تاملی بر شناسایی استقلال آبخازیا و اوستیای جنوبی از سوی دولت سوریه

به گزارش مرکز فرهنگی قفقاز، در حالی که تحولات سیاسی و میدانی سوریه شرایط پرالتهاب و پیچیده ای را تجربه می کند، وزارت امور خارجه سوریه با صدور یک بیانیه رسمی اعلام نمود که «جمهوری عربی سوریه تصمیم به برقراری روابط دیپلماتیک با جمهوری های آبخازیا و اوستیای جنوبی نموده است». بر اساس این بیانیه رسمی، روابط دیپلماتیک در سطح سفارت ایجاد خواهد شد. بدین ترتیب پس از چهار کشور روسیه، نائورو^[۱] (کشور جزیره‌ای و کوچک در منطقه میکرونزی قاره اقیانوسیه)، نیکاراگوئه و ونزئلاء که پس از بحران اوت ٢٠٠٨ میلادی اقدام به شناسایی استقلال مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی نمودند، جمهوری عربی سوریه پنجمین کشوری است که گام در این مسیر گذاشته است. متعاقب بیانیه وزارت خارجه سوریه، آناتولی بی بیوف،[۲] رئیس جمهور منطقه اوستیای جنوبی که منابع رسمی گرجستان از آن تحت عنوان تسخینوالی[۳] اشغالی یاد می کنند، ضمن تشکر از بشار اسد، اظهار داشت که «به رسمیت شناختن استقلال اوستیای جنوبی توسط سوریه یک روند غیرقابل برگشت است که از سال ۲۰۰۸ آغاز شده است. شناخت متقابل استقلال و ایجاد روابط دیپلماتیک میان جمهوری اوستیای جنوبی و جمهوری عربی سوریه پدیده مهم و تاریخی است. همه به دوستان جدید نیاز دارند، به ویژه آن دسته از کشورهایی که در شرایط دشواری هستند و با تجاوز نظامی و تروریسم مواجه شدند». متعاقب این تحولات، وزارت خارجه گرجستان اعلام نمود که روابط دیپلماتیک تفلیس با دمشق قطع خواهد شد.

سخنگوی اتحادیه اروپا نیز در حمایت از موضع گرجستان اعلام نمود که «تصمیم رژیم سوریه برای برقراری روابط دیپلماتیک با مناطق جدایی طلب آبخازیا و اوستیای جنوبی از گرجستان، نقض قوانین بین المللی و اصل تمامیت ارضی به موجب مقررات منشور سازمان ملل متحد و قطعنامه های شورای امنیت مربوطه است». هدر ناور، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز در موضعی مشابه اظهار داشت که «تصمیم رژیم اسد برای تغییر واقعیت و یا موضع ما در مورد این موضوع تاثیری ندارد. این که چرا سوریه در حال حاضر آبخازیا و اوستیای جنوبی را به رسمیت شناخته است،شگفتی برای ما نیست، زیرا بشار اسد توسط رژیم روسیه پشتیبانی می شود. مناطق اشغالی اوستیای جنوبی و آبخازیا جزء جدایی ناپذیر از گرجستان است. ما همچنان از حاکمیت گرجستان، استقلال و تمامیت ارضی آن در مرزهای بین المللی خود حمایت می کنیم؛ و تصمیم رژیم اسد، ما آن را یک تصمیم ناخوشایند می نامیم و تاکید می کنم تصمیم سوریه هیچ تاثیری در تغییر واقعیت و یا موضع ما در مورد این موضوع ندارد».

اقدام اخیر دولت سوریه در قبال شناسایی استقلال مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی در واقع در امتداد دو اقدام دیگر دمشق در شناسایی نسل کشی ارامنه در سال ٢٠١۵ و نیز شناسایی الحاق کریمه به روسیه در٢٠ اکتبر ٢٠١۶ است که نشان می دهد سیاست خارجی سوریه در حوزه سی. آی. اس تا چه میزان از روندهای متوازن و سنتی گذشته فاصله گرفته است. واقعیت آن است که مسکو به شدت در پی مشروعیت بخشی و شناسایی بین المللی الحاق کریمه به خاک روسیه و نیز تبدیل وضعیت مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی از وضعیت دوفاکتوی کنونی به دوژور است. در این راستا افزایش تعداد کشورهای شناسایی کننده الحاق کریمه و استقلال آبخازیا و اوستیای جنوبی برای روس ها بسیار حائز اهمیت است. به همین دلیل است که تنها یک هفته بعد از شناسایی الحاق کریمه از سوی دولت سوریه در ٢٠ اکتبر ٢٠١۶، یوگنی فیودروف، از اعضای حزب حاکم روسیه واحد و یکی از نمایندگان مجلس دومای روسیه نامه ای را برای مجلس شورای اسلامی ارسال می نماید و در آن خواستار شناسایی رسمی الحاق شبه جزیره کریمه به فدراسیون روسیه از سوی دولت ایران می شود که این درخواست در راستای سیاست اصولی دولت ایران، با پاسخ مثبتی از سوی کشورمان مواجه نشد.

تصمیم اخیر دولت سوریه در شناسایی استقلال مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی از زاویه تشدید تنش ها و اختلافات میان روسیه با جهان غرب نیز قابل توجه و ارزیابی است. اگر به حدود دو سال قبل بازگردیم، با توجه به مباحثی که از سوی دونالد ترامپ در جریان مبارزات انتخاباتی در رابطه با عادی سازی مناسبات آمریکا و روسیه، لغو تحریم های روسیه و شناسایی الحاق کریمه به روسیه مطرح شده بود، رهبران گرجستان به ویژه جریان غرب گرای حاکم به شدت نگران گسترش این روند از کریمه به مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی بودند. در همین مقطع بود که رفات چوباروف، از نمایندگان پارلمان اوکراین اعلام نمود که کشورهای بلاروس، ارمنستان، قزاقستان و ازبکستان آمادگی خود را برای به رسمیت شناختن الحاق کریمه به خاک روسیه اعلام کرده‌اند که بدین ترتیب با اضافه شدن به شش کشور کوبا، نیکاراگوئه، ونزئلا، افغانستان، کره شمالی و سوریه، تعداد کشورهای شناسایی کننده الحاق کریمه به خاک روسیه به ١٠ کشور افزایش می یافت. در چنین فضایی بود که مقامات اوستیای جنوبی اعلام نمودند که در جهت حفظ مصالح و منافع مردم اوستیای جنوبی همه پرسی برای پیوستن این منطقه به روسیه در سال ۲۰۱۷ میلادی برگزار خواهد شد.[۴]

اما فضای تقابلی شدیدی که میان آمریکای دونالد ترامپ و روسیه شکل گرفت، نگرانی رهبران گرجستان را تا حد بسیار زیادی برطرف نمود. به عنوان مثال، بن کاردین، یک عضو ارشد حزب دمکرات در مجلس نمایندگان آمریکا در زمان تصویب طرح تحریم های جدید علیه روسیه صراحتاً اظهار داشت که «طرح تحریم‌ها به دلیل دخالت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری سال ٢٠١۶، اشغال بخشی از خاک اوکراین و گرجستان و حمایت از دولت سوریه» باید به تصویب برسد. سفر مایک پنس، معاون رئیس جمهور آمریکا به تفلیس در آستانه نهمین سالگرد جنگ اوت ٢٠٠٨ میلادی و حضور در مانورهای نظامی «مشارکت ارزشمند-۲۰۱۷»^[۵] ناتو در گرجستان^[۶] و با اعلام این که «آمریکا هرگز با اشغال مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی توسط روسیه کنار نخواهد آمد»، اطمینان خاطر هرچه بیشتر رهبران گرجستان را به دنبال داشت. چنانچه گئورگی کویریکاشویلی، نخست وزیر گرجستان، سفر مایک پنس به تفلیس را نشانه حمایت آمریکا از گرجستان عنوان و در رابطه با موضع قاطعانه واشنگتن در زمینه حمایت از تمامیت ارضی و حق حاکمیت گرجستان ابراز قدردانی کرد. اما در نقطه مقابل و به فاصله کوتاهی از سفر مایک پنس به تفلیس، ولادمیر پوتین نیز عازم آبخازیا شد و در سوخومی با رائول خاجیمبا، رئیس جمهور خودخوانده این منطقه دیدار کرد تفاهمنامه‎ای برای سرمایه گذاری ۶ میلیارد روبلی روسیه در اقتصاد آبخازیا طی سه سال آینده به امضای دو طرف رسید. در حوزه نظامی و دفاعی نیز روس ها اقدام به تثبیت و تقویت حضور نظامی در مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی نمودند. فعالیت پایگاه گودائوتا (پایگاه نظامی هفتم ارتش روسیه) در شمال سوخومی، مرکز آبخازیا به موجب قرارداد سپتامبر ۲۰۰۹ به مدت ۴۹ سال تمدید شد که قابل تمدید تا ١۵ سال دیگر نیز می باشد. قرارداد مشابه و بلندمدتی نیز در قبال پایگاه پایگاه نظامی چهارم ارتش روسیه در شمال غربی تسخینوالی، مرکز اوستیای جنوبی صورت گرفت.

بنابراین، در ادامه همین فضای تقابلی است که مجمع پارلمانی ناتو در لهستان در ٢۵ می ٢٠١٨ (۴ خرداد ١٣٩٧) از رهبران ناتو درخواست کردند نسبت به تجاوز غیرقانونی روسیه به کریمه، بی ثبات سازی شرق اوکراین و اشغال سرزمین های گرجستان و اوکراین، متحدان ناتو را متقاعد و بر حمایت بی قید و شرط خود از حاکمیت و تمامیت ارضی گرجستان و اوکراین تاکید کند. بنابراین، تصمیم دولت سوریه در اعلام شناسایی استقلال مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی که به فاصله کوتاهی پس از اجلاس مجمع پارلمانی ناتو در لهستان (٢۵ می ٢٠١٨) و نیز دیدار ولادمیر پوتین و بشار اسد در سوچی (١٧ می ٢٠١٨) صورت گرفت، نمی تواند بی ارتباط با تشدید روندهای تقابلی میان روسیه و جهان غرب باشد.

در نهایت باید به این نکته اشاره داشت که اقدام اخیر دولت سوریه در شناسایی استقلال مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی به روشنی نشان می دهد که منطقه قفقاز جنوبی تا چه میزان تحت تاثیر تحولات مناطق پیرامونی خود قرار گرفته است. تحولات کریمه و اوکراین، گسل های قومی و سرزمینی در آبخازیا، اوستیای جنوبی، قره باغ و نیز منطقه استقلال مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی و نیز منطقه ترانس دنیستر مولداوی را فعال نموده است و تحولات سوریه و عراق نیز با توجه حضور تعداد قابل توجه نیروهای سلفی و تروریستی از قفقاز شمالی در گروه هایی مانند داعش و جبهه النصره که امکان بازگشت آن ها به منطقه نیز وجود دارد، باعث فعال شدن گسل های هویتی و دینی و تبدیل مناقشات قومی- سرزمینی قفقاز جنوبی به مناقشه های قومی- دینی شده است.

تاثیر سیاسی و به ویژه روحی-روانی اقدام اخیر دولت سوریه در شناسایی استقلال مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی نیز تقویت احساسات ضد روسی در افکار عمومی و نخبگان جامعه گرجستان خواهد بود؛ چرا که از دیدگاه گرجی ها، این اقدام دولت سوریه با تحریک و تشویق مسکو صورت گرفته است و سیاست مستقلی از جانب دولت سوریه محسوب نمی شود که از سال ١٩٩۴ میلادی دارای روابط دیپلماتیک با گرجستان است. بنابراین، پیامد این امر تداوم و تشدید بن بست های ایجاد شده در مناسبات گرجستان و روسیه خواهد بود که پس از کنار رفتن میخائیل ساکاشویلی، امیدهایی برای بهبود مناسبات ایجاد شده بود. در حال حاضر در مجموعه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز، هیچ کشوری به مانند گرجستان از روسیه فاصله نگرفته است. در چنین شرایطی با توجه به بیانیه های اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا در محکومیت اقدام دولت سوریه در شناسایی استقلال مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی، جناح غرب گرا در گرجستان بیش از گذشته تقویت خواهد شد، و به همان میزان بر روند همکاری های یورو- آتلانتیکی دولت گرجستان با ایالات متحده آمریکا، پیمان ناتو و اتحادیه اروپا افزوده خواهد شد و گرجستان بیش از گذشته از روسیه و ساختارهای منطقه ای روس محور حوزه سی. آی. اس و نیز متحدان منطقه ای این کشور مانند سوریه دور خواهد شد.

یادداشت