برنامه‌های سازمان پیمان امنیت جمعی برای سال ۲۰۲۰

ناظران سیاسی ریاست روسیه بر سازمان پیمان امنیت جمعی در سال آینده میلادی را عامل مهمی در تغییر رویکرد و فعال‌تر شدن این سازمان می‌دانند.

به گزارش پایگاه خبری حقایق قفقاز به نقل از تسنیم، در تاریخ ۲۸ نوامبر نشست سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) در بیشکک پایتخت قرقیزستان برگزار شد و کشورهای عضو شامل روسیه، بلاروس، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان گرد هم آمدند. در این رویداد رهبران کشورهای سازمان پیمان امنیت جمعی از جمله ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه حضور داشتند.

سازمان پیمان امنیت دسته‌ جمعی یکی از سازمان‌های فعال نظامی و چند منظوره در حوزهٔ آسیای مرکزی و قفقاز است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی توان سیاسی، اقتصادی و نظامی فدراسیون روسیه کاهش یافت. روسیه به منظور بالابردن ظرفیت‌ ها و متحد نگه داشتنِ کشورهای عضو پیشین، چنین سازمانی را پایه‌ گذاشت. از دیگر اهداف عمده این سازمان، محدود کردن زمینه گسترش ناتو و نفوذ ایالات متحده آمریکا در حوزه کشورهای همسایه و متحدان پیشینِ روسیه است. مسکو می ‌خواست با ایجاد ساختارهای جدید سیاسی، اقتصادی و نظامی بازیگرِ اصلی در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز باشد.

قرار است در سال آینده میلادی ریاست سازمان پیمان امنیت جمعی به روسیه به عنوان بازیگر اصلی این سازمان منتقل شود. روسیه دارای قدرتمندترین نیروهای مسلح در میان کشورهای این سازمان است و وقتی مسئله امنیت مطرح باشد این کشور در صدر قرار می گیرد. رئیس جمهور روسیه در سخنان خود در نشست بیشکک اولویت های اصلی را که مسکو قصد دارد در دوره ریاست این کشور روی آن کار کند را تشریح کرد.

مسکو تا سال ۲۰۲۵ یک برنامه ۵ ساله برای همکاری های نظامی در سازمان پیمان امنیت جمعی تهیه کرده است. پوتین معتقد است که کشورهای سازمان پیمان امنیت جمعی باید فعالیت های صلح آمیز خود را تقویت کنند و نیروهای مسلح آن ها باید در ماموریت های سازمان ملل شرکت کنند. برای انجام این کار، رئیس جمهور روسیه توصیه کرده است که مستندات مناسب تهیه شود.

پوتین همچنین گفت که روسیه طرف دار همکاری سازمان پیمان امنیت جمعی با کشورهای غیر عضو است که می توانند وضعیت عضو ناظر را در این سازمان دریافت کنند.

یکی از اهداف اصلی سازمان پیمان امنیت جمعی مبارزه با تروریسم بین المللی در قلمرو کشورهای عضو است. برای مبارزه با تروریسم، کشورهای سازمان پیمان امنیت جمعی اقدامات مشترکی را برای شناسایی و از بین بردن عناصر تروریست و همچنین منابع مالی آنها انجام می دهند. این نوع عملیات ادامه خواهد یافت. روسیه همچنین در نظر دارد تجربیات به دست آمده در مبارزه با تروریسم در سوریه را با کشورهای سازمان پیمان امنیت جمعی در میان بگذارد.

به گفته رئیس جمهور روسیه، این احتمال وجود دارد که مناطق جدید درگیری در مرزهای کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی ظاهر شود، بنابراین نیاز به بهبود اثربخشی تجزیه و تحلیل و پیش بینی وضعیت نظامی-سیاسی در منطقه مسئولیت سازمان پیمان امنیت جمعی وجود دارد.

ولادیمیر پوتین سخنان خود را در جمع رهبران کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی را با دعوت مجدد از آن ها برای شرکت در جشن هفتاد و پنجمین سالگرد پیروزی در «جنگ کبیر میهنی» در ۹ مه ۲۰۲۰ پایان داد. لفظ جنگ کبیر میهنی در روسیه و جمهوری‌ های سابق شوروی برای توصیف دوره بین ۲۲ ژوئن ۱۹۴۱ تا ۹ مه ۱۹۴۵ در بسیاری از جبهه‌ های شرقی نبرد جنگ جهانی دوم بین اتحاد جماهیر شوروی و رایش آلمان و متحدان آن به‌کار می‌رود. این عنوان پس از سخنرانی رادیویی ژوزف استالین خطاب به ملت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در تاریخ ۳ ژوئیه ۱۹۴۱ مرسوم گردید. در تمامی منابع رسمی شوروی سابق و همچنین منابع فدراسیون روسیه از این عنوان به‌ جای «جنگ جهانی دوم» استفاده می ‌شود.

در پایان این اجلاس، رهبران کشورهای سازمان پیمان امنیت جمعی بیانیه مشترکی را منتشر کرده و در آن ابراز امیدواری کردند پیمان بین فدراسیون روسیه و ایالات متحده آمریکا در زمینه اقدامات برای کاهش بیش تر و محدود کردن اسلحه های تهاجمی استراتژیک تمدید شود. آینده پیمان استارت نو (معاهده کاهش تسلیحات استراتژیک) از فوریه سال ۲۰۱۹ با تردید روبرو بوده است. از فوریه سال جاری ایالات متحده شروع به انتقاد از این پیمان کرد و در ماه اوت از پیمان منع موشک‌ های هسته‌ ای میان ‌برد به طور یک جانبه خارج شد. اخیرا ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه اعلام کرد مسکو خواستار بهبود روابط خود با آمریکا بوده و آماده است در هر زمانی پیمان استارت نو را تمدید کند. رهبر روسیه همچنین تأکید کرد اگر اعتبار پیمان استارت نو پایان یابد، آخرین محدودیت ها برای جلوگیری از مسابقه تسلیحاتی از بین خواهند رفت.

با وجود وخیم تر شدن روابط با غرب، روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی امید خود را برای ایجاد گفت و گوهای سازنده با یکدیگر از دست نداده اند. چرا که برای آنها ضروری است تا بتوانند در مبارزه با تهدیدات جهانی مانند تروریسم بین المللی به یکدیگر بپیوندند. نباید فراموش کرد وقتی وزرای امور خارجه کشورهای سازمان پیمان امنیت جمعی در ماه مه سال جاری در بیشکک ملاقات کردند، از ناتو درخواست کردند تا روابط مستقیمی بین دو بلوک نظامی برقرار کرده و سیستمی را برای مشاوره منظم برقرار کنند تا در مورد مهم ترین مسائل موجود رایزنی کنند.

با توجه به تقابل با غرب و تهدید فزاینده تروریسم اکنون بیش از هر زمان دیگر، کشورهای سازمان پیمان امنیت جمعی باید متحد بمانند و همکاری را در مورد همه موضوعات استراتژیک افزایش دهند. حتی روسیه با تمام توان نظامی خود، هنوز هم نیاز به شرکای قابل اعتماد در جهانِ پس از اتحاد جماهیر شوروی دارد و در مقابل پشتیبانی روسیه برای سایر اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی نیز ضروری است.

همانطور که پوتین در این اجلاس اعلام کرد، سازمان پیمان امنیت جمعی در حال همکاری بیش تر با کشورهای غیر عضو و همچنین دعوت از ناظران و شرکای جدید است. بدیهی ترین شرکایی که می توانند به حفاظت از مرزهای جنوبی سازمان پیمان امنیت جمعی کمک کنند، دو کشور ازبکستان و ترکمنستان خواهند بود که مانند تاجیکستان با افغانستان هم مرز هستند. سازمان پیمان امنیت جمعی بیش ترین توجه خود را به منطقه مرزی مشترک میان تاجیکستان و افغانستان متمرکز کرده است.

افغانستان دهه هاست که درگیر جنگ داخلی است و تا حدودی توسط گروه های مسلح غیرقانونی کنترل می شود. از این رو افغانستان به عنوان منبعی برای تهدیدات تروریستی و تجارت مواد مخدر محسوب شده و علاوه بر کل جهان در درجه اول تهدیدی جدی برای همسایگانش در آسیای مرکزی است. امنیت آسیای مرکزی نیز تأثیر مستقیمی بر امنیت روسیه و سایر کشورهای سازمان پیمان امنیت جمعی دارد. تقویت مرز افغانستان و تاجیکستان از این رو مورد نگرانی ویژه دولت های عضو این سازمان است.

ازبکستان و ترکمنستان نیز در معرض تهدید مداوم حمله گروه های تروریستی افغانستانی هستند و طی سال های اخیر تهدیدات ویژه ای را از این ناحیه احساس کرده اند.

در ژوئن سال ۲۰۱۸، حمله ای به پاسگاه مرزی ترکمنستان در نزدیکی تخته ‌بازار در استان مرو صورت گرفت. در این درگیری هشت مرزبان ترکمنستانی کشته شدند. در ژانویه سال ۲۰۱۹ حملات تروریستی در حیرتان در مرز افغانستان و ازبکستان انجام شد. در مارس ۲۰۱۹، تروریست ها بخشی از استان بادغیس افغانستان که با ترکمنستان هم مرز است را تصرف کردند. در نتیجه پناهجویان از ولایت بادغیس از مرز عبور کرده و وارد ترکمنستان شدند. در اوایل نوامبر ۲۰۱۹ نیز اعضای داعش به پاسگاه مرزی عشق آباد در مرز تاجیکستان و ازبکستان حمله کردند. یک نیروی مرزبان و یک پلیس تاجیکستانی در این حمله کشته شد.

با توجه به این وضعیت، ازبکستان (که قبلا به عضویت سازمان پیمان امنیت جمعی درآمده بود ، اما بعدها عضویت خود را به حالت تعلیق درآورد) و ترکمنستان می توانند بر افزایش همکاری با سازمان پیمان امنیت جمعی برای حفاظت مشترک از مرزها حساب کنند.

اعضای جدیدی که ممکن است در آینده به سازمان پیمان امنیت جمعی بپیوندند شامل دو جمهوری خودخوانده آبخازیا و اوستیای جنوبی در ماورای قفقاز هستند که تنها از سوی چند کشور معدود به رسمیت شناخته شده اند و اکنون نیز تحت حمایت روسیه هستند. تنها کشورهای عضو سازمان ملل که این دو جمهوری را به رسمیت می شناسند شامل روسیه، ونزوئلا، نائورو، نیکاراگوئه و سوریه هستند. از این رو پذیرفتن آبخازیا و اوستیای جنوبی در سازمان پیمان امنیت جمعی ممکن است به عنوان یک عمل جدی تحریک آمیز از سوی جامعه جهانی تلقی شود. با این حال، اگر این اتفاق بیفتد، سازمان پیمان امنیت جمعی می تواند یک مزیت قابل توجهی به دست آورد. در هر دوی این دو جمهوری پایگاه های نظامی روسیه واقع هستند؛ پایگاه چهارم نظامی در اوستیای جنوبی برای نیروهای زمینی و پایگاه هفتم مشترک نظامی در آبخازیا. این پایگاه ها هر یک میزبان حدود چهار هزار نظامی ارتش روسیه هستند. اگر آبخازیا و اوستیای جنوبی مجاز به پیوستن به سازمان پیمان امنیت جمعی باشند، پرسنل مستقر در این پایگاه ها در سیستم امنیتی عمومی سازمان پیمان امنیت جمعی ادغام می شوند. این امر می تواند هماهنگی بین ارتش روسیه و متحدان آن ها در مناطق مختلف شوروی سابق را بهبود بخشد و توانایی های نظامی کلی سازمان پیمان امنیت جمعی را نیز افزایش دهد.

افزایش کشورهای عضو و تعامل با کشورهای غیر عضو تنها کاری نیست که سازمان پیمان امنیت جمعی برای تقویت امنیت منطقه ای باید انجام دهد. پروژه های ایجاد سیستم دفاع هوایی و دفاع موشکی مشترک برای سازمان پیمان امنیت جمعی، احتمال ایجاد پایگاه نظامی روسیه در بلاروس و گزینه های دیگر هنوز مورد بحث هستند.

به طور کلی، به راحتی می توان گفت سال آینده میلادی برای سازمان پیمان امنیت جمعی با ریاست فدراسیون روسیه سالی فعال خواهد بود.

مجید اسماعیل زاده، کارشناس مسائل اوراسیا