mırzanın qumandanlıq qərargahin yaxından görüb.

Ruhullahın təhsilatı.

Ruhullah olağanüstü yetənəyi olmaqla elmin çeşitli şöbələrin süratlə keçirdi. O fəlsəfə, usul, fiqhdən başqa irfanı da ən ali səviyyədə dövranın görkəmli ustadlarından xumeyn, ərak və qumda öyrnədi. Altı il fövquladə qabağa duşub hətta əsfarı keçirib özü qum elmiyyə hövəzəsının görkəmli şəxslərindən sayılırdı.

Ruhullahin ilk müraciətı.

RuhullahOn doqquz yaşında ərakda təhəsil alarkən müctehed təbatəbayı (Rükn əzəm məşrutə) nın ağırlama törənində ilk çıxışını edib, eşidənləri etkilnədirdi. Düzündə bu çıxış bir siyası platform olaraq bir gənc tələbənın dılındən ərakın elmiyyə hövzəsində məşərutə bayraqdarının xidəmətlərlə çabalarına təşəkkür unvanında oxunurdu.

Ruhullah dilicə deyilir: «Mənə mənbərə çıxmaq təkəlif olundu. Xoş qarşıladım. O gecə az yatdım. Eşidənlərilə qarşılanmaq qorxusuyla yox bəlkə sabah rəsulullaha ayid olan bir mənbərə oturmağa duşunurdum. çıxışın başlanğıcından sonuna qədər özüm inanmadığım söz ağıza gətirməməyi allahdan istədım. Allahıla bağladığım ilqar bu istək olmuşdur. ilk çıxışım uzandı ancaq kimsənı yormadı… Bır nəçəsı afərın dedilər. ürəyə qapılarkən bu alqişlardan xoşlanmışdım buna görə ikıncı vəüçüncü çağırı- şı rəd edib dörd il heç çıxış etəmədım.»

Ruhullahın yaşayışı- nın ikinci dövrü:

Ruhullahın quma köçəməsilə başlayıb, Rizaxanın dinə qarşı proqramlarıla 1320ncı ilə qədər davam edir. bu dövrdə Ruhullah ögərnib, ögərtəməyə, kıtab yazmağa və hac nürllah isfəhanı və müdərris və başqa mübariz görkəmli alimlərilə tanışlığa məşğül olurdu. Bu rızaxanın boğuntulu dövranında alimlərin hədəfi qum mədərsəsinin qorumasıdır. Bu işin önəmi 57-nci ildə islami hükümətin qurulmasından heçdə az deyildi. Üçüncü dövr (1320-1357) Imamın yaşayışının bu dövrü qırxıncı yaşla başlayıb, ikı böyük hadısəilə tuş gəlib. Ikinci dünya müharibəsi və iranın işqalı, rizaxanın irandan gedib muhəmmədrizanın şahlığı başlanışı. Imamın baxışında bu zaman bir reform qiyama münasib fürsətidi. Ruhullahin çalışma və çabalarına baxmayaraq bu qiyam üz tutmadı. Imam bu dövrdə kamil və bütün şərtli alim idı. Gözü açıq bir başqandır. siyasi baxış və görüşlərə dayanaraq, rizaxanın yirmi illik dövranında təcrübələrlə dolu dünya və iranın durumundan kamil bir tanışlığı varidi.

Məhz buna görə o hicri 1363 nci ilin cəmadius Saninin birində /günəş ili 1323 qiyamın uyğun zamanın yada salır: « Bu gün ruhanı birhənirtinin əsmək günüdür. Reform qiyamın ən yaxşı günüdür. fürsəti əldən qaçırıb allaha yolundda qiyam etməyib dini ənənələri qaytarmasınız sabah bir para yaltaq, özbaşına adamlar sizə yeyələnıb sizin bütün şərəf və varlı – ğınızı öz batil istəkəlrinə qurban edəcəkələr.» Imamın yaşyayışın dördüncü dövrü (1340-1368)Bu dövrdə iki acı hadisəilə bir gəlir. Biri ayətullah Burucerdinin vəfatı (1340 -nci ilin fərvərdin ayının onu) islam dünyasına bir itki olaraq iran və islamın düşmanların yolundan manelərin qaldırılması idi. Ikinci ingiltərə istemarı ilə mübarizə qəhrəmanı və onun adı bir zaman iran və islam düşəmanların canın titərədən ayətullah kaşanının vəfatı idi. Amerkanın ölkə də ağalıq tapmasıla, hükümətə amerkalı reformları başlamağa basqılar çoxalıb.Bu reformlar islahat ərzi və iyalət vilayət əncümənlərin proqramı qalıbində bir aldadıcı görüntüdə üz göstərdi ancaq gizlində bir kifir birləşəmə dən xəbər verirdi.Bundan başqa amerka, israyil vəonların əlaltılarını ölkə işəlrində ağalıq tapmasını təmin edirdi.Bu zaman imam şiddətlə amerkanin reformları qarşısında dayandı.Şah hüküməti bunun əvəzində 1342nci ilin fərvərdin ayının ikisində imam cəfərsadıq (ə) vəfatının il dönümündə feyziyyə dini mədərsəsinə hücüm etdi. bu hadisədə bir neçə nəfər şəhid və yaralı oldular. Imam feyziyyə faciəsının qırxı günü münasibətilə faş etəməyə başladı: «Mən fasid quruluşu öz yerinə oturtmayınca ayadanoturmamaq qərarına gəlmişəm.»Imam öz tarixi çıxışını 1342nci ilin xurdad ayının on üçündə feyziyyə mədərsəsinində edti. Şahda imamın bu fəryadını basdırmaq fərmanını verdi. Xurdad ayının on dördü gecəsində tutulub qəsr dostağına aparıldı.Xurdadın on beşi günü səhər çağı imamın tutulmaq xəbəri təhran və başqa şəhərlərə yetişib camaat xiyavanlara tökülüb «ya ölüm ya xumeyni» şuarıla şahın sarayına tərəf yola düşdülər.Qiyam şiddətlə yatırılıb qana bələndi.Bu qiyam (15 xurdad 1342) zahirdə inqilab başqanının türkiyə və sonra iraqa sürgün edilməsilə qaynaqdan düşdü. 56nci ildə aqa mustafa imamın oğlunun şübhəli şəhadəti qiyama yeni təkan verdi. 1356nci ilin dey ayının 17 sində “Ittilaat” qəzetində imam və ruhanilərə alçadıcı məqalənın çap olunması dindar camaatın şiddətli etirazın qaldırıb, 1356nci ilin 19 dey qiyamına yer açdı. Qumun 19 dey qiyamı – nın şəhidlərin qırx törəni bir müraciət şəklində Təbriz, Isfahan,Yəzd, Şiraz və başqa şəhərlərdə davam edib 1357nci ilin 17 şəhrivər faciəli qırqınına çatdı. bu gediş şahin qaçması və ima – mın vətənə qayıtmasın muştuluq verdi. Camaat taysız qarşılamadan sonra Behiştzəhrada öz imamılarının tarixi çıxışın eşidib onun 21 bəhmən 1357nci günü hərbi hükümətin ləğvolunması fərmanına örəkdən candan baş əydi.Onlar hükümətin qüvvələrinin basqılarının qabaqlayıb, həssas yerlərdə səngər qurub, 24 saat arasıkəsilməz mübarizədə, kudutaçıların planların pozub hər cür fürsəti onlardan aldılar.Axırda 15 xurdad qiyamının zəfər xəbəri 1357nci ilin bəhmən ayının 22 sində gecə çağı qulağa çatdı.Bəhmən ayının 22 sində 1368nci ilin on üçünə (imamın vəfatı) çoxlu ağır hadisələr amerkanın düşməncə rolu və basqınıilə, qərbi dövlətlərin birgə himayətlərilə, çeşitli sol və sağ partiya və qurupların köməyilə islamı inqilabın qarşısında üz verdi. Bu hadisələr geniş olduğundan bu qıssa məqalədə yerləşməz. Təkcə bir cümlədə demək olarkı bu hadisələrin hərbiri inqilabı öz yolundan caydırıb və çöküşə uğrada bilrədi.Ancaq allahın lütfü, imamın ayıqlığı vəiran millətinin sayıqlığı və vəfalılığı bütün bu əntiriqələri pozub elə kı 1368nci ildə iran milləti on bir il çətinlikləri keçirtməkdən sonra öz imamlarının xoş qoxulu cənazəsilə vıda edəndə adamların sayı onun gəlmək zamanından neçə qat çox idi. Millətin sevgi və dayanışı dərinləşib onların inqilab və imamın yoluna davam etmək istəkləri ciddiləşıb vəonların hüküməti bu hadısələr və əntiriqələriə baxmayaraq hər bir zamanda dayanıqlı idi.