آذربایجاناخبار

محمد امین رسول زاده، موسس اولین حزب جمهوری آذربایجان

حزب مساوات، قدیمی ترین حزب آذربایجان به شمار می آید که از ابتدای تأسیس آن توسط محمد امین رسولزاده تا هم اکنون که عیسی قنبر رهبری آن را برعهده دارد، با فراز و نشیب های فراوانی رو به رو بوده است، اهمیت این حزب سبب شده است تا در ادامه سلسله گزارشات مربوط به انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان به شکلی ویژه به آن بپردازیم.

حزب مساوات، قدیمی ترین حزب آذربایجان به شمار می آید که از ابتدای تأسیس آن توسط محمد امین رسولزاده تا هم اکنون که عیسی قنبر رهبری آن را برعهده دارد، با فراز و نشیب های فراوانی رو به رو بوده است، اهمیت این حزب سبب شده است تا در ادامه سلسله گزارشات مربوط به انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان به شکلی ویژه به آن بپردازیم.

تأسیس

حزب مساوات اکتبر 1911 در باکو تأسیس شده است؛ مساوات کلمه ای عربی به معنی برابری است. مؤسسان حزب عبارت اند از: محمد امین رسولزاده، محمد علی رسول اوغلو، عباس کاظم زاده، تقی نقی اوغلو.

علاوه به افزاد فوق نام اشخاصی چون ولی میکائیل اوغلو، سید حسین صادق، عبدالرحیم بی، یوسف زیاء بی و سید موسوی بی نیز به عنوان اولین اعضای این حزب در تاریخ حزب مساوات به چشم می خورد. اساس نامه اولیه حزب از 9 ماده تشکیل شده بود و پس از بازگشت محمد امین رسولزاده به باکو در سال 1913 بندهایی با مضمون وطن دوستی نیز به آن اضافه شد. از اکتبر سال 1915 روزنامه “آچیق سوز” به سردبیری محمد امین رسولزاده به عنوان تریبون حزب مساوات آغاز به کار کرد که این روزنامه اولین روزنامه چاپ شده به زبان ادبی ترکی در جهان می باشد.

ژوئن سال 1917 حزب مساوات با حزب “عدم مرکزیت ترک” که توسط نسیب بی یوسف بیلی در شهر گنجه تأسیس شده بود ادغام گردید و حزب “عدم مرکزیت ترک-مساوات” که دفتر مرکزی آن در باکو بود شکل گرفت و شعبه دوم آن در گنجه به فعالیت خود ادامه داد. اولین مجمع عمومی حزب مساوات از 23 تا 31 اکتبر 1917 در ساختمان اسماعیلی باکو برگزار شد. بیست و هشتم ماه می سال 1918 حزب مساوات به همراه چند حزب کوچک دیگر استقلال آذرابیجان را اعلام کردند و محمد امین رسولزاده به رهبری شورای ملی آذربایجان انتخاب شد. حزب مساوات در دوران استقلال دو ساله آذربایجان از سال 1918 تا 1920 نیز فعالیت چشم گیری داشت و تلاش زیادی برای پیشرفت و شناساندن آذربایجان در سطح بیت المللی انجام داد.

محمد امین رسولزاده

محمد امین رسولزاده 31 ژانویه 1884 در شهر باکو به دنیا آمد و خانواده ای متدین به دنیا آمد؛ پدرش روحانی مشهور، حاجی ملی علی اکبر رسولزاده و مادرش زینب زال قیزی می باشد. رسولزاده تحصیلات ابتدایی را نزد پدرش گذراند؛ سپس وارد وارد مدرسه فنی شد؛ در سال 1902  مؤسسه ” جوانان مسلمان” را تأسیس کرد و یک سال بعد اولین مقاله اش در روزنامه “شرق – روس” چاپ شد. او همچنین مؤسس تعداد زیادی روزنامه در جمهوری آذربایجان، ایران، ترکیه و انگلیس است؛ در کل قبل از ورود رسولزاده به ارثه سیاست وی روزنامه نگاری به نام در سطح جهان بود.

محمد امین رسولزاده از سال 1907 به دلیل فعالیت های سیاسی اش تحت تعقیب قرار گرفت و به تبریز آمد و از 1908 تا 1911 شانه به شانه ستارخان در حرکت مشروطه ایران مبارزه کرد؛ در سال 1911 با درخواست سفارت روسیه از ایران اخراج شد. وی پس از اعلام استقلال آذربایجان در 28 می سال 1918 به عنوان رئیس شورای ملی آذربایجان انتخاب شد و در مراحل مختلف شکل گیری و فعالیت دولت دموکراتیک خلق آذربایجان نقشی موثر ایفا کرد. رسولزاده پس از اشغال مجدد آذربایجان توسط روس ها در27 آپریل 1920 دستگیر و به مسکو منتقل شد؛ سپس به للینگراد( سن پترزبورگ کنونی) منتقل شد؛ وی سرانجام موفق به گریختن از اتحاد جماهیر شوروی گشت و به فنلاند و سپس ترکیه رفت.

محمد امین رسولزاده پس از اشغال مجدد خاک آذربایجان تا لحظه مرگش هرگز دست از مبارزه بر نداشت و سختی های زیادی متحمل شد تا در مارس 1955 در آنکارا بدرود حیات گفت. البته علی رغم خدمات رسولزاده در راه شکل گیری جریانات سیاسی در جمهوری آذربایجان، برخی مخالفان وی او را از موثر ترین افراد در انتخاب نام جمهوری آذربایجان برای این کشور هنگام اولین استقلال آن در سال 1918 می دانند.

تاریخ حزب مساوات

تاریخ این حزب به سه بخش عمده مساوات سابق(اسکی مساوات)، مساوات مهاجر و مساوات نوین(ینی مساوات) تقسیم می شود.

مساوات سابق(اسکی مساوات)

مساوات سابق از سال 1911 تا انقلاب فوریه روسیه به صورت پنهانی در امپراطوری روسیه فعالیت داشته است، این حزب در این سال ها با ایدئولوژی اسلامی – ترکی ایجاد اتحاد بین ترک های مسلمان را به عنوان آرمان اصلی خود پیگیری می کرده است و در سال 1917 با فرقه “عدم مرکزیت ترک” ادغام شده و حزب “عدم مرکزیت ترک مساوات” را تشکیل داد. حزب مساوات همچنین در اعلام استقلال جمهوری آذربایجان در سال 1918 (حکومتی که عمر آن به 2 سال هم نرسید) و پس از فروپاشی شوروی سابق نقش عمده ای ایفا کرده است و شخص محمد امین رسولزاده به عنوان یکی از اصلی ترین پایه گذاران جمهوری آذربایجان مستقل شناخته می شود که ریاست اولین مجلس ملی این کشور را نیز برعهده داشته استاین حزب پس از اشغال آذربایجان در سال 1920 نیز به شکلی فعال وارد مبارزه علیه شوروی شده و بعد ها حتی این مبارزات به شکل مسلحانه نیز تبدیل شدند و در این دوران فقط توسط حزب مساوات بیش از 150 عملیات مسلحانه ضد حکومتی انجام شد؛ این حزب در آن دوران تحت عنوان مساوات پنهانی-گیزلی موساوات- شناخته می شد. بنا به گفته محمد امین رسولزاده تا آگوست سال 1923 بیش از دو هزار عضو مساوات توسط رژیم شوروی بازداشت شدند.

مساوات مهاجر

فعالیت های حزب مساوات در دوران مهاجرت از اوخر سال 1922 و اوایل سال 1923 شروع شد؛ در این سال ها بود که محمد امین رسولزاده به صورت پنهانی و بی خبر به استانبول گریخته و در آنجا شاخه خارجی حزب مساوات را بنیان گذاری کرد و مرکز ملی آذربایجان را ایجاد کرد. او تمامی سیاسیون آذربایجانی را در استانبول با هم متحد و وارد قالب حزب مساوات کرد و این تشکیلات را به سرعت در ترکیه توسعه داد و به فاصله کمی نشریه “ینی قفقاز” را در ترکیه چاپ کرد. ترکیب مرکز ملی آذربایجان به این شرح بود: محمد امین رسولزاده، خلیل خاص محمداف، مصطفی وکیل اف، عبدالعلی میرجان اف، اکبر آقا شیخ الاسلام اف

مساوات مهاجر در این دوران به مبارزه با بلشویک ها می پرداخت. دوره مربوط به مساوات مهاجر تا سال 1992 یعنی از فروپاشی شوروی سابق تا اعلام استقلال جمهوری آذربایجان- ادامه پیدا کرد.

مساوات نوین(ینی مساوات)

حزب ملی دموکرات ینی مساوات آذربایجان در 24 اکتبر 1989 تأسیس شد و اساس نامه حزب که در سال 1936 نوشته شده بود با تغییراتی جزئی به عنوان برنامه حزب تأسیس شد و در دسامبر سال 1989 اولین شماره روزنامه “ینی مساوات” به عنوان پایگاه رسانه ای حزب منتشر شد.

عیسی قنبر نیز از سال 1992 تا کنون رهبر ینی مساوات را برعهده دارد.

میرزا بالا محمدزاده، دومین رهبر حزب مساوات

میرزا بالا محمدزاده، دومین رهبر حزب مساوات در یال 1898 در روستای زیره منطقه آبشرون به دنیا آمد؛  در سال 1907 به باکو آمد و در مدرسه “روس-تاتار” مشغول تحصیل شد پس از اتمام تحصیلات مقدماتی به سازمان جوانا حزب مساوات پیوست و از رهبران تشکیلات “گنج لر یوردو” از زیر شاخه های سازمان جوانان حزب مساوات شد و توانایی های وی سبب شد تا در دومین مجمع عمومی حزب به عنوان یکی از اعضای هیئت حزب مساوات در باکو انتخاب شود. در سال 1923 و پس از شناسایی محل چاپ روزنانه غیرقانوی “استقلال” مدتی پنهان شد و سپس به صورت پنهانی به ایران آمد. در سال 1927 محمدزاده به استانبول مهاجرت کرد و با روزنامه های “آذری ترک” و “اودلو یورد” وارد همکاری شد وی همچنین در رشته حقوق مشغول به تحصیل شد و لیسانس خود را در این رشته گرفت. وی در سال 1931 به همره محمد امین رسولزاده و دیگر مهاجران ترکیه را ترک کرد و 8 مارس 1959 در استانبول از دنیا رفت.

کریم اودر، سومین رهبر حزب مساوات

کریم اودر فرزند عبادالله در سال 1901 در باکو متولد شد. او از 1918 تا 1920 در دوران جمهوری خلق آذربایجان از مسئولین وزارت امور خارجه بود و در آن دوران ارتباط نزدیکی با نسیب یوسف بی لی داشته است. کریم اودر پس از اشغال آذربایجان در 27 آپریل 1920 مدتی در سمت وزیر امور خارجه فعالیت کرده است؛ او وقتی اوضاع کشور را در دوران به  قدرت رسیدن بلشویک ها مشاهده کرد، فرار را بر قرار ترجیح داد و به تفلیس گریخت و سه سال آنجا ماند و در آنجا در رشته اقتصاد تحصیل کرد و لیسانس اقتصاد گرفت. او سپس از ترس بازداشت شدن توسط بلشویک ها به ترکیه فرار کرد و در شهر باتوم ترکیه مدتی به تجارت مشغول شد و تابعیت ترکیه ای گرفت و به بانک عثمانی رفت و هفت سال آنجا فعالیت کرد و به پست معاون رئیس کل این بانک رسید و سپس به بانک مرکزی رفته و مدتی نیز آنجا کار کرد؛ کریم اودر در سال 1966 بازنشسته شد. وی به زبان های روسی، فرانسوی، فارسی، آلمانی و انگلیسی نیز مسلط بود؛ او پس از فوت “عبد الوهاب یورد سور” برای مدتی رهبر حزب مساوات شده است و ریاست مجلس این حزب را عهده دار شده است “اودر” همزمان ریاست فرهنگستان آذربایجام را نیز بر عهده داشته است. کریم اودر 19 نوامبر 1981 رخ در نقاب خاک کشید و این جهان را وداع گفت.

محمد آذر آران، چهارمین رهبر حزب مساوات

محمد آذر آران، در تاریخ 1911 در منطقه قره باغ چشم به جهان گشود؛ تمام خانواده، علی الخصوص پدر وی از حامیان محمد امین رسولزاده و از اعضای حزب مساوات بوده اند. آذر آران به سبب مشاهده جنایات کمونیست ها در آذربایجان از این رژیم به شدت نفرت داشت؛ او در سال 1920 و پس از اتمام تحصیلات ابتدایی به ترکیه رفت و در استانبول در مقطع کارشناسی طب نظامی به تحصیل مشغول شد، آذر آران ضمن آشنایی با محمد امین رسولزاده در شهر استانبول به تحصیل در رشته طب ادامه داد و در این رشته استاد شد و مدتی نسبتا طولانی را به عنوان پزشک ارشد بیمارستان استانبول فعالیت کرد. وی به همراه محمد امین رسولزاده و تعداد زیادی از مهاجران دیگر ترکیه را به مقصد آذربایجان ترک کرد و فعالیت چشم گیری در مبارزه برای استقلال آذربایجان از شوروی انجام داد. وی در خاطرات خود می گوید: “ما قبل از رسیدن به مرحله جوانی زندگی خود، بار های سنگینی را به دوش کشیدیم.” او از سال 1949 در فرهنگستان آذربایجان مشغول فعالیت شد و سپس به مدت 11 سال رهبری حزب مساوات را عهده دار شد؛ وی در اواخر عمر خود و یک سال قبل از مرگش در سال 1992 بالاخره استقلال آذربایجان را دید و در سال 1993 و در 82 سالگی از دنیا رفت.

عیسی قنبر، پنجمین رهبر حزب مساوات

عیسی قنبر، فرزند یونس 24 فوریه سال 1957 در باکو و در خانواده ای روشنفکر به دنیا آمد. تا سال 1974 تحصیلات متوسطه خود را در باکو به اتمام رساند و در همین سال وارد دانشگاه دولتی باکو گردید و در رشته تاریخ مشغول به تحصیل شد و در سال 1979 فارغ التحصیل شد و به آکادمی علوم آذربایجان در نخجوان رفت و سه سال در آنجا فعالیت داشت. او سپس از سال 1982 به مدت هشت سال در انستیتوی شرق شناسی رفته و در آنجا به درجات علمی عالی دست یافت. عیسی قنبر از سال 1990 تا 1991 مدیر شعبه تشکیلات جبهه خلق آذربایجان بود و سپس به سمت معاونت این تشکیلات رسید؛ در انتخابات سال 1990 به عنوان نماینده مردم آذربایجان در مجلس عالی آذربایجان شوروی انتخاب گردید و در سال 1991 به عنوان نماینده کمیسیون امور خارجی شورای عالی شوروی انتخاب گردید.عیسی قنبر از ماه می سال 1992 تا ژوئن سال 1993 به عنوان رئیس جمهور آذربایجان شوروی به قدرت رسید. وی در 13 ژوئن سال 1993 از سمت خود استعفا داد و یک ماه بعد دستگیر شد ولی مدت بازداشت وی بیش از یک ماه طول نکشید. عیسی قنبر هم اکنون رهبر حزب مساوات و بلوک “بیزیم آذربایجان” است.

حزب مساوات در انتخابات های پیشین

عیسی قنبر در انتخابات سال 2003 پس از الهام علی اف با 372,385 رأی که 14درصد آرای مأخوذه را تشکیل می داد قرار گرفت. انتخابات ریاست جمهوری سال 2008 توسط مساوات و چند حزب مهم دیگر آذربایجانی تحریم شده بود.

حزب مساوات در انتخابات پیش رو

سران حزب مساوات به همراه سایر احزاب مخالف دولتی به نام آذربایجان به خصوص جبهه خلق به خوبی متوجه شد که بدون ائتلاف با یکدیگر توان رقابت با الهام علی اف و حزب قدرتمند ینی آذربایجان را نخواهد داشت؛ بنابراین از ابتدا در تأسیس و ادامه فعالیت شورای ملی احزاب مخالف آذربایجان تلاشی جدی انجام داد. البته عیسی قنبر قبل از انتخاب رستم ابراهیم بی اف به عنوان نامزد واحد شورای ملی مستقلا و به عنوان نامزد حزب مساوات کاندیداتوری خود را اعلام کرده بود و حتی پس از انتخاب رستم ابراهیم بی اف کاندیداتوری خود را همچنان مطرح می کرد که از سوی سایر اعضای شورای ملی به شدت مورد مخالفت قرار گرفت.

منبع: آناج

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

دکمه بازگشت به بالا