به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، جمهوری آذربایجان بعد از استقلال از اتحاد جماهیر شوروی اولین انتخابات ریاست جمهوری خویش را در سپتامبر سال ۱۹۹۱ میلادی برگزار نمود که در این انتخابات ایاز مطلب اف روس گرا در انتخاباتی تک نامزدی به عنوان اولین رئیس جمهور آذربایجان در راس امور قرار گرفت. اما کشتار خوجالی در زمان ریاست جمهوری ایاز مطلب اف پیش آمد که وی را مجبور به استعفا کرد و در ششم مارس سال ۱۹۹۲ میلادی ایاز مطلب اف استعفا نامه اش را به مجلس ملی آذربایجان ارائه داد.
نتیجه استعفای ایاز مطلب اف، انتخاب ابوالفضل ایلچی بیگ ملی گرا به عنوان رئیس جمهور آذربایجان بود، اما ادامه شکست های آذربایجان در جنگ با ارمنستان، پیدایش خطر جنگ داخلی و از دست رفتن استقلال آذربایجان به خطر تشدید کامل بحران حکومتی باعث شد تا ابوالفضل ایلچی بیگ نیز نتواند دوران ریاست جمهوری خویش را به آخر برساند و با کناره گیری از این مقام در اول سپتامبر سال ۱۹۹۳ میلادی، قدرت را به حیدر علی یف که با تاسیس حزب آذربایجان نوین در نخجوان در حال زمینه چینی برای کسب قدرت در آذربایجان بود، واگذار کرد.
حیدر علی یف برای جلوگیری از اشغال بیشتر اراضی آذربایجان اقدام به امضای قرارداد آتش بس با ارمنستان در می سال ۱۹۹۴ میلادی با میانجی گری گروه مینسک سازمان همکاری و امنیت اروپا نمود. امضای قرارداد نفتی با شرکت های خارجی به نام “قرارداد قرن”به تحکیم قدرت حیدر علی یف کمک نمود. حیدر علی یف تا ۳۱ اکتبر سال ۲۰۰۱ میلادی در راس امور بود که با مرگ وی ریاست جمهوری آذربایجان به فرزندش الهام علی یف رسید. البته حیدر علی یف با سپردن نخست وزیری آذربایجان به الهام علی یف، زمینه انتقال آسان قدرت به فرزند خویش را به خوبی پیش برد. در دوران ریاست جمهوری حیدر و الهام علی یف تمام انتخابات برگزار شده در آذربایجان با پیروزی حزب آذربایجان نوین خاتمه یافته است و احزاب سیاسی مخالف دولت باکو یا به دلیل فشار حاکمیت و یا به دلیل ضعف رهبری حزبی نتوانسته اند نیرویی قدرتمند در مقابل حزب حاکم آذربایجان نوین باشند.
حزب آذربایجان نوین سال هاست که اختیار دار هر سه قوه مجریه، مقننه و قضایی این کشور است. بر اساس قانون اساسی آذربایجان یک فرد نمی توانست بیش از دو دوره به ریاست جمهوری برسد ولی حزب آذربایجان نوین با برگزاری رفراندوم در سال ۲۰۰۹ میلادی زمینه ریاست جمهوری مادام العمر الهام علی یف را فراهم کرد به طوری که اکنون رئیس جمهور آذربایجان می تواند این پست را به فرزند خویش حیدر علی یف واگذار و قدرت را در خاندان علی یف ها تثبیت کند. تا روزی که حیدر علی یف در راس امور آذربایجان قرار داشت، “نخجوانی” ها به قدرت بلامنازع در داخل حاکمیت آذربایجان تبدیل شده بودند. این سیاست مداران به همراه حیدر علی یف هسته اولیه حزب آذربایجان نوین در نخجوان را شکل داده و به لحاظ سیاسی سنتی به شمار می آیند. در اساسنامه حزب آذربایجان نوین بر سیاست خارجی متوازن در روابط با روسیه و غرب تاکید شده است ولی رفتارهای سیاسی نخجوانی ها نشان می دهد که اعضای این جناح به روسیه تمایل بیشتری دارند و اگر بخواهند بین روسیه و غرب یکی را انتخاب کنند، مطمئنا گزینه انتخابی آنها روسیه خواهد بود. با روی کار آمدن الهام علی یف و تلاش مهربان علی یوا، همسر رئیس جمهور آذربایجان جهت تاثیرگذاری بر سیاست های دولت باکو، در کنار نخجوانی ها جناح دیگری به نام “پاشایف ها” به تدریج در داخل حاکمیت آذربایجان شکل گرفت. مهربان علی یوا که ریاست بنیاد حیدر علی یف را برعهده دارد با کمک ظرفیت های این بنیاد سرمایه گذاری بر روی جوانان آذری شاغل در دانشگاههای آمریکایی و اروپایی را شروع کرد. در واقع هدف مهربان علی یوا خارج کردن تدریجی سیاست مداران سنتی از داخل حاکمیت آذربایجان و جایگزین نمودن آنها با جوانان به اصطلاح طرفدار مدرنیسم و حامی جناح پاشایف ها است.
نگارنده معتقد است که مهربان علی یوا هراس دارد که روزی جناح نخجوانی ها به دلیل داشتن نفوذ در داخل حاکمیت در مسیر به قدرت رسیدن حیدر علی یف، فرزند خویش به ریاست جمهوری آذربایجان بعد از الهام علی یف مانع تراشی کنند. اما به نظر نگارنده هیچ شکی در این که جناح های نخجوانی ها و پاشایف ها به دنبال ادامه قدرت در خاندان علی یف ها هستند، وجود ندارد ولی این دو جناح تلاش دارند با افزایش نفوذ خویش در داخل حاکمیت آذربایجان منافع خویش را تامین کنند. با توجه به عملکرد منفی مسئولان دولتی وابسته به نخجوانی ها، الهام علی یف نیز به این نتیجه رسیده است که با حضور نخجوانی ها در قدرت برنامه های توسعه ایی وی برای آذربایجان پیش نخواهد رفت و احتمال مخالفت نخجوانی ها با ادامه قدرت در خاندان علی یف ها در آینده وجود دارد پس تلاش می کند به تدریج نخجوانی ها را از مسئولیت های دولتی کنار بگذارد. الهام علی یف با انتصاب میکائیل جبار اف و رامین قلی زاده به وزرای تحصیل و اطلاعات و فن آوری ارتباطات اولین ضربه را به نخجوانی ها زد. با برگزاری رفراندوم در آذربایجان در سال گذشته میلادی مهربان علی یوا به سمت معاون اول رئیس جمهور آذربایجان منصوب شد که بر اساس قانون اساسی جدید آذربایجان، وی مکلف است که در صورت وقوع مشکل برای رئیس جمهور کفالت ریاست جمهوری را برعهده گرفته و زمینه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری را فراهم سازد که مطمئنا انتصاب وی با هدف انتقال قدرت از الهام علی یف به حیدر علی یف صورت گرفته است.
الهام علی یف با ادغام وزارتخانه های اطلاعات و فن آوری ارتباطات و راه و ترابری آذربایجان محترمانه ضیاء محمد اف از حامیان جناح نخجوانی ها را برکنار و رامین قلی زاده را به سمت وزیر جدید التاسیس منصوب نمود. اکنون با ایجاد تغییرات در نهاد ریاست جمهوری آذربایجان برخی از همراهان مهربان علی یوا در بنیاد حیدر علی یف به نهاد ریاست جمهوری آذربایجان منتقل شده اند. آلتای حسن اف، مهدی داداش اف، فاریض رضایف، آنار علی اکبر اف و یوسف محمدعلی یف از آن جمله اند. با روندی که با هدایت و برنامه ریزی مهربان علی یوا طی می شود بعید نیست که روزی الهام علی یف همراهان همیشگی خویش را از حاکمیت آذربایجان بیرون براند. با توجه به شرایط موجود هر چه زمان بگذرد اختلافات در درون حاکمیت آذربایجان بیشتر و اعیان تر خواهد شد. مطمئنا جناح نخجوانی ها به راحتی حاضر به از دست دادن نفوذ خویش در داخل حاکمیت باکو نخواهند شد.
علی حیدری منور-دانشجوی دکتری علوم سیاسی
