ظاهرا تعبیرمقام معظم رهبری در دیدار حیدر علی اف، به برداشتی در موضوع قره باغ خلاصه شد و جمله ی “قره باغ خاک اسلام است” به ایشان منسوب گردید که البته هیچگاه هم بطور رسمی تکذیب نشد.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، جمهوری اسلامی ایران در ردیف اولین کشورهایی است که استقلال جمهوری آذربایجان را به رسمیت شناخته است.فارغ از بحث تاریخی که در مساله ی انتخاب نام این کشور وجود دارد و برخی معتقدند انتخاب این نام از ابتدا اشتباه بود و جمهوری اسلامی ایران هم باید با آن مخالفت میکرد و اجازه ی این کار را نمی داد،ولی بالاخره قبول موجودیت یک کشور در همسایگی شمال غربی ایران اتفاق افتاد.از همان ابتدا و پس از فروپاشی شوروی، نوع حاکمیت ،جهت گیری سیاست خارجی و گفتمان های هویتی و ایدئولوژی سیاسی جمهوری آذربایجان و برداشت های ذهنی دولتمردان آن،تاثیر قابل ملاحظه ای بر مواضع و سیاست های ایران در قبال این کشور داشت.این تاثیرات از تفاوت عمده در سیاست های دو کشور نشات می گیرد.ایران اسلامی بر اساس آموزه های دینی ،ماهیتی اسلامی در حوزه ی سیاست خارجی دارد لکن نظام سیاسی در جمهوری آذربایجان برگرفته از نظام لائیسیته ی غرب و جدایی دین از سیاست دارد.این مساله همیشه به عنوان مانعی در نقش آفرینی مثبت و بیش از پیش جمهوری اسلامی ایران در قبال مسائل مربوط به جمهوری آذربایجان و قره باغ داشته است.
براساس بسیاری از قوانین نوشته و نانوشته در جمهوری آذربایجان،این کشور قرابت خاصی نسبت به ترکیه و دیگر کشورهای غربی پیدا کرده و در این بین خود را همواره دور از جمهوری اسلامی ایران پنداشته است.
ایران اسلامی به گواهی اسناد موجود که به دلیل تواتر، دیگر محلی از کتمان را هم باقی نگذاشته اند در جریان جنگ قره باغ در کنار جمهوری نوپای آذربایجان ایستاده تا از تجاوز ارامنه به خاک این کشور اسلامی همسایه جلوگیری کند.
از مسائل مهم حل نشده فیمابین ایران و آذربایجان نوع گفتمان هویتی حاکم در جمهوری آذربایجان می باشد.ملی گرایان آذری در سال های ابتدایی تشکیل این جمهوری به نوعی دست به ملت سازی زدند و بیشتر مجذوب مفهوم وحدت آذربایجان شمالی(جمهوری آذربایجان فعلی) و آذربایجان جنوبی(مناطق آذری نشین در ایران شامل استان های آذربایجان،اردبیل،زنجان و حتی بخشی از همدان)شدند.در سال های ابتدایی، ابوالفضل ایلچی بیگ به شدت در آتش این فتنه می دمید و دولت ایران را متهم به بدرفتاری با آذری زبانان می کرد و خواستار اعطای استقلال به آنها بود!
ایلچی بیگ در آن سال ها شاید براثر همین تفکرات غلط و رویاهای ملت سازی و یا هدایت برخی قدرت ها، آن هم زمانی که کشورش درگیر جنگ بود،ایران را متهم به کمک های تسلیحاتی به ارمنستان می کرد.بعدها با شکست های متعدد و روی کارآمدن حیدر علی اف ابعاد جدیدی از کمک های جمهوری اسلامی به دولت آذربایجان و مردم آواره مناطق درگیر روشن شد.
ولی بعدها حیدرعلی اف با هدف نزدیکی به غرب حتی رو در روی جریانات اسلامی در این کشور قرار گرفت تا با این معامله حمایت غرب را برای بقای حکومت خود و خاندانش و همچنین حل موضوع قره باغ به دست آورد.در موضوع بقای حکومت شاید موفق عمل کرده باشد اما در مساله ی قره باغ در واقع روی خوشی از غرب ندید و قره باغ به بخشی از مصائب جهان اسلام تبدیل شد.
یکی دیگر ازعواملی که همواره سطح روابط ایران با جمهوری آذربایجان را تحت تاثیر قرار داده است،سطح روابط نزدیک و تنگاتنگ باکو با تلاویو می باشد.یکی از اهداف مهم رژیم صهیونیستی از حضور در جمهوری آذربایجان ، محاصره جمهوری اسلامی ایران است.حضور شرکت های متعدد این رژیم در کنار مرزهای کشورمان در واقع یک پیام مهم و معنادار مخابره می کند و به عنوان یک نگرانی امنیتی جدی برای جمهوری اسلامی ایران طرح می شود.
در هرحال با گذشت سالیان متمادی و حل نشدن موضوع قره باغ در منطقه،این مساله به یکی از دغدغه های جمهوری اسلامی در این منطقه تبدیل شد.
قرابت های قومی بین دو کشور ایران و آذربایجان و جلوه های دینی و احساسی مساله ی قره باغ همواره در واکنش ها و احساسات مقامات و مسئولین کشورمان خودنمایی کرده است.
به عنوان مثال رهبر معظم انقلاب در دیدار با کارگزاران حج در ۳۱/۰۱/۱۳۷۳ با اشاره به مساله ی کشتار مسلمانان قره باغ آن را هم بخشی از مصائب جهان اسلام دانسته وفرمودند:
کشتار مسلمانان در قره باغ، تاجیکستان و کشمیر به عنوان موارد دیگری از مصائب جهان اسلام می باشد. دولت و ملت ایران بدون هیچگونه ترس و هراسی در راه انجام وظایف اسلامی پیشگام است و برای انجام تکلیف خود منتظر اقدام دیگران باقی نمی‌ماند.
یا درسخنرانی رهبر انقلاب در اجتماع عظیم مردم تبریز۱۳۷۲/۰۵/۰۵،مقام معظم رهبری در بخشی از بیاناتشان با اشاره به ظلم و ستم تحمیل شده بر مسلمانان در بوسنی و هرزگوین، تاجیکستان و قره باغ فرمودند: دولت ارمنستان و ارامنه قره‌باغ به مسلمانان این منطقه ستم می‌کنند و ما اقدامات اخیر ارامنه قره باغ را به پشتیبانی دولت ارمنستان صورت گرفته است، محکوم می‌کنیم و انتظار داریم ارامنه داخل کشور ما نیز رفتار ارامنه آن منطقه را محکوم کنند.
یک تعبیر و یک برداشت مفهومی از فرمایش مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری در تاریخ ۰۴/۰۶/۱۳۷۱ دیداری با آقای حیدر علی اف رئیس شورایعالی جمهوری خود مختار نخجوان داشتند.
مقام معظم رهبری در این دیدار سوابق تاریخی، وضعیت جغرافیایی و مشترکات دینی و فرهنگی دو کشور را زمینه های مناسبی برای نزدیکی و صمیمیت هر چه بیشتر دو ملت مسلمان ایران و جمهوری آذربایجان توصیف کرده و فرمودند: امروز جمعیت مسلمانان در سراسر جهان از مرز یک میلیارد نفر تجاوز کرده است و جمهوری آذربایجان با رسمیت دادن به دین مبین اسلام در آن کشور در حقیقت خود را به یک دنیای با عظمت پیوند زده است و ما از الحاق جمهوری آذربایجان به پیکر امت اسلامی بسیار خرسندیم.
ظاهرا بعدها این تعبیر معظم له به برداشتی در موضوع قره باغ خلاصه شد و جمله ی “قره باغ خاک اسلام است“ از طرف ایشان مطرح گردید که البته هیچگاه هم بطور رسمی تکذیب نشد که شاید با روح صحبت ایشان هم همخوانی داشت.
در هر حال آنچه مسلم است این که جمهوری اسلامی ایران علیرغم فراز و نشیب های فراوان در سطح مناسبات با جمهوری آذربایجان،همواره به حل موضوع قره باغ تاکید داشته است. زمانی که آذربایجان و ارمنستان درگیر جنگ بودند، با کمک های آموزشی و نظامی به آذربایجان سعی در حل مساله داشت و امروز نیز به حل مساله در عرصه ی دیپلماسی به دور از بحران و دخالت دولت های خارجی تاکید دارد.
منبع:آناج
