سال ۲۰۱۸ برای جمهوری های منطقه قفقاز از جمله گرجستان، آذربایجان و ارمنستان، سال انتخابات ریاست جمهوری است و این انتخابات در هر کشور به شیوه ای متفاوت برگزار خواهد شد.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، سال ۲۰۱۸ برای جمهوری های منطقه قفقاز از جمله گرجستان، آذربایجان و ارمنستان، سال انتخابات ریاست جمهوری است و این انتخابات در هر کشور به شیوه ای متفاوت برگزار خواهد شد. ارمنستان و گرجستان در حال نزدیک شدن به پایان اجرای اصلاحات قانون اساسی هستند که سطح اختیارات رییس جمهور را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد. شایان ذکر است که اصلاحات قانون اساسی و روند کاهش اختیارات ریاست جمهوری در گرجستان از سال ۲۰۱۰ و در ارمنستان از ۲۰۱۴ آغاز شد.
برای ارمنستان مهمترین هدف و برنامه، تشکیل نظام سیاسی قدرت متناسب با شرایط جدید است. حضور سرژ سارگسیان و یا تغییر پست او به نخست وزیری به عنوان رییس حزب حاکم(جمهوری) و یا خروج او از صحنه سیاسی علنی کشور با حفظ قدرت و نفوذ در پشت صحنه – شبیه به آن چیزی که برای بیدزینا ایوانیشویلی در گرجستان رخ داد – هنوز موضوعی پر ابهام و سوال بر انگیز است. اگر اصلاحات در ارمنستان به مرحله ی نهایی برسند، اختیارات بسیار بیشتری از جمله مدیریت مسایل و مناقشات منطقه ای در دستان نخست وزیر قرار میگیرد. اما با وجود برگزاری انتخابات و اجرایی شدن اصلاحات نباید انتظار زیادی در روند حل و فصل مساله قره باغ داشت، چراکه هنگام تغییر ساختار قدرت در کشور، هر بیانیه و یا اظهارنظر و یا حتی اشاره به کنار آمدن و یا توافق در مورد مساله قرع باغ میتواند احساسات جامعه را دچار تحول اساسی کند.
در سال ۲۰۱۸ در گرجستان برای آخرین بار رییس جمهور از طریق رای مستقیم مردم انتخاب میشود. همچنین در سال ۲۰۱۸ در گرجستان اصلاحات قانون اساسی پایان می یابد. این اصلاحات در راستای تشکیل تصویر سیاسی برای کشور طبق ایده های حزب حاکم “آرزوی گرجستانی” رخ میدهند. در این راستا نه تنها اختیارات رییس جمهور به شدت کاهش میبابد، بلکه امتیازهای ویژه ای به احزاب از طریق روندهای انتخاباتی مجلس اعطا میشود. به خاطر گرایش های غربی، برای گرجستان بسیار حیاتی است که نشان دهد در روند اصلاحات و تغییر ساختار ها، ملاحظات”کمیسیون ونیز” و شرکای اروپایی مد نظر بوده است. دقیقا به همین علت دور جدید اصلاحات و تکامل قانون اساسی در گرجستان صورت گرفت. اما باید اذعان داشت که در این میان تقویت مواضع حزب “رویای گرجی” حقیقتی انکار ناپذیر است.
در ادامه نیز باید گفت که انتظاری به تغییرات جدی در روند حل و فصل اختلاف های گرجستان – آبخازیا و یا گرجستان – اوستیا نیست. هر دو مناقشه هرچند نه به صورت کامل اما فعلا کنار گذاشته شده اند. روسیه همه اهدافی که در این زمینه داشته است را عملی کرده اما گرجستان امکانات قوی و به اندازه ای برای فشار آوردن به آبخازیا و اوستیای جنوبی ندارد، از این رو تنها باید از راه حل های دیپلماتیک مساله را پیگیری کند. هر چند گرجستان عضو ناتو نیست اما نباید گزینه همکاریهای نظامی-فنی گرجستان با آمریکا را از معادلات خارج کنیم.
آمریکا تجربه بسیار خوبی در زمینه همکاری نظامی با کشورهای غیر عضو ناتو از جمله اسراییل، ژاپن و کره جنوبی دارد از این رو میتواند بر تنش ها در منطقه دامن بزند. گرجستان هم یک نامزد برای ایفای این نقش در آینده میتواند واقع شود. البته سطح همکاریهای نظامی گرجستان با آمریکا بستگی به روند تحولات در منطقه قفقاز و مسایل مرتبط از جمله وضعیت خاورمیانه و دنباس (در اوکراین) خواهد داشت، که قطعا تاثیر خود را بر روابط مثلث گونه گرجستان، آمریکا و روسیه خواهد گذاشت، که همیشه هم تغییرات در این مثلث به نفع روسیه نبوده است.
در آذربایجان، برخلاف دو جمهوری گرجستان و ارمنستان، برنامه ها به این شدت پیچیده نیستند. به احتمال بسیار زیاد الهام علی اف بار دیگر قدرتمندانه از میدان انتخابات ریاست جمهوری با پیروزی خارج میشود و یک دور دیگر بر مسند قدرت تکیه میزند. از گوشه و کنار بارها مساله انتقال قدرت به مهربان علی اف – همسر رییس جمهور که هم اکنون پست معاون اولی ریاست جمهوری را بر عهده دارد، مطرح شده است، اما رقم خوردن چنین پایانی در انتخابات ریاست جمهوری پیش رو در آذربایجان تا حدی غیرواقع گرایانه به نظر میرسد، چراکه در حال حاضر علی اف در موضع خوب سیاسی قرار دارد و مدتی پیش بود که قانون اساسی این کشور اصلاح شد تا رییس جمهور بتواند بیش از دو دوره پشت سر هم در پست باقی بماند. شایان ذکر است که دوره تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری در کشور نیز برگزار می گردد و از این رو غیر ممکن به نظر می رسد که آذربایجان در مساله قره باغ بخواهد کوتاه بیاید.
نباید فراموش کرد که برخلاف ارمنستان، آذربایجان خواهان حفظ وضعیت موجود نیست، هرچند باکو در جنگ چهار روزه ماه آوریل ۲۰۱۶ به همه اهداف خود نرسید، اما جدیت و ظرفیت نیروهای مسلح خود را در این مساله به نمایش گذاشت. در همین راستا احتمال می رود بار دیگر تلاش برای آزمودن امکان تغییر روندها در دستور کار قرار گیرد. به احتمال زیاد این پروژه ختم به درگیری های نظامی نخواهد شد، چراکه ایده برگزاری انتخابات در شرایط جنگ برای آذربایجان یک شکست تلقی می شود، به ویژه با وجود احتمال خطر حمله برق آسا از سوی دشمن. اما احتمال خارج شدن مساله قره باغ از حالت یک درگیری فریز شده بسیار زیاد است. در این خصوص یک نکته حائز اهمیت است که کشورهای میانجی از جمله آمریکا، فرانسه و روسیه در این مساله، علی رغم اختلاف های موجود، یک اتحاد نسبی دارند. بهبود روابط مسکو-آنکارا عامل مهم بازدارنده ای برای ایجاد تنش از سوی طرفین درگیری می باشد، هرچند روس ها در مذاکرات با همتایان ترک خود از بحث و بررسی کردن دورنمای حل و فصل مناقشه قره باغ همواره صرف نظر می کنند.
ترانس نیستریا: سیاست داخلی همچون ابزاری برای ادامه دادن خط مشی سیاست خارجی
شایان ذکر است که در پایان سال ۲۰۱۷ در مساله حل و فصل مناقشه ترانس نیستریا شاهد پیشرف بودیم. در وین طرف ها موفق شدند تا در مورد برخی موضوعات از جمله آموزش حروف لاتین در مدرسه های مستقر در منطقه، احیای پل بین دو ساحل رود دنستر و تایید متقابل اسناد و مدارک آموزشی دانشگاه ترانس نیستریا در کشور مولداوی به توافق برسند. اما در مورد برخی از مسایل مهم سیاسی همانند استقرار نیروهای نظامی روسیه و حضور نیروهای حافظ صلح و تعیین وضعیت منطقه ترانس نیستریا به هیچ توافقی دست نیافتند.
در پایان سال ۲۰۱۷ ابتکار جدید دولت مولداوی در رسانه ها با عنوان “بررسی روند حل و فصل مناقشه ترانس نیستریا و همگرایی مجدد جمهوری مولداوی” منتشر شد. این سند از ۱۲ قسمت تشکیل شده است و در نظر دارد تا نسبت به اقلیم خودمختار گاگا اوزیا در ساختار جمهوری مولداوی، اختیارات کمتری را برای مناطق جمهوری تعیین کند. همه این مسایل عملا به عنوان “مشق نانوشته” به سال ۲۰۱۸ موکول می شوند.
مشکل آن است که در سال ۲۰۱۸ وضعیت ترانس نیستریا با برگزاری انتخابات پارلمان در مولداوی میتواند به یکباره وخیم شود، چراکه پیروزی برای هر یک از افراد می تواند بزرگترین امتیاز برای تعیین سیاست ها در چهار سال پیش رو شود.
یک فرد ثروتمند با اصالت مولداوی به نام پلاخوتنیوک که پیشگام نیروهای سیاسی طرفدار اروپا به حساب می آید فعالانه برنامه خروج نیروهای روسیه از منطقه ترانس نیستریا تحت عنوان “پایان دادن به اشغال ترانس نیستریا” را پیش می برد. ایگور دودون با وجود اینکه رییس جمهور این منطقه مناقشه آمیز است، اختیارات خاصی را ندارد، اما حزب سوسیال های تحت رهبری او یکی از عوامل مهم انتخابات آتی مجلس خواهد بود. حزب سوسیال های ترانس نیستریا خواهان همکاری نزدیک با روسیه است. متاسفانه سیاست داخلی همانند ابزاری برای ادامه دادن به سیاست خارجی در این منطقه شده است و انتظار می رود که این ستیز و جدال همچنان در سال ۲۰۱۸ ادامه پیدا کند.
در این میان نباید احتمال صدور بیانه های نسنجیده و شعارهای پوپولیستی در جهت پیشبرد اهداف سیاست خارجی که بر آمده از وضعیت مبارزه سیاسی داخلی است را رد کرد. نباید فراموش کرد که وضعیت منطقه ترانس نیستریا ارتباط تناتنگی با روند روابط مسکو-کیف خواهد داشت. اوکراین ۴۰۰ کیلومتر مرز با جمهوری به رسمیت شناخته نشده ترانس نیستریا دارد، این در حالی است که روسیه هیچ مرز خاکی با این منطقه ندارد و از این رو وضعیت را برای مسکو کمی سخت تر شده است. علاوه بر آن خطر ایجاد تنش و درگیری در دنباس هنوز بالا ارزیابی میشود و ممکن است به صورت غیر مستقیم بر تحولات ترانس نیستریا تاثیر بگذارد.
نویسنده: سرگی مارکدونف، دانشیار دانشگاه دولتی علوم انسانی روسیه و تحلیلگر شورای امور بین الملل روسیه
منبع: شورای امور بین الملل روسیه (ریاک)
مترجم: محسن روستا
