به همت مرکز فرهنگی قفقاز و مرکز پژوهش های فرهنگی آذربایجان نشست تخصصی ادبیات مرثیه در ایران و جمهوری آذربایجان واقع در سالن بصیرت دانشگاه محقق اردبیلی با حضور اساتید دانشگاه های استان و همچنین دانشجویان و فعالان این عرصه برگزار گردید.
به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز،در این نشست،مسئول نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه محقق اردبیلی با اشاره به موضوع مرثیه در زمان پیامبر(ص) و ادامه آن پس از واقعه عاشورا و در عصر صفویه مطالبی را برای حضار مطرح و عنوان کرد هر کس در راه ائمه معصومین(ع) به مرثیه سرایی بپردازد در نزد خداوند متعال از اجرا و پاداش فراوانی برخوردار خواهدبود.
دکتر محمد قاضی دهی مسئول رادیو برون مرزی آران در ادامه این نشست گفت:«بحث مرثیه از جمل مقوله های مهمی است که در دین اسلام پس از واقعه عاشورا مطرح شده استـ»
ایشان در مورد مرثیه امام حسین(ع) گفت:« اولین مرثیه را خود امام حسین(ع) خطاب به دخترش حضرت سکینه(س) در قالب ابیاتی فرموده اند که دخترش را به صبر در عزا و سوگ خویش فرا خوانده اند، یا اینکه حضرت ام کلثوم خواهر امام حسین (ع) که به زینب ثانی مشهور است و دارای مقام تقوا و فضیلتی بسیار بزرگ هستند از ایشان نیز مرثیه های در روز عاشورا شاهد هستیم همچنین از حضرت زینب کبری (س) هنگامی که سر مبارک برادر خودشان را بر روی نیزه می بینند ابیاتی به زبان عربی فرموده اند که بسیار ارزشمند است».
قاضی دهی افزود:«پس از آن دوران نیز در جهان عرب شاعران بزرگی مانندابوالاسعد دوئلی، کمیت بن زید اسدی،سید اسماعیل حمیری،دعبل خزاعی و…مرثیه های بسیار سوزناک در شرح رشادت رادمرد تاریخ، حضرت حسین بن علی(ع) سروده اند که همه اینها جزء ذخایر شیعی و دینی و میراث ارزشمند شعر مذهبی بشمار می روند».
وی خاطرنشان کرد:«در زبان فارسی نیز مرثیه یک تاریخ طولانی دارد و قبل از اینکه تنها اشاره ای داشته باشد به جریان امام حسین (ع) در مقاطع مختلف مرثیه در قالب های مختلف در شعر فارسی رواج داشته که اگر ما تقسیم بندی کنیم می توانیم آن را به ۶مورد تقسیم بندی کنیم. که مهمترین آن مراثی مذهبی است که در سو گ ائمه اطهار علیهم السلام و حضرت رسول اکرم(ص) سروده شده است که جناب دکتر ذبیح الله صفا در تاریخ ادبیات خودشان اولین مرثیه را در این باب متعلق به قوامی رازی شاعری از قرن چهارم دانسته اند و پس از آن همه اشعاری ارزشمنددر باب مرثیه سروده شده که مشهورترین آن ترکیب بند است که جناب محتشم کاشانی و جناب صباحی بیگدلی و سیف فرقانی آنها را سروده اند.
ایشان در مورد ادبیات مرثیه در جمهوری آذربایجان گفت:«همه می دانند جمهوری آذربایجان دومین کشور شیعه جهان است که بیش از ۸۵ درصد مردم این کشور شیعه هستند مردم این منطقه در مقاطع مختلف پس از جدایی از ایران با فضای ارعاب و تنگناهای که دولت ها وقت در مورد مباحث دینی نشان دادند آنها را از هویت خودشان دور کردند پس از جدایی ۱۷ شهر قفقاز ایران پس از عهدنامه گلستان و ترکمنچای دولت تزاری چه فشارهای آورد تا این مردم از هویت دینی و شیعی خود شان دور و آن را فراموش کنند.
سپس جمهوری دمکراتیک آذربایجان که توسط محمدامین رسول زاده ایجاد شده بود و بدلیل اینکه دولتشان مستعجل بود و چندان نمی توانستند به صورت مستقیم با مباحث دینی مخالفت کننند اما میانه خوشی هم با این مباحث نداشتند و سومین مرحله که ۷۰سال بطول انجامید نظام الحاد و بی دینی کمونیست شوروی بود که شیعیان و مسلمانان این دیار زحمت های و شکنجه های کشیده اند که بسیار جای تاسف دارد که مباحث این ۷۰ سال تاکنون آنطور که شایسته و بایسته است نوشته نشده است.
وی با اشاره به خاطره ی از مرحوم علی اکرام رهبر فقید اسلامگرایان جمهوری آذربایجان گفت:وی در گفتگو با بنده فرمودند در دوران کمونیست یک سال نشد که ما عزادری های محرم و صفر را تعطیل کنیم ما به انحای مختلف این عزاداری ها را برگزار می کردیم. وی گفت:یک سال بود ما نمی دانستیم که با چه بهانه ای مراسمات را برگزاری کنیم با شورای ریش سفیدان به این نتیجه رسیدیم که اسامی ۴۰ تن از پیرمردان و پیر زنان را که کهولت سن دارند و احتمال مرگ آنان وجود دارد را درآورده و با اعلام اینکه آنان فوت نموده اند برای آنان مراسم تشیع جنازه برگزار و به همین ترتیب ۴۰ روز به عزادری امام حسین(ع) پرداختیم.
وی با اشاره به اینکه در دوران کمونیست مردم آن سرزمین زیر فشار قرار داشتند ولی کمتر شاعری در آن زمان بود که در باب مرثیه امام حسین (ع) شعر نگفته باشد، مقاتل مختلفی در دوران کمونیست نوشته شده و در بعضی موارد جای تعجب دارد که آنها به زبان فارسی هستند.
وی افزود:«در باب ادبیات کلاسیک آذربایجان در دوران ۷۰ سال کمونیستی که با تغییر الفبای مردم از هویت اصلی خودشان دور مانده بودند و فضای ارعاب و ضد ایرانی در آن زمان بوجود آمده بود ظاهر قضیه چنان نشان می داد که همه باید از زبان فارسی و دین جدا شوند اما بر اساسی متون که وجود دارد می بینیم که اینطور نبوده و کمونیست با آن همه هیاهو نتوانستند مردم را از هویت اصلی خود شان (شیعه گری)جدا کنند ما در ادبیات کلاسیک آذربایجان مراثی بسیار خوبی از حکیم محمد فضولی در باب مقتل از ایشان داریم.
قاضی دهی افزود:«در مورد امام حسین (ع) اشعار فراوانی از سید علی عمادالدین نسیمی (به ترکی آذربایجانی: Seyid Əli İmadəddin Nəsimi) از شاعران بزرگ آذربایجان از سید عظیم شیروانی (به ترکی آذربایجانی: Seyid Əzim Şirvani از میرزا علی اکبر صابر داریم همچنین جای تعجب دارد بعضی از شعراء که در زبان عامه شاعر تقریبا ضد دین شناخته شده اند مانند معجز شبستری حتی آنان نیز در باب مرثیه شعر دارند».
همچنین افرادی که در ادبیات کلاسیک آذربایجان در باب مرثیه اشعار مختلفی دارند یکی هاشم بگ ثاقب است که از شعرا و غزل سرای بزرگ آذربایجان است وی اشعار بسیاری در زبان های آذری و فارسی سروده که در دوران کمونیست زندگی می کرد.
وی در مورد ادبیات مرثیه در قره باغ نیز گفت:«ما در قره باغ محیط ادبی بسیار و خوبی را مشاهده می کنیم اشعاری که از شاعران قره باغ به یاد مانده است نشانگر آن است که آنها در کنار ادبیات به مباحث فلسفی،نجومی،هئیت و تمام علوم رایج در آن زمان مسلط بوده اند سه انجمن بسیار قوی در دوران خاندان جوانشیر در قره باغ فعال بوده که در کنار ادبیات، موسیقی هم به آنها یاد داده اند یکی از بزرگان این محفل جناب میرمحسن نواب است میرمحسن به جزء ادبیات در بحث موسیقی نیز یکی از چهره های بسیار برجسته است چنانچه وی کتابی در باب موسیقی نوشته که در برخی از دانشگاه ها کتاب مرجع بشمار می رود».
وی گفت:یکی از شاعران مشهور قره باغ جناب ملا پناه واقف است،که در مناطق آذری بسیاری از وی شنیده شده است.
شاعران بسیار بزرگی مانند قاسم بگ ذاکر،عبدالله بگ عاصی ،خورشید بانو ناتوان و… در منطقه قره باغ در باب مرثیه سروده اند.
وی همچنین در مورد شاعران مرثیه سرای منطقه نارداران افزودند:«بدلیل اینکه نارداران کانون مذهبی تشیع در جمهوری آذربایجان بشمار می رود بحث ادبیات مرثیه در این منطقه بسیار توانمند بوده و شاعران بزرگی در این منطقه می زیستند که در این باب هنرنمایی کرده اند».
ناردارانی های در تمامی مقاطع جمهوری آذربایجان پایبند دین و مذهب خود بوده اند و به همین دلیل از دولت های وقت فشارهای فراوانی را دیده اند که این فشارها همچنان نیز ادامه دارد.
در نارداران ما شاعران بسیار خوبی داریم مانند شیخ علی طوطی،حاج مایل علی اف که یک شاعر بین المللی است که حتی شاعران عراق نیز از اشعار وی استفاده می کنند و مرحوم علمدار ماهر که چندی پیش به دیار باقی شتافتند.
ایشان همچنین با اشاره به غزل سراها و مرثیه سراهای جمهوری نخجوان گفتند:دراین منطقه نیز شاعران بالا مقامی وجود داشته که در وصف امام حسین(ع) اشعار بسیاری را سروده اند.
در ادامه عباد ممی زاده استاد زبان ادبیات ترکی نیز گفت:«اسناد مختلفی وجود دارد که نشان می دهد آذربایجان ها در باب مرثیه سرائی اشعاری بسیاری را سروده اند که این موضوع عشق و محبت مردم این دیار را به ائمه معصومین (ع) نشان می دهد».
ایشان افزود:نوع سبک گفتن اذان و نوحه سرایی در آذربایجان(اردبیل) نمونه بوده و در هیچ جا از جهان اسلام نمی توان این سبک را پیدا نمود.
