Azərbaycan 2018-ci illə müqayisədə geriləyərək 180 ölkə arasında 166-cı olub. Belə ki, ötən il Azərbaycan 162-ci pillədə qərarlaşmışdı.
Hesabatda bildirilir ki, müstəqil jurnalistlər və blogerlər qısnama, döyülmə, şantaj və rüşvətə boyun əyməyincə absurd ittihamlarla həbs olunurlar: “Zerkalo” və “Azadlıq” qəzetləri kimi müstəqil media iqtisadi baxımdan boğulub. AzadlıqRadiosu zorla bağlanıb. Əsas müstəqil xəbər vebsaytları bloklanıb. Mühacirətdə müqaviməti davam etdirənləri susdurmaq üçün hakimiyyət onların Azərbaycandakı ailə üzvlərinə təzyiq göstərir. Rejim Gürcüstan və Ukraynada jurnalistləri həbs etdirməklə, Fransada məhkəməyə müraciət etməklə repressiyasını ixrac edib. Rejim yalnız təzyiq altında geri çəkilə bilər – belə bir təzyiqə həmişəkindən daha çox ehtiyac var”.
“Jurnalistlərin tam təhlükəsizlik şəraitində işləyə biləcəyi ölkələrin sayı azalır, avtoritar rejimlər mediaya nəzarəti gücləndirirlər. Bir çox ölkələrdə siyasi liderlərin jurnalistlərə ifadə etdiyi düşmənçilik tez-tez ciddi zorakılıq forması alır, jurnalistlər üçün qorxu və təhlükə görünməmiş həddə çatıb”, – hesabatda qedy olunur.
Bu statistikaya görə ən gerilərdə olan ölkələrdən bəziləri bizim qonşu ölkələrdir.
İran 170-ci, Türkmənistan 180-cı, Rusya 149-cu, Türkiyə 157-ci yerdədi. Ermənistan və Gürcüstan isə 60-61 yerdə qərarlaşıb.
Bəs bizdə bu statistik göstəriciyə görə ekspertlər nə düşünür?
Medianın hüququ üzrə ekspert, hüquqşunas Ələsgərli Məmmədlinin fikrincə, Azərbaycanın statistikada gerilməsinə səbəbi ölkədə media və ifadə azadlığının tamamilə məhdudlaşdırmasıdır: “Ölkədə media və ifadə azadlığı son illər tamamilə məhdudlaşdırılıb. 2018-ci ildə sosial media aktivistlərinin polis bölmələrinə çağrılıb, “polisə müqavimət” maddəsiylə həbs ediliblər. Məhkəmə qərarı olmadan bəzi xəbər saytların bloklanması halları olub. Bunların bəziləri məhkəməyə qədər gedib çıxıb ki, o da 2018 avqustun 1-də “Arqument.Az” saytının blokunu qaldırılıb. Öncədən çap və online mediaya müdaxilər getdikcə artması Azərbaycanın reytinqdə get-gedə geriləməsinə gətirib çıxarır”.
Ələsgər Məmmədlinin sözlərinə görə, ölkədə 2-3 min tirajı olan qəzetlərin belə oxucusu yoxdur: “Azərbaycanda 60-a yaxın sayt bloklanıb. Azadliq radiosunun, MeydanTv xırda, amma faydalı onlarla saytın girişinə məhdudiyət qoyulub. Basta.info və kriminal.az saytlarının rəhbərlərini şərti azadlıqdan məhrum ediblər ki, guya “Gəncə hadisələri” ilə bağlı yaydıqları xəbərlər dövlətin mənafeyinə zərbə vurub. Bu rejimin jurnalistləri, redaktorları tez-tez prokurorluğa çağrılması onlara heç bir huquqi əsas olmadan xəbərdarlıq edilməsi ona hesablanıb ki, jurnalistlər gördüklərini yazmaqdan çəkinsinlər. Əslində, bununla ictimai sensura yaradırlar. Bu da birbaşa ifadə azadlığına və media azadığına vurulmuş zərbədir”.
Hüquqşünas deyir ki, bu problemləri aradan qaldırmaq üçün hakimiyyət basqılardan uzaq durmalıdır: “Avropa İnsan Haqları Konvensiyasına əməl etməli, Avropa Məhkəməsi yurdiksiyasının Azərbaycanla bağlı çıxardığı qərarlardan dərs çıxarmalıdırlar. Bundan sonra hüquq mühafizə orqanları jurnalistlərin fəaliyyətinə hər hansı qanunsuz müdaxiləsinə icazə verilməməlidir. Sosial mediaya basqılar aradan qaldırılmalı, Milli Televiziya və Radio Şurasının fəaliyyətinə demokratiya gətirilməlidir. İctimai televizya mahiyyətini dəyişib, cəmiyyətin problemlərini efirə daşıyan həqiqi ictimai bir yayım etməlidir. Həbsdə jurnalist qalmamalıdır”.
Jurnalist Seymur Kazımova görə, Azərbaycanda medianın özündə müsbət bir irəliləyiş olmadığına görə, beynəlxalq hesabatlarda mənfiyə tərəf geriləmə yaşanır: “Azərbaycanda müstəqil media olmadığı kimi, onun reklam bazarı və iqtisadi dayaqları da yoxdur”.
O hesab edir ki, problemin yeganə həlli azad media mühiti yaratmaqdan ibarətdir: “Media azad olduqdan sonra öz fəaliyyətini tənzimləyə bilir. Bu zaman reklam, satış, abunə kimi məsələr də tədricən həllini tapır. Bundan əlavə, azad media iqtisadi cəhətdən də müstəqil olur və auditoriyanın maraqlarna uyğun fəaliyyət göstərir. Azad media mühiti həm də sağlam rəqabətin əsasını təşkil edir. Bu və ya digər müsbət tendensiyalar yaşandığı tədqirdə, Azərbaycanın adı hesabatlarda layiqli yerlərdə olar”.
Jurnalistlərin Həmkarlar İttifaqının sədri Müşviq Ələsgərli isə bu hesabatı qərəzli adlandırıb: “Problem Azərbaycanda deyil, problem bu tip təşkilatların Azərbaycana qarşı yanaşmasındadır. Biz onların saytlarını və hesabatlarını izliyirik. Onlar hesabatlarında Ermənistanda mediada baş verən jurnalist ölümlərini görməzdən gəlir. Saytlarında belə yerləşdirmir. Bu təşkilatın saytına baxsaq, görərik ki, əsasən müsəlman-türk ölkələrini son sıralarda göstərirlər”.
